Osy Tereşenko nege jyltyŋdap kettı. Keşe onlain konferensiiada Türkıstan oblysynda şırıp jatqan kapustany kömuge 2 milliard dollar böldıŋder, fantaziialaryŋ joq dep Ükımettı söktı. Endı bügın dollar men teŋgenı şatastyryp alyppyn dep keşırım sūrapty. Dollar qaida, teŋge qaida? Ekeuınıŋ arasy jer men köktei bolmasa da, Qazaqstan men İzraildıŋ arasyndai emes pe? Dollardyŋ qaida ekenın üş million qazaqtyŋ tübıne jetken körıŋde ökırgır aǧasy Goloşekin bılmeuı mümkın, bıraq ınısı Maşkevich ekeuı dollar men teŋgenı qazaq pen evreidı aiyrǧandai tanidy ǧoi.
Jalpy, myna otyz jylǧa sozylǧan jemqorlyq däuırde qazaqtyŋ betıne dos pen dūşpan salyq qyp basatyn dünieler az bop jatqan joq. Desek te, sonyŋ ışınde betımızge eŋ şırkeulısı, ūlttyq ar ūiatymyzdyŋ joqtyǧynyŋ, namyssyzdyǧymyz ben sorlylyǧymyzdyŋ belgısı - Goloşekinnıŋ jienı Maşkevichke qazaqtyŋ bailyǧyn otyz jyl boiy esepsız tonattyrǧanymyz, strategiialyq nysandardyŋ kıltın qolyna ūstatyp qoiyp, älı künge deiın tük bolmaǧandai betıne külıp qarap otyrǧanymyz. Osyndaida "Jıgıttıŋ qory - äkesın öltırgenmen dos bolar" degen qazaqtyŋ eskı sözı eske tüsedı. Osyǧan ülken ūǧymmen kelsek, üş million qazaqty qyrǧan jendettıŋ jienın töbesınde oinaqtatyp, törınde tairaŋdatyp, ūlttyq bailyqqa meldektete toiǧyzyp, emın erkın sairandatyp qoiǧan jer betındegı eŋ qor ūlt - qazaq ekenın köresızder. Būdan artyq qandai dälel kerek!
Aityŋyzdarşy, osynymyzdy 32-nıŋ aşarşylyǧynda qyrylǧan 3 million qazaqtyŋ aruaǧy keşıre me, keleşek ūrpaqqa ne betımızdı aitamyz? Anau Baltyq elderınıŋ, myna Qap tauyndaǧy halyqtardy aitpaǧanda ırgelesterımız: ördegı özbek, qyrdaǧy qyrǧyz, tüptegı türkımen özderın qynadai qyrǧan palachtyŋ jienıne el bailyǧyn tonattyryp qoiyp qarap otyrar ma edı?
Osy sūmdyqtar turaly oi keşkende dymym qūryp daǧdaramyn. Baiaǧy qazaqtyŋ aq almastai ar namysy qaida ketken dep pūşaiman bolamyn. Halqyŋnyŋ teŋ jartysyn aştan qyrǧan qanyşerdıŋ jienıne halyqtyŋ däuletın sūrausyz, qūnsyz, tegın berıp qoiuyŋ üşın qanşalyqty därejede namyssyz, arsyz, teksız boluyŋ kerek. Osyǧan saualdy qaşan ızdeimız? Üş million aştan qyrylǧan qazaqtyŋ qūnyn qaşan sūraimyz. Älde osylai otarşyldyq dertınen aiyqpai-aq ölemız be?
Jä, Tereşenkoǧa keleiık. Tereşenko Täuelsız Qazaq memleketınıŋ tūŋǧyş Premer ministrı bolǧan adam. Premer Ministr bop tūrǧan şaǧynda aǧasy Goloşekinnıŋ ısın qaitalaǧasy kelıp janyqqanyn ūmytqan joqpyz. Onyŋ 1990-şy jyldary "Kolhoz, sovhozdar tarasyn,, bızge auyldardyŋ keregı joq, ettı Europadan satyp alamyz" degen Goloşekindık ūrandar kötergenı älı künge deiın qūlaǧymyzdan ketken joq.
Osylaişa, ol auyldardyŋ şaŋyraǧyn ortasyna tüsırudı Qaraǧandy oblysynan, Älihan Bökeihanov pen Älımhan Ermekovterdei Alaşorda ardaqtylarynyŋ altyn besıgı bolǧan Qarqaraly audanynan bastady. Kuämız: ol uaqta televidenie maŋaiynda, aqparattyŋ qazanyna jaqyn jürgen kezımız, bärın közımızben kördık. Tereşenko özınıŋ qazaqtyŋ auylyn qausatuǧa baǧyttaǧan ziiankes joryǧynyŋ alǧaşqysynda-aq Qarqaralynyŋ milioner sovhozy "Vostoqqa" keldı. Būl tūŋǧyş ǧaryşkerımız Toqtar Äubäkırovtyŋ auyly. Qazır Toqtar aǧamyzdyŋ atynda.
"Vostokty" Tereşenko qalyŋ nökerımen es jidyrmai, qapyda basty. Ol kezde "Vostok" sovzozy asyl tūqymdy mal men "jūmsaq valiuta" - baǧaly aŋ terılerın ösıretın Qazaqstandaǧy ırgelı şaruaşylyqtardyŋ bırı edı. Direktory Häkım Zäkışov degen talai auyldy gül jainatqan öz zamanynyŋ azuly direktory bolatyn. Sol kezde "Vostoktyŋ" joldary jaltyraǧan asfalt, köşesı jarqyraǧan "svet" edı. Tıptı Zäkışov aǧamyzdyŋ Qarqaralynyŋ şipaly auasy, qaraǧai ormany benzin tütınımen lastanbasyn dep köşelerge tramvai jürızudı josparlaǧany da bar edı.
Osyndai jaǧdaida Almatydan Tereşenkonyŋ Qarqaralyǧa arnaiy kelıp, at basyn "Vostokqa".tıregenı älı künge deiın este. Şaruasyna myǧym Zäkışov Tereşenkony töredei kütıp qarsy alady. Zyr qaǧyp jürıp tegıs avtomattandyrylǧan aldyŋǧy qatarly şaruaşylyqty armansyz aralatyp körsetedı. Bıraq premerdıŋ qabaǧy aşylmaidy. Jauar būlttai tünere beredı. Aqyry, sauyrlaryna bır tüiır boq jūqpaǧan jūntai semız ettı siyrlardyŋ janyna kelgende Tereşenkonyŋ talaǧy tars aiyrylady. "Ubrat n..." ol kärlenıp. - nesıne ūstap otyrsyŋ osynşama maldy, qūrt közın erteŋnen bastap, bız ettı de, süttı de şetelden satyp alamyz, asyl maldyŋ etın jeimız, sütın ışemız, myna siyrlaryŋ olardyŋ ty..n boǧyna jaramaidy, sondyqtan tez arada savhozyŋdy tarat, maldaryŋdy sat", - dep zırkıldeidı. Direktor Zäkışov tükke de tüsınbei jürek tūsyn uqalai berıptı. (Keiın infarkten qaitys boldy)
Osylai äp sätte bır millioner auyldyŋ şaŋyraǧyn ortasyna tüsırgen Tereşenko Almatyǧa kete bardy. Erteŋıne onyŋ aitqan tarihi sözderı jūmsartylyp oblystyq teledidardan berıldı, baspasözde jariialandy.
Sol joly 1932 jylǧy qazaq pen 1992 jylǧy qazaqtyŋ aiyrmasynyŋ joqtyǧyna közım jetıp edı. 1932 jyly da Goloşekin "Asyra sılteu bolmasyn, aşa tūiaq qalmasyn" dep ūran kötergende qazaqtyŋ esı qalai şyǧyp ketken bolsa, būl joly da Tereşenkonyŋ teledidar men baspasözden tepsıne söilegenınen qoryqqan qalyŋ qazaq örtten ürkıgen otarly qoidai esı şyǧyp, bet betımen dürkırei jönelıstı. Tereşenkonye sözı auyzdan auyzǧa köşıp, san-saqqa qūbylyp jatty. El ışıne sovhozdar taraidy eken, auyldar jabylady eken, eldıŋ bärı qalada tūratyn bolypty, Amerikanyŋ etın jep, Braziliianyŋ sütın ışedı ekenbız degen qauesetter du-du, gu-gu tarady. Sasqanynan erterek qalaǧa jetıp almaq bolyp esı şyqqan qazaq qoldaǧy malyn qynadai qyrumen boldy. Su tegınge, äsırese araq pen sabynǧa aiyrbastap soŋǧy tūiaǧyna deiın soiysqa jıberıp, ekı jyldyŋ ışınde Arqanyŋ qazaǧy bar maldan ada bolyp şyǧa keldı. Söitıp, el äp-sätte malynan aiyryldy. Keşegı qotanynan 40 myŋ qoi örgızgen qoily auyldardyŋ qoi şarbaǧynda qotyr eşkı de qalmady. Qotaryla köterılgen qalyŋ el qalaǧa qarai bosqan qarataban şūbyryndy osylai bastalyp edı, qalai aiaqtalǧanyn bılesızder.
Eger bılseŋızder, Goloşekinnıŋ qazaqty qyru genosidı negızınen Arqaǧa baǧyttaldy Qazır mälım bolǧandai, aşarşylyqta eŋ köp qyrylǧan Arqa qazaǧy. Mäselen Qarqaraly audanynda 50 myŋ halyqtan aşarşylyqtan soŋ 15 myŋ halyq qalǧan. Al ärqaisynda 26- 25 myŋ tūrǧyny bar Jaŋaarqa men Şet audanynda 1933 jyly 5-aq myŋ halyq qalǧany belgılı.
Tereşenko da qazaq auylyn oirandaudy Arqa dalasynan - Qaraǧandy oblysynan bastady. Goloşekin men Tereşenkonyŋ ısınıŋ sabaqtastyǧy, ekeuınıŋ būl tūrǧyda sybailas ekenı osy mysaldan körınıp tūrǧan joq pa? Körınıp tūrsa da, körmeitınımız nesı eken?
Endı keşe osy Tereşenko 2 milliard dollarǧa kapusta kömdıŋder dep Ükımetke jala japty. Onyŋ aldynda apta būryn ekı million qazaqty Betpaq dalaǧa köşıremın dep tepsındı. Köşırmekşı bop otyrǧany taǧy da sol Arqa qazaǧy. Betpaq degen qūlan jortpas, qūs ūşpas qu medien şöl. Onyŋ janynda ündıster tūratyn Nevada şölı ainalaiyn. Tereşenkoǧa salsaŋ XIX ǧasyrda qazaqty ündıs qūsatyp, rezervasiiaǧa quyp tastamaq Söitıp aryn baǧa almai otyrǧan qazaqqa ara baqtyrmaq. Özı bal men baǧlan jep, Alataudyŋ han jailauynda jatpaq.
Vot, fantazior...
Erlan Töleutai
