Qazaqstannyŋ Reseimen şektesetın oblystarynda jergılıktı ışkı saiasat jäne ūlttyq ideologiia mäselesımen «besınşı kolonnanyŋ» ökılderı ainalysuda. Qazırgı älemdegı şielenısken geosaiasi jaǧdaida şekaralas aimaqtarǧa qatysty ışkı saiasatty basqa ūlt adamdarynyŋ qolyna beru – memlekettı ülken qaterge tap qyluy äbden yqtimal. Būǧan tömende jariialanyp otyrǧan maqalanyŋ mazmūny köz jetkızse kerek.
Qazaqtan basqa ūlt ökılderı, äsırese orystar jiı qonystanǧan, Reseimen şekaralas Şyǧys Qazaqstan oblysynyŋ ideologiialyq jäne ışkı saiasat mäselesıne İgor Zavgorodnii (foto) degen şeteldık azamat (bır derekter boiynşa Ukrainadan kelgen) «közge körınbei» jetekşılık etude. Onyŋ oblys äkımı Danial Ahmetovtıŋ ideologiia salasy boiynşa jūmysyna «astyrtyn» äser etıp otyrǧany soŋǧy kezderı aiqyn baiqala bastady.
Negızınde, būdan bırneşe jyl būryn ŞQO mäslihattarynyŋ soŋǧy sailauy kezınde şetelden «PiAr-menedjer» retınde kelgen Zavgorodnii myrza keiınnen elıne qaitpai, Qazaqstanda qalyp qoiǧan. Al oblys äkımı Danial Ahmetovke būl mamannyŋ qandai qajettılıgı ūnap qalǧany beimaǧlūm. Bügınde ol oblys äkımınıŋ keŋesşısı. Aqparat salasyndaǧy barlyq kadrlyq taǧaiyndaular men jergılıktı media-salaǧa bölınetın biudjettık qarjyǧa bügınde Zavgorodnii ielık etedı.
Älbette, özınıŋ belgısız eptılıgımen oblys äkımıne jaqqan şeteldık maman jergılıktı ūlttyq baspasözdı alalamai, qalyptasqan memlekettık jüiede qyzmet qylsa, söz basqa. Bıraq jergılıktı media-jetekşılerdıŋ pıkırıne qaraǧanda, ol orys basylymdaryna basymdylyq berıp, qazaq tılınde şyǧatyn gazetter men ūlttyq internet-saittarǧa «ala qoidy bölek qyrqu» ädısımen qaraityn körınedı.
Mäselen, qazaq basylymdaryna qarsylyǧyn aşyq körsetıp jürgen būl «şeteldık maman» oblystyq «Didar» gazetın jabu jaily ūsynysyn soŋǧy jyldary aşyq aityp, osy jolda ärtürlı amaldar jasauda. Osydan bırer jyl būryn jergılıktı qazaq jurnalisterıne qysym körsetıp, oblys deŋgeiındegı bıraz aiǧai-şudyŋ avtory atanǧan «Şyǧys-aqparat» serıktestıgınıŋ basşysy İrina Iаkuninany oblys äkımı osy keŋesşınıŋ «keŋesımen» taǧaiyndaǧan edı. Jurnalister tarapynan tuǧan narazylyqtan keiın aqyry Iаkuninany Ahmetov ornynan alyp tynǧan.
Körşıles eldıŋ tarapynan imperiialyq piǧyl qaitadan jandana bastaǧan kezde qazaq dalasynyŋ bır pūşpaǧy – Şyǧystyŋ ideologiialyq salasyna şeteldık kırmenıŋ «astyrtyn» basşylyq jasauyna jäne ūlt kadrlary arasyna ırıtkı saluy jergılıktı ūlt qairatkerlerı men qazaq jurnalisterı arasynda alaŋdauşylyq tudyruda. Mäselen, oblys äkımı Danial Ahmetovtıŋ jaǧymdy imidjın qalyptastyru maqsatynda oblys biudjetınen jarty milliard teŋge qarjy jūmsalatyny jaqynda anyqtaldy (https://azattyq-ruhy.kz/…/536-danial-akhmetov-zhagymdy-imid…).
Bır taŋdanarlyǧy – jergılıktı jer üşın orasan zor soma sanalatyn osy qarjy «astyrtyn adamnyŋ» qolynan ötetını de belgılı boldy. Sonymen bırge oblys äkımınıŋ aituymen be, joq älde özınıŋ bastamasy ma, Zavgorodnii ideologiia qūraly sanalatyn aqparat qūraldaryn öz qolyna ala bastady degen qaueset tarady.
Osyǧan orai bızdıŋ gazettıŋ tılşısı tıldesken jergılıktı bır basylymnyŋ redaktory: «Şeteldık azamattyŋ būlai tairaŋdauyna kım rūqsat berıp otyr? Erteŋ qolyndaǧy aqparat qūraldary arqyly qandai saiasat jürgızbek? BAQ-qa bilık jasaudyŋ soŋy jıkşıldık-separattyq sekemnıŋ sözıne ainalmai ma?» dep, köŋılındegı küdıgın aqtaryp saldy.
Söz bolyp otyrǧan taqyryp oqyrmanǧa tüsınıktı bolu üşın, mäselenıŋ mynadai egjei-tegjeiıne toqtaluǧa tura keledı. Ötken säuır aiynyŋ ortasynda, koronavirusqa qatysty elımızdegı tötenşe jaǧdai uaqytynda oblystaǧy «Didar», «Rudnyi Altai» jäne bırqatar audandyq gazetterdı jaryqqa şyǧaryp otyrǧan «Şyǧys-aqparat» JŞS basqarmasynyŋ töraǧasy taǧaiyndaldy. Aitpaqşy, basşynyŋ jyl saiyn auysuy būl qazynalyq serıktestık üşın soŋǧy kezderı üirenşıktı ädet bolyp qaldy. Eŋ bastysy – kadr mäselesın ūjymmen aqyldasyp jatqan basqaru organy joq. Mūnda soŋǧy tört jylda ǧana tört basşy auysqanyn eske alar bolsaq, jergılıktı ideologiialyq jūmystyŋ şatqaiaqtap tūrǧanyn jazbai tanuǧa bolady.
Al keŋesşısınıŋ «kelısımımen» Danial Ahmetov taǧaiyndaǧan besınşı basşy jergılıktı jurnalister qauymyn şalqasynan tüsırgen syŋaily. Äkımnıŋ ideologiialyq tıregı «Şyǧys-aqparat» serıktestıgıne Ūlttyq qauıpsızdık komitetınıŋ (KNB) ofiserı Erlan Smaǧūlov basşy bolyp taǧaiyndaldy. Atyşuly «kontordan» kelgendıkten, onyŋ būrynǧy qylǧan qyzmet-mekenderı de kömeskı: bıreuler ony ŞQO äkımınıŋ keŋesşısı qyzmetın atqaryp kelgen dese, endı bıreuler «QTJ» ūlttyq kompaniiasynda az uaqyt qatardaǧy qyzmetker bolǧan deidı... Äskeri kelgennen keiın, Semei memlekettık universitetınde «injener-mehanik» mamandyǧyn, «Qainar» universitetınde «iurisprudensiia» mamandyǧyn alyp, 2017 jyly QR Prezidentınıŋ janyndaǧy Memlekettık qyzmet akademiiasynyŋ tyŋdauşysy bolǧan eken. Ūzaq jyldar Ūlttyq qauıpsızdık organdarynda qyzmet atqarǧan. Jurnalistika men media-salaǧa üş qainasa, sorpasy qosylmaityn «maman».
Älbette, būl qyzmetke Smaǧūlov oblystyq ışkı saiasat basqarmasynyŋ bastyǧy İrina Smit (taǧy da tegı düdämäl tūlǧa) hanymnyŋ būiryǧymen taǧaiyndaldy. Dūrys-aq delık. Bıraq BAQ marketingınen mülde beihabar, şyǧarmaşylyq ūjym basqaru täjıribesınen jūrdai, «KNB»-nyŋ qatardaǧy qyzmetkerıne aimaqtyq basylymdar men ideologiialyq qaru qandai sebeptermen senıp tapsyryldy? Bügın būqaralyq aqparat qūraldarynyŋ memlekettık bilık organdaryna resmi jäne beiresmi täueldı boluy jurnalister qauymynyŋ erkın qanat sermeuıne, aqiqatty aituyna şekteu qoiyp otyrǧandyǧy jaily az aitylyp jürgen joq. Söz bostandyǧyna şekteu köp dep aiqailaimyz. Al «kontordan» kelgen myna taǧaiyndaudy jurnalisterdıŋ är aiaq basqanyn aŋdytyp, söz bostandyǧyna şekteu qoiu üşın jasalǧan äreket demeske amal joq. Öitkenı būl qyzmettı «chekistke» senıp tapsyratyndai, basqa sebep körınıp tūrǧan joq...
Būl taǧaiyndauǧa sebep bolǧan – Smitke sözı ötken, eŋ bastysy äkımnıŋ qoldauyna qol jetkızgen taǧy da İgor Zavgorodnii deidı insaiderlık aqparat közderı. Oblys äkımınıŋ qos bırdei basylymy – «Didar» men «Rudnyi Altai» gazetterın basqaru ısıne Erlan Smaǧūlovtyŋ qandai qasietterge negızdelıp taǧaiyndalǧany taŋdanys tudyrǧany zaŋdylyq. «Jurnalistık jazu qabıletı joq, media-menedjmenttı ūiymdastyru qabıletı qaltarysta qalǧan adamnyŋ oblystyq basty serıktestıkke basşy boluy äsırese jurnalister qauymy üşın tıpten tüsınıksız», – deidı atyn atamaudy ötıngen jergılıktı jurnalist.
Sonymen, «şymşyq soisa da, qasapşy soisyn» degendei, qūramynda oblystyŋ qos bırdei basty gazetı jäne bırneşe audandyq basylymdar bar «Şyǧys-aqparat» JŞS jurnalistikanyŋ jön-josyǧyn bıletın, ekı tılde şyǧatyn basylym qyzmetkerlerıne käsıbi baǧyt-baǧdar bere alatyn maman emes, «mehanik-chekistke» nege taŋdau jasaldy? Būl taǧaiyndaudyŋ astarynda jergılıktı ideologiialyq saiasatty aqsatu arqyly «besınşı kolonnanyŋ» müddesın küitteu kespırı joq pa?
Būl sūraqqa äleumettık jelınıŋ jergılıktı segmentınen taraǧan pıkırler ärtürlı baǧa beredı. Mäselen, «Feisbuk» jelısın paidalanuşy, oblysqa tanymal ideolog-maman Tüsıphan Tüsıpbekov (Tusiphan Tusipbekov) bylai deidı:
«Būl özı qyzyq taǧaiyndau boldy. Baiqau keŋesınıŋ müşesı retınde aitarym, maǧan osy məsele boiynşa eşkım habarlasqan joq. Jalpy «Şyǧys-aqparat» mediaholdingıne keiıngı kezde basşy tūraqtamai ketkenı ras. Iаkuninamen bolǧan jaǧdaidan keiın Baiqau keŋesı (nabliudatelnyi sovet) qūrylyp, kadrlyq taǧaiyndaular Keŋestıŋ kelısımımen jüzege asyrylu kerek bolatyn, bıraq osy joly olai jasalmady. Ne sebep bolǧany tüsınıksız. Al basşylyqqa jurnalistikadan alys, eş habary joq adamnyŋ taǧaiyndaluy tıpten jūmbaq».
P.S. Osy jariialanym gazet betıne qattalyp jatqan kezde Öskemen jaqtan «Şyǧys-aqparatqa» bailanysty qosymşa derek keldı (qaz-qalpynda): Ukraina azamaty oblys äkımınıŋ ideologiialyq mäseleler jönındegı keŋesşılıgıne kelgennen «Şyǧys-aqparat» JŞS-nyŋ esepşotynan aqşany belgısız firmalarǧa, belgısız maqsatqa audaru bastalǧan. «Közıldırık media» JŞS-ne üş aida 7 million 600 myŋ teŋge kölemınde aqşa audarylyp otyrǧan. Al atauy alaböten «Közıldırık media» Qyzylorda qalasynda tırkelgen degen derek bar. «İP Serikov» jeke käsıpkerlıgıne de ai saiyn aqşa audarylyp otyrǧan. Aqşa audarǧan qūjattarynda «ıs-şaralar ötkızuge arnalǧan» dep jazylǧan. «Äleumettık jelınıŋ jūmystaryn jürgızedı» degen jeleumen 116 mln teŋge bölek audarylǧan.
Ärine, bız būl audarylymdardyŋ aq-qarasyn anyqtai almaimyz. Būl oraidaǧy mındettı memlekettık baqylau jürgızuşı – ŞQO prokuraturasy atqaryp, tiıstı türde jauap beredı degen oidamyz.
Cyrym DATOV,
«DAT». 21.05.2020.
