60 päterı bar köpqabaty üide tūramyn. Qalanyŋ maŋaiyndaǧy bır auyldan köşıp kelgen aty orys, zaty tatar Andriuşany sanamaǧanda qalǧan 59 päterdegı tūrǧyndardyŋ barlyǧy da qazaqtar. Öskemende tuyp-ösıp, orysşa oqyǧan ekı-üş tūrǧyndy esepke almaǧanda, qalǧan körşıler tügeldei 25-40 jas aralyǧyndaǧy auylda ösken özımızdıŋ qazaqtyŋ jastary. Qarap tūrsaŋ bärı bılımdı, bärı aqyldy. Alaida keide keibır mäselelerde özara kelıse almai qalyp jatamyz. Äsırese tıl mäselesıne kelgende būl anyq baiqalady. Täuelsızdık alǧan osy 30 jyl ışınde öz ana tılın tabanyna taptauǧa äzır tūrǧan dübara ūrpaqtyŋ ösıp jetılgenıne kündelıktı kuä bolyp kelemın. Keibıreuınen «bır pozunki būryn tozdyrǧan» ülkendıgımdı paidalanyp «brätışke» dep bastap batyryp ta, qaljyŋmen qatyryp ta aityp kördım. Äzırge selt eter türlerı körınbeidı.
«WhatsApp» jelısınde «Sosedi» degen tobymyz bar. Äiteuır sol topta «şüldır-şüldır» äŋgımeler jiı bolyp jatady. Endı sol toptyŋ atauyn «Körşıler» dep qazaqşa özgerte almai jürgende, älemdı özgertpek bolǧan äreketıŋnen ne qaiyr deimın de, qoldy bır sıltep äŋgımelerıne aralaspai qoiatyn da kezderım bolady. Soŋǧy kezde tūrǧyndarǧa qatysty habarlandyru «WhatsApp-ta» «uvajaemye sosedi.....» dep bastalǧannan-aq qanym basyma tebetın bolyp jür. «Bauyrym, bärımız qazaqpyz ǧoi, özıŋ de auylda ösken qazaqtyŋ balasysyŋ ǧoi, qazaqşa aita berseŋşı» dep bırneşe ret chatqa badyraityp tūryp jazyp jıberdım. «Bärıne tüsınıktı bolsyn degenım ǧoi» dep aqtalady da qoiady. Jaraidy... bır retı kelgende jeke aitarmyn dep oilap jürgen edım.
Ötken joly körşı jıgıtter aulada bas qosa qalyp, bızdıŋ şaǧyn audandaǧy jaŋa mektep mäselesı turaly taǧy da söz boldy. Üidıŋ janyndaǧy qūrylysy bastalyp, eldegı jemqorlyqtyŋ bır eskertkışı bolyp qarausyz qalǧan ǧimaratty jöndeuden ötkızıp, aralas mektep qylady eken degen äŋgıme qyzu talqylandy. Kezınde pioner, komsomol bolyp, keŋes ökımetınıŋ säl de bolsa tärbiesın körıp ülgergen özım qūralpys bır-ekı jıgıt qana: «Nege aralas mektep? 100 paiyz qazaqtar tūratyn şaǧyn audanǧa aralas mekteptıŋ ne qajetı bar? Qaşan özımızdıŋ qazaq degen halyq ekenımızdı esımızge tüsıremız?» Tılden bügın aiyrylsaq odan keiıngı ūrpaqtyŋ haly ne bolmaq?» dep baiaǧyşa bır tulap tüstık. Al aralas mektep boluyn jaqtap, «balamdy qaitsemde orys synybyna beremın» dep sazaryp tūrǧan «täuelsızdıktıŋ qūrdastarynyŋ» oiynşa ǧylym-bılımnıŋ, bolaşaqtyŋ bärı orys tılınde jatqan körınedı-mys.
-Özıŋ auylda qazaqşa bılım alypsyŋ. Bıldei bır myqty mamansyŋ. Sonda osy künge deiın qazaqşa bılım alǧan, JOO-yn qazaqşa bıtırgen menı de, özıŋdı de «tupoimyz» degıŋ kelıp tūr ma?,-dedım aqyry şydai almai.
-Joǧa bratan, prosto özım qazaqşa oqydym da, köp närseden artta qalyp qalǧanymdy keiın tüsınıp jürmın. Orysşa oqyǧandar samostoiatelnyi, şustryi, praktichnyi, chestnyi bolyp ösetın siiaqty,-dep baiaǧy änıne basyp, byljyrai bastady. Sol sätte kenetten onyŋ sözın körşı Dastan bölıp jıberdı. Özı qalanyŋ maŋaiynda ösıp, orysşa oqyp, orysşa söileitın «orysbai» Dastannan būndai oi kütpegen edım.
-Men balalarymdy qazaqşa oqytamyn. Öitkenı özım orys klasynda oqyǧandyqtan olardyŋ qandai bolyp öskenın körıp östım. Balaǧat sözdıŋ de, ışımdıkke de tübın tüsıretın solar. Ata-anasyna da, tuysqandaryna da suyqtau bolyp ösedı eken. Mınezderı tık. Qyzdary da erte jetıldı. 7-8 klasta oqyp jürgende-aq seks turaly äŋgımenı aşyq talqylap otyra beretın. Bızdıŋ mektepte ekıqabat bolyp qalyp abort jasatatyn qyzdar da, naşaqorlyqqa ūşyraǧandar da köp şyqty. Tıptı direktordyŋ özınıŋ ūly student kezınde «peredozirovkadan» ölıp qaldy. Al qazaq klasynda oqyǧan balalardyŋ tärbiesı qanşa degenmen adamgerşılıgı jaqsy bolady. Men tek äke-şeşem üide qazaqi adamdar bolǧandyqtan ǧana äiteuır klastastarǧa ılespei aman qalǧan siiaqtymyn,-dep aǧynan jaryldy.
-Mäsele onda da emes,-dedı aramyzdaǧy bärımızden jasy ülkenırek Marqaköldık Elzat körşımız,- Qaraŋdar jıgıtter, qazaqtar latyn älıpbiıne köşudı bastady. Iаǧni qazaqşa oqyǧandar endı bırneşe jylda latynşa jazyp oqityn bolady. Būl bır jaǧynan balaǧa keiın aǧylşyn tılın eş qiyndyqsyz oqyp jazyp üirenuıne de öte qolaily bolmaq. Ekınşıden qazır orystyŋ balalary ǧana orys klasynda oquǧa mäjbür. Öitkenı olar öz bolaşaǧyn Reseimen bailanystyrady. Mektep bıtırgen sol jaqqa oquǧa tüsıp, sol eldıŋ azamattyǧyn alyp, özınıŋ tarihi otanynda tūraqtap qalady. Olardyŋ senıŋ latynyŋa tükırgenı bar . Al solarmen bırge ılesıp jürıp orysşa oqyǧan senıŋ balaŋ keiın qaida qalady? Ärine ne qazaqşa dūrys söilei almai, ne latynşa oqyp jaza almai qinalyp, dübara bolyp orta jolda qalady. Älde balaŋa Reseidıŋ azamattyǧyn alyp berıp, artynan özıŋ de köşıp barasyŋ ba? ,-dep sūraqty tötesınen qoidy.
Körşılerdıŋ arasyndaǧy äŋgımenıŋ törkını özara renışke ūlasa bastaǧanyn sezgen soŋ-aq taqyrypty basqa mäselelerge audaryp jıberuge tura keldı. Qysqasy äŋgıme būl jerden aiaqtalǧan joq. Äŋgımenıŋ kökesı mektep qūrylysy aiaqtalyp, paidalanuǧa berılgen kezde bastalatyn siiaqty.
Ermek Qūrmanǧalitegı,
"Adyrna" ūlttyq portaly
