Soŋǧy uaqytta Qazaqstannan ketudı, şetelde ömır sürudı oilap jürgen, armandaityndar az emes. Sonymen qatar armandap qana qoimai, osy maqsatyn jüzege asyrǧandar da bar. Jasyraty joq, böten elge eşkım de erıkkennen ketpeidı. Öz elınde ädıletsızdık, äleumettık teŋsızdık jailaǧan soŋ, adam amalsyz, jaily ömır süretın meken ızdep şekara asady. Desek te, böten elde ömır süru, qalyptasu jäne azamattyq alu oŋai emesın de ūmytpaǧan jön. "Sen kelıpsıŋ" dep eşbır memleket azamattyq berıp, qabyldai qoimaidy. Atalǧan qiyndyqtarǧa qaramastan, bärıbır elden ketemın dep şeşseŋız, tömendegı maqalada osy mäselege bailanysty internet iırımınde bar bırqatar mälımetterdı qazaqşalap, nazaryŋyzǧa ūsynyp otyrmyz. Oqyŋyz, oilanyŋyz.
Qandai da bır eldıŋ aumaǧynda zaŋdy tūru üşın, ol elde tūruǧa qūqyq beretın resmi märtebeŋız bolu kerek. Kez kelgen viza türı, tıptı jūmys babymen kelu sebebı turaly bolsa da, memlekette belgılı bır şekteulı uaqyt ǧana tūruǧa qūqyq beredı. Ūzaq uaqyt tūru üşın eŋ qolailysy - sol elde tūruǧa yqtiiarhat nemese tūraqty tūruǧa qūqyq räsımdeu kerek, alaida kez-kelgen eldıŋ barlyq mümkındıkterı onyŋ tolyqqandy azamattaryna ǧana qol jetımdı bolatyny belgılı.
Qonys audaratyn memlekettı taŋdau üşın oǧan bırneşe ret barudan bölek, ol eldegı ömır süru üşın jasalǧan barlyq jaǧdailardy mūqiiat zerdeleu qajet. Bır elden bır elge köşu ülken qarjylyq şyǧyndardy qajet etetındıkten, mūndai şeşım qabyldarda jetı ret ölşegen dūrys bolady. Eŋ basty män beretın närseler – ömır süru deŋgeiı, qauıpsızdık, infraqūrylymdar, halyqtyŋ mentalitetı, zaŋ talaptary, salyqtyŋ mölşerı men türlerı, salt- dästürı, tamaqtanu sapasy jäne bılım beru men jūmys jaǧdaiy bolyp keledı.
Şveisariia, Ūlybritaniia jäne Avstriiada ömır süru deŋgeiınıŋ körsetkışterı eŋ joǧary bolsa, Şyǧys Europa elderınde tūrǧyn üi men azyq-tülık baǧasy qoljetımdı bolyp keledı.
Europa memleketterı, taǧy bır eskeretın faktor bolyp keletın öz qauıpsızdıgımen de adamdardy tartady. Sonymen qosa ǧalamtor, kommunaldyq tölemder, kölık-qūraldary, jūmys sekıldı tūrmystyq jaǧdailardy da eskeru kerek.
Zaŋdy būzbaǧan kez kelgen migrant basqa eldıŋ azamattyǧyn ala alady. Azamattyq aludyŋ kelesıdei amal täsılderı bar:
Repatriasiia. Būl jol jaqyn tuystary sol taŋdaǧan memlekettıŋ azamattary bolǧan adamdar üşın qolaily. Äsırese İzrail, İspaniia, Germaniia, Gresiia, İrlandiia, Vengriia elderı repatrianttar üşın aşyq.
Bosqyn atanyp, azamattyq alu. Bosqyn märtebesın alu üşın jaqsy daiyndyq kerek bolady, migrant otanynda oǧan şyn mänınde qauıp tönıp tūrǧandyǧyn däleldeuıne tura keledı.
Naturalizasiialanu. (Tabiǧilanu). Būl endı azamattyq alu üşın eŋ köp taralǧan ädıs.
Däl osy soŋǧy täsıl turaly egjei-tegjeilı jaza ketuge bolady. Öitkenı naturalizasiialanudyŋ sebepterı men joldary är türlı. Būl täsılder, mysaly otbasymen qauyşu, nekege tūru, oqu, jūmysqa ornalasu, biznes, jyljymaityn mülık satyp alu sekıldı bolyp keledı.
Jyljymaityn mülık satyp alǧanyŋ üşın azamattyq beretın elder
Jyljymaityn mülık satyp alu arqyly azamattyq aluǧa bolatyn elderdıŋ bestıgın Latviia, Portugaliia, Panama, İspaniia, Sent-Kitts jäne Nevis memleketterı qūrap otyr. Būl elderdı alǧaşqy bestıkke qoiu, jyljymaityn mülıktıŋ eŋ tömengı qūnynyŋ şegı, basqa elder arasynda jürıp-tūru, salyq mölşerlemesı, azamattyqty resımdeu merzımı siiaqty körsetkışter boiynşa jürgızıledı.
Pasport aludyŋ eŋ qarapaiym jolyn Karib basseiınıŋ şyǧys bölıgınde ornalasqan şaǧyn memleket ūsynady. Jyljymaityn mülıktı alu üşın bırneşe myŋ evro beruge tura kelgenmen, Sent-Kitts jäne Nevisa azamattary Kanadaǧa, İrlandiiaǧa jäne Ūlybritaniiaǧa, OAR, Jaŋa Zelandiiaǧa, Japoniiaǧa sonymen qosa Şengen odaǧyna kıretın elderge de (barlyǧy 129 memleket) vizasyz bara alady.
Latviia jyljymaityn mülıktıŋ qūny eŋ tömengı körsetkışıne ie memleket. Mülık satyp alǧannan soŋ, basynda yhtiiarhat berılse, al 5 jyl ötkennen soŋ azamattyq aluǧa bolady.
İspaniiada öz üiıŋde 10 jyl tūrǧannan keiın baryp ǧana azamattyq alu turaly oilanuǧa bolady.
Panama elınde jyljymaityn mülıktı basqa eldermen salystyrǧanda eŋ joǧarǧy baǧaǧa satyp alasyz. Bıraq būl eldıŋ pasporty Şengen elderı aumaǧynda kedergısız jüruge mümkındık beredı.
Al Portugaliiada yhtiiarhat alu üşın 500 myŋ evro tūratyn jyljymaityn mülıktıŋ iesı bolu kereksız. Sodan 6 jyl ötken soŋ azamattyq aluǧa qaimyqpai qūjat tapsyra berseŋız bolady.
Jyljymaityn mülıktı satyp ala otyryp, sız sol eldıŋ qazynasyna investisiia qūiǧan bolyp sanalasyz. Mülık satyp alǧannan basqa da insvestisiia türın qūiu arqyly azamattyq aluǧa bolatyn elderdıŋ tızımı men investisiianyŋ aqşalai mölşerın körsete keteiık.
Nekelesu arqyly qai elderde azamattyqty oŋai aluǧa bolady
Tömende körsetılgen memleketterde zaŋdy nekege tūrǧannan keiın azamattyq alu mümkındıgı köbırek ärı tez bolady:
İspaniia memleketınde zaŋdy nekede bır jyl tūru – būl eldıŋ pasportyn alu üşın jetkılıktı sebep bola alady.
Portugali elınde nekege tūrǧannan keiın – aq azamattyq aluǧa ötınış berse bolady.
Braziliiada neke tırkelgennen soŋ şet eldık jūbaiyŋyz yhtiiarhat alady, al bır jyldan soŋ azamattyqqa ie bolady.
İrlandiia memleketınde zaŋdy nekeden soŋ bır jaldan keiın pasport aluǧa qūjat tapsyra berseŋız bolady.
Meksikada toidan keiın 24 ai ötken soŋ azamattyq ala alasyz.
Al Kolumbiiada osy eldıŋ tūrǧyny retınde ömır boiǧy märtebenı alu üşın zaŋdy nekede 2 jyl tūru kerek.
Şveisariiada bolsa, būl eldıŋ azamatymen 5 jyl nekede bolǧannan soŋ ǧana azamattyq aluǧa qūqyly bolasyz.
Aita ketu kerek, erlı-zaiyptylardyŋ nekesı zaŋdy ärı ras boluy kerek. Jalǧan neke pasport alu üşın negız bola almaidy.
Sūranysy joǧary mamandyq ielerı üşın jäne oqu baǧdarlamalary boiynşa azamattyq alu
Öz azamattarynyŋ qatarynan bırınşı därejelı mamandarmen tolyqtyruǧa daiyn memleketter bar.
Amerika Qūrama Ştattary keiınnen amerika pasportyn aluǧa mümkındık beretın jūmys vizilaryn ūsynady. Ol üşın migrant jūmys vizasymen AQŞ-qa kelgen soŋ, bırden Green Card-qa qūjattar beredı. Grind –kardty alǧannan soŋ baryp 5 jyldan keiın azamattyqa qūjat beruge bolady.
Käsıbi immigrasiia – Kanadanyŋ azamattyǧyn alu üşın de eŋ tanymal jol. Būl eldıŋ azamattyǧynan ümıtker eŋbek küşınde joǧary bılımı men jūmys täjıribesı boluy şart. Sonymen bırge mındettı türde aǧylşyn nemese fransuz tılın bıluı tiıs. Sodan memleketke nemese salyqty uaqtyly tölep otyratyn jeke käsıporynǧa bırneşe jyl eŋbegı sıŋgennen keiın azamattyq aluyna bolady.
Ūlybritaniiaǧa da är türlı mamandyq ielerı, sonyŋ ışınde şyǧarmaşylyq adamdary qajet. Ömır süru üşın jan-jaqty tūraqty jäne qolaily būl memleket şeteldık jūmysşylar üşın elge kıruge arnaiy baǧdarlama äzırledı. Ärine, kele sala azamattyq alu turaly söz bırden auyzǧa alynbaidy. Tek 4 jyl jūmystan keiın ǧana elde tūruǧa yqtiiarhat aluǧa bolady, al sodan bır jyldan keiın pasport aluǧa da ötınış bere alasyz.
Būl elge sonymen qatar bılım beru baǧdarlamasy boiynşa da baryp azamattyq aluǧa bolady. Būl jaǧdaida azamattyq alu mynadai 4 kezeŋnen tūrady: basynda - oqu merzımıne tier4 viza alasy, sodan diplomnan keiıngı jūmysqa ornalasu merzımıne tier4 viza alasyz, üşınşı satysy - Indefinite leave to Remain (osy elde qalu üşın yhtiiarhat) alasyz, osylardyŋ bärınen ötkennen soŋ – törtınşı satysy azamattyq aluǧa da bolady.
Al Avstraliiada bolsa sūranysqa ie Ükımet bekıtken mamandyqtar tızımı bar. Eger de sız sol tızımdegı mamandyqtardyŋ bırı boiynşa öz elıŋızde jaqsy jetıstıkterge jetken bolsaŋyz, onda avstarliialyq käsıbi imigrasiia baǧdarlamasyna qatysyp, öz baǧyŋyzdy synap köruge bolady. Bıraq, sızge özıŋızdıŋ materialdyq jaǧdaiyŋyzdyŋ jaman emes ekenın däleldeu kerek bolady. Ol üşın bır emes bırneşe myŋ dollar bar bank şotyŋyzdy körsetuge tura keledı.
Avstraliiada da bılım beru immigrasiiasy baǧdarlamasy da bar. Student özı oqu aqysyn tölep, būl elde joq degende 2 jyl bılım aluy kerek. Oqu aqysy eŋ joǧary oqu oryndarynyŋ studetı bolu mındettı emes, bılım beru baǧdarlamasyna barlyq memlekettık oqu oryndary qatysa alady. Joǧarǧy oqu ornynyŋ tülegı aǧylşyn tılın meŋgergen jäne öz-özıne senımdı bolǧan jaǧdaida aimaqtyq şekteulersız azamattyq alu märtebesıne ie bolady.
Germaniiaǧa da bılıktı mamandar qajet bolǧandyqtan, şeteldık studentterdı öz JOO-laryna qabyldauǧa daiyn. Oqu ornyna qabyldau kemınde būdan būrynǧy 12 jyldyq bılımınıŋ negızınde, nemıs jäne aǧylşyn tılderın jetık deŋgeide meŋgergenıne qarai jürgızıledı. Oqu merzımıne viza berıledı. Diplom alyp, jūmysqa ornalasqannan keiın ekı jyldan soŋ tūraqty tūruǧa rūqsat berılse, azamattyqty osy elge kelgennen soŋ 5-8 jyldan keiın aluǧa bolady.
Jaŋa Zelandiianyŋ oqu oryndarynda bılım alu studentterge mol mümkındık beredı. Aldymen immigrant ūzaq merzımge tūru üşın jäne jūmys ısteu qūqyǧyn beretın viza alady. Diplom alǧannan keiın jūmys vizasyn alsa, üş jyl segız ai ötkennen soŋ köpten kütken azamattyqqa da qol jetkızedı.
Syrttan kelgenderdı ūnata qoimaityn memleketter
Azamattyq alu üşın barynşa qiyn elderdıŋ de tızımın ūsyna keteiık. Būl tızımnıŋ köşbasynda Kuveit memleketı tūr. Būl elde azamattardyŋ qarjylyq äl-auqatyna jaqsy qamqorlyq jasalady. Al osy eldıŋ azamattynyŋ tölqūjatyn alu üşın Kuveit Ämırınıŋ ömırın qūtqaryp qalu kerek nemese soǧysta erlık jasau kerek. Mıne osylai öz ömırıŋızdı qauıpke tıge otyryp azamattyqqa qol jetkıze alasyz.
Äleumettık jaǧynan keremet qamtamasyz etılgen, medisinasy basqa elderden köş ılgerı, älemnıŋ eŋ damyǧan elderınıŋ bırı Monako memleketı bızdıŋ tızımde ekınşı orynda tūr. Būl eldıŋ azamattyǧyn 21 jastan bastap aluǧa bolady. Būl üşın Monakoda kem degende 10 jyl tūru kerek. Būdan basqa, qarjylyq qamtamasyz etılgendıŋız turaly kepıldıgıŋızdı de talap etedı.
Tızımnen üşınşı oryn alǧan Skandinaviia memleketı Norvegiianyŋ azamattyǧy, elge keluge jyl saiyn rūqsat ala otyryp, būl elde 10 jyl tūrǧan, tıldı üirenu kursynan ötken jäne sottylyǧy men aiyppūldary joq migranttarǧa berıledı.
Törınşı orynda Daniia memleketı tūr. Būl eldıŋ bilıgı bolaşaq azamatyn biurokratiialyq synaqtardan bır emes bırneşe ret ötkızedı. Azamattyq beru turaly şeşım elde jyljymaityn mülkı bar ma, materialdyq jaǧdaiy qandai jäne Dat tılın bıle me degen körsetkışterdı negızge ala otyryp qabyldanady.
Tızımnıŋ besınşı ornyna aiaq tıregen Şveisariia memleketınde azamattyq tūr ǧoi, tek yhtiiarhat alu üşın tıldık pasport,iaǧni memlekettık tıldı bıludı kuälandyratyn qūjat talap etıledı. Sonymen qosa azamattyq alǧysy keletın adam - barlyq salt-dästürlerdı saqtauǧa, qoǧamǧa jaqsy jaǧynan beiımdeluge tiıs.
Qorytyndylai kele, joǧaryda atap ötılgen qai eldıŋ bolsyn azamattyǧyn alu, op-oŋai şarua emes ekendıgın köremız. Būnymen bız sızderdı qorqytqymyz kelmeidı. Tek qaida barsaŋyzdar da bılımdı, sol eldıŋ tılın meŋgergen, myqty maman bolu kerek ekendıgın esten şyǧarmau kerek. Sonymen qatar sol eldıŋ ekonomikasyna az bolsa da üles qosa alatyndai şamaŋyz da bolu kerek, iaǧni jiǧan-tergen qarajatyŋyz nemese barǧan jerıŋızden baspana satyp aluǧa jetetın aqşaŋyz bolsa artyq etpeidı.
| Memleket | İnvestisiia türı | Azamattyq alu merzımı | İnvestisiia somasy |
| Ūlybritaniia | Obligasiialar Jyljymaityn mülık | 3 jyl | 750 000 funt sterling 250 000 funt sterling |
| İspaniia | Obligasiialar Jyljymaityn mülık Kompaniialardyŋ aksiialary | 10 jyl | 2 000 000 evro 500 000 evro 1 000 000 evro |
| Portugaliia | Jyljymaityn mülık El ekonomikasy | 6 jyl | 500 000 evro 1 000 000 evro |
| Latviia | Jyljymaityn mülık Latviia käsıpornyna kapital | 5 jyl | 250 000 evro 37572 evro |
| Kanada | El ekonomikasy | 2 jyl | 800 000 kanada dollary |
| Kipr | Jyljymaityn mülık | 3 ai | 5 000 000 euro |
| Malta | Memleketke tölem | Sol mezette | 65 000 euro |
| Antigua jäne Barbuda | Jyljymaityn mülık Damudyŋ halyqaralyq qory | 4 -6 ai | 400 000 dollar 200 000 dollar |
| Dominikan Respublikasy | Memleketke tıkelei tölem | 5 – 14 ai | 100 000 – nan 200 000 –ǧa deiın dollar |
| AQŞ | startaptar | 5 jyldan köp | 500 000 dollar |
Erkegül TOQTAMŪRAT, "Adyrna" ūlttyq portaly.
