Qazaqstannyń Reseımen shektesetin oblystarynda jergilikti ishki saıasat jáne ulttyq ıdeologııa máselesimen «besinshi kolonnanyń» ókilderi aınalysýda. Qazirgi álemdegi shıelenisken geosaıası jaǵdaıda shekaralas aımaqtarǵa qatysty ishki saıasatty basqa ult adamdarynyń qolyna berý – memleketti úlken qaterge tap qylýy ábden yqtımal. Buǵan tómende jarııalanyp otyrǵan maqalanyń mazmuny kóz jetkizse kerek.
Qazaqtan basqa ult ókilderi, ásirese orystar jıi qonystanǵan, Reseımen shekaralas Shyǵys Qazaqstan oblysynyń ıdeologııalyq jáne ishki saıasat máselesine Igor Zavgorodnıı (foto) degen sheteldik azamat (bir derekter boıynsha Ýkraınadan kelgen) «kózge kórinbeı» jetekshilik etýde. Onyń oblys ákimi Danıal Ahmetovtiń ıdeologııa salasy boıynsha jumysyna «astyrtyn» áser etip otyrǵany sońǵy kezderi aıqyn baıqala bastady.
Negizinde, budan birneshe jyl buryn ShQO máslıhattarynyń sońǵy saılaýy kezinde shetelden «PıAr-menedjer» retinde kelgen Zavgorodnıı myrza keıinnen eline qaıtpaı, Qazaqstanda qalyp qoıǵan. Al oblys ákimi Danıal Ahmetovke bul mamannyń qandaı qajettiligi unap qalǵany beımaǵlum. Búginde ol oblys ákiminiń keńesshisi. Aqparat salasyndaǵy barlyq kadrlyq taǵaıyndaýlar men jergilikti medıa-salaǵa bólinetin bıýdjettik qarjyǵa búginde Zavgorodnıı ıelik etedi.
Álbette, óziniń belgisiz eptiligimen oblys ákimine jaqqan sheteldik maman jergilikti ulttyq baspasózdi alalamaı, qalyptasqan memlekettik júıede qyzmet qylsa, sóz basqa. Biraq jergilikti medıa-jetekshilerdiń pikirine qaraǵanda, ol orys basylymdaryna basymdylyq berip, qazaq tilinde shyǵatyn gazetter men ulttyq ınternet-saıttarǵa «ala qoıdy bólek qyrqý» ádisimen qaraıtyn kórinedi.
Máselen, qazaq basylymdaryna qarsylyǵyn ashyq kórsetip júrgen bul «sheteldik maman» oblystyq «Dıdar» gazetin jabý jaıly usynysyn sońǵy jyldary ashyq aıtyp, osy jolda ártúrli amaldar jasaýda. Osydan birer jyl buryn jergilikti qazaq jýrnalısterine qysym kórsetip, oblys deńgeıindegi biraz aıǵaı-shýdyń avtory atanǵan «Shyǵys-aqparat» seriktestiginiń basshysy Irına Iakýnınany oblys ákimi osy keńesshiniń «keńesimen» taǵaıyndaǵan edi. Jýrnalıster tarapynan týǵan narazylyqtan keıin aqyry Iakýnınany Ahmetov ornynan alyp tynǵan.
Kórshiles eldiń tarapynan ımperııalyq pıǵyl qaıtadan jandana bastaǵan kezde qazaq dalasynyń bir pushpaǵy – Shyǵystyń ıdeologııalyq salasyna sheteldik kirmeniń «astyrtyn» basshylyq jasaýyna jáne ult kadrlary arasyna iritki salýy jergilikti ult qaıratkerleri men qazaq jýrnalısteri arasynda alańdaýshylyq týdyrýda. Máselen, oblys ákimi Danıal Ahmetovtiń jaǵymdy ımıdjin qalyptastyrý maqsatynda oblys bıýdjetinen jarty mıllıard teńge qarjy jumsalatyny jaqynda anyqtaldy (https://azattyq-ruhy.kz/…/536-danial-akhmetov-zhagymdy-imid…).
Bir tańdanarlyǵy – jergilikti jer úshin orasan zor soma sanalatyn osy qarjy «astyrtyn adamnyń» qolynan ótetini de belgili boldy. Sonymen birge oblys ákiminiń aıtýymen be, joq álde óziniń bastamasy ma, Zavgorodnıı ıdeologııa quraly sanalatyn aqparat quraldaryn óz qolyna ala bastady degen qaýeset tarady.
Osyǵan oraı bizdiń gazettiń tilshisi tildesken jergilikti bir basylymnyń redaktory: «Sheteldik azamattyń bulaı taırańdaýyna kim ruqsat berip otyr? Erteń qolyndaǵy aqparat quraldary arqyly qandaı saıasat júrgizbek? BAQ-qa bılik jasaýdyń sońy jikshildik-separattyq sekemniń sózine aınalmaı ma?» dep, kóńilindegi kúdigin aqtaryp saldy.
Sóz bolyp otyrǵan taqyryp oqyrmanǵa túsinikti bolý úshin, máseleniń mynadaı egjeı-tegjeıine toqtalýǵa týra keledi. Ótken sáýir aıynyń ortasynda, koronavırýsqa qatysty elimizdegi tótenshe jaǵdaı ýaqytynda oblystaǵy «Dıdar», «Rýdnyı Altaı» jáne birqatar aýdandyq gazetterdi jaryqqa shyǵaryp otyrǵan «Shyǵys-aqparat» JShS basqarmasynyń tóraǵasy taǵaıyndaldy. Aıtpaqshy, basshynyń jyl saıyn aýysýy bul qazynalyq seriktestik úshin sońǵy kezderi úırenshikti ádet bolyp qaldy. Eń bastysy – kadr máselesin ujymmen aqyldasyp jatqan basqarý organy joq. Munda sońǵy tórt jylda ǵana tórt basshy aýysqanyn eske alar bolsaq, jergilikti ıdeologııalyq jumystyń shatqaıaqtap turǵanyn jazbaı tanýǵa bolady.
Al keńesshisiniń «kelisimimen» Danıal Ahmetov taǵaıyndaǵan besinshi basshy jergilikti jýrnalıster qaýymyn shalqasynan túsirgen syńaıly. Ákimniń ıdeologııalyq tiregi «Shyǵys-aqparat» seriktestigine Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń (KNB) ofıeri Erlan Smaǵulov basshy bolyp taǵaıyndaldy. Atyshýly «kontordan» kelgendikten, onyń burynǵy qylǵan qyzmet-mekenderi de kómeski: bireýler ony ShQO ákiminiń keńesshisi qyzmetin atqaryp kelgen dese, endi bireýler «QTJ» ulttyq kompanııasynda az ýaqyt qatardaǵy qyzmetker bolǵan deıdi... Áskerı kelgennen keıin, Semeı memlekettik ýnıversıtetinde «ınjener-mehanık» mamandyǵyn, «Qaınar» ýnıversıtetinde «ıýrısprýdenııa» mamandyǵyn alyp, 2017 jyly QR Prezıdentiniń janyndaǵy Memlekettik qyzmet akademııasynyń tyńdaýshysy bolǵan eken. Uzaq jyldar Ulttyq qaýipsizdik organdarynda qyzmet atqarǵan. Jýrnalıstıka men medıa-salaǵa úsh qaınasa, sorpasy qosylmaıtyn «maman».
Álbette, bul qyzmetke Smaǵulov oblystyq ishki saıasat basqarmasynyń bastyǵy Irına Smıt (taǵy da tegi dúdámál tulǵa) hanymnyń buıryǵymen taǵaıyndaldy. Durys-aq delik. Biraq BAQ marketınginen múlde beıhabar, shyǵarmashylyq ujym basqarý tájirıbesinen jurdaı, «KNB»-nyń qatardaǵy qyzmetkerine aımaqtyq basylymdar men ıdeologııalyq qarý qandaı sebeptermen senip tapsyryldy? Búgin buqaralyq aqparat quraldarynyń memlekettik bılik organdaryna resmı jáne beıresmı táýeldi bolýy jýrnalıster qaýymynyń erkin qanat sermeýine, aqıqatty aıtýyna shekteý qoıyp otyrǵandyǵy jaıly az aıtylyp júrgen joq. Sóz bostandyǵyna shekteý kóp dep aıqaılaımyz. Al «kontordan» kelgen myna taǵaıyndaýdy jýrnalısterdiń ár aıaq basqanyn ańdytyp, sóz bostandyǵyna shekteý qoıý úshin jasalǵan áreket demeske amal joq. Óıtkeni bul qyzmetti «chekıstke» senip tapsyratyndaı, basqa sebep kórinip turǵan joq...
Bul taǵaıyndaýǵa sebep bolǵan – Smıtke sózi ótken, eń bastysy ákimniń qoldaýyna qol jetkizgen taǵy da Igor Zavgorodnıı deıdi ınsaıderlik aqparat kózderi. Oblys ákiminiń qos birdeı basylymy – «Dıdar» men «Rýdnyı Altaı» gazetterin basqarý isine Erlan Smaǵulovtyń qandaı qasıetterge negizdelip taǵaıyndalǵany tańdanys týdyrǵany zańdylyq. «Jýrnalıstik jazý qabileti joq, medıa-menedjmentti uıymdastyrý qabileti qaltarysta qalǵan adamnyń oblystyq basty seriktestikke basshy bolýy ásirese jýrnalıster qaýymy úshin tipten túsiniksiz», – deıdi atyn atamaýdy ótingen jergilikti jýrnalıst.
Sonymen, «shymshyq soısa da, qasapshy soısyn» degendeı, quramynda oblystyń qos birdeı basty gazeti jáne birneshe aýdandyq basylymdar bar «Shyǵys-aqparat» JShS jýrnalıstıkanyń jón-josyǵyn biletin, eki tilde shyǵatyn basylym qyzmetkerlerine kásibı baǵyt-baǵdar bere alatyn maman emes, «mehanık-chekıstke» nege tańdaý jasaldy? Bul taǵaıyndaýdyń astarynda jergilikti ıdeologııalyq saıasatty aqsatý arqyly «besinshi kolonnanyń» múddesin kúıtteý kespiri joq pa?
Bul suraqqa áleýmettik jeliniń jergilikti segmentinen taraǵan pikirler ártúrli baǵa beredi. Máselen, «Feısbýk» jelisin paıdalanýshy, oblysqa tanymal ıdeolog-maman Túsiphan Túsipbekov (Tusiphan Tusipbekov) bylaı deıdi:
«Bul ózi qyzyq taǵaıyndaý boldy. Baıqaý keńesiniń múshesi retinde aıtarym, maǵan osy məsele boıynsha eshkim habarlasqan joq. Jalpy «Shyǵys-aqparat» medıaholdıngine keıingi kezde basshy turaqtamaı ketkeni ras. Iakýnınamen bolǵan jaǵdaıdan keıin Baıqaý keńesi (nablıýdatelnyı sovet) qurylyp, kadrlyq taǵaıyndaýlar Keńestiń kelisimimen júzege asyrylý kerek bolatyn, biraq osy joly olaı jasalmady. Ne sebep bolǵany túsiniksiz. Al basshylyqqa jýrnalıstıkadan alys, esh habary joq adamnyń taǵaıyndalýy tipten jumbaq».
P.S. Osy jarııalanym gazet betine qattalyp jatqan kezde Óskemen jaqtan «Shyǵys-aqparatqa» baılanysty qosymsha derek keldi (qaz-qalpynda): Ýkraına azamaty oblys ákiminiń ıdeologııalyq máseleler jónindegi keńesshiligine kelgennen «Shyǵys-aqparat» JShS-nyń esepshotynan aqshany belgisiz fırmalarǵa, belgisiz maqsatqa aýdarý bastalǵan. «Kózildirik medıa» JShS-ne úsh aıda 7 mıllıon 600 myń teńge kóleminde aqsha aýdarylyp otyrǵan. Al ataýy alabóten «Kózildirik medıa» Qyzylorda qalasynda tirkelgen degen derek bar. «IP Serıkov» jeke kásipkerligine de aı saıyn aqsha aýdarylyp otyrǵan. Aqsha aýdarǵan qujattarynda «is-sharalar ótkizýge arnalǵan» dep jazylǵan. «Áleýmettik jeliniń jumystaryn júrgizedi» degen jeleýmen 116 mln teńge bólek aýdarylǵan.
Árıne, biz bul aýdarylymdardyń aq-qarasyn anyqtaı almaımyz. Bul oraıdaǵy mindetti memlekettik baqylaý júrgizýshi – ShQO prokýratýrasy atqaryp, tıisti túrde jaýap beredi degen oıdamyz.
Cyrym DATOV,
«DAT». 21.05.2020.
