Sonymen Qazaqstan Respublikasy Parlamentı Senaty deputattarynyŋ sailauy 2020 jylǧy 12 tamyzda ötetın boldy. Būǧan deiın de talai sailaudy ötkızıp, közı üirengen halyq būl dübırge sonşalyqty maŋyz berıp otyrǧan joq. Nege? Mūnyŋ bırneşe sebebı bar.
Bırınşıden, keleşekte Elordaǧa keletın 17 senatordy halyq sailamaidy, olardyŋ kandidaturasyna aimaqta mäslihat deputattary dauys beredı. Bıraq zaŋdylyqqa säikes, mäslihat deputattaryna kezınde halyqtyŋ özı taŋdau jasaǧan. Sondyqtan dauys beretın mäslihat deputattary halyqtyŋ adamy bolyp esepteledı. Zaŋdyq qisyny da solai.
Ekınşıden, ökılettık merzımı bıtken senatorlardyŋ barlyǧy da 2014 jyldan berı, 6 jyl boiy parlament qabyrǧasynda otyrdy. Zaŋ qabyldady. Halyqpen kezdestı. Endı ökılettılık merzımı bıttı.
Üşınşıden, alty jyl boiy jalaqysy joǧary bolyp, memlekettık jeŋıldıktı paidalanǧan senatorlardyŋ barlyǧy jyl qūsyndai jyly ornyna qaityp kele me? Būl eŋ şeşuşı mäsele jäne köpşılıktı de tolǧandyryp otyrǧan basty saual.
Törtınşıden, naqty taŋdau 12 tamyzda jasalady. Bıraq 1995 jylǧy 28 qyrküiektegı Qazaqstan Respublikasy Konstitusiialyq zaŋynyŋ 69 babyna säikes Qazaqstan Respublikasy Parlamentı Senatynyŋ deputattary ökılettıkterınıŋ konstitusiialyq merzımı 2020 jylǧy qazan aiynda aiaqtalady. Sondyqtan bügıngı 17 senator älı de aldaǧy bır-ekı aida
memlekettıŋ tiıstı jeŋıldıgın paidalana alady. Eŋ bır qyzyǧy, 17 deputattyŋ ışınde parlament qabyrǧasynda bır-aq jyl otyrǧan senator bar. Ol – 2019 jyly Şymkent qalasynan Qazaqstan Respublikasy Parlament Senatynyŋ deputattyǧyna sailanǧan Aigül Jarylqasynqyzy Qapbarova. Mamandyǧy –jurnalist. Deputattyq mandatty ūstap, tösbelgını bır-aq jyl omyrauyna taqqan Aigül Jarylqasynqyzy baiyrǧy mamandyǧyna qaita bara ma, älde halyqtyŋ joǧyn ızdep, qaitadan parlament qabyrǧasyna kele me? Ol jaǧy älı mälımsız. Desek te, ökılettılıgı aiaqtalǧan 17-nıŋ ışınde qaitadan «jyly ornyna» kelgısı keletınderı baiqalyp qaldy. Qaraǧandy oblysynan sailanǧan Sergei Erşov aldaǧy Senat sailauyna qaitadan tüsetının mälımdedı.
Bıraq eŋ basty saual mynaǧan kelıp tıreledı: 12 tamyz künı kımder basym dauys aluy mümkın?
Pıkırler ärtürlı. Desek te, mäsele mynada: Prezident äkımşılıgı men aimaqtyq äkımşılık kımderge senım artyp, taŋdau jasaidy, solarǧa mäslihat deputattary dauys beredı. Keibıreulerdı köpşılıkke köz etıp körsetu üşın äkımdık ädeiı negızgı kandidatqa bäsekeles retınde qoiuy mümkın.
Bıraq senatorlyqtan ketıp bara jatqan 17 senatordyŋ köpşılıgı zeinetker jasyndaǧy azamattar. Eŋ jasy 45-te. Ol – Şymkentten sailanǧan Aigül Jarylqasynqyzy Qapbarova. Eŋ ülkenı -qyzylordalyq Bekmyrza Elamanov pen almatylyq Töleubek Mūqaşev, ekeuınıŋ de jasy - 70-te. Al qalǧandary – 57 men 70 jastyŋ aralyǧynda. Demek, mūnan şyǧatyn tūjyrym: qarttyqqa bet alǧan zeinetker-deputattardyŋ basym bölıgı qaitadan senator bola almaidy. Öitkenı qalai aitqanda da, joǧary bilık keiıngı kezde köp talqylanǧan qoǧamdyq pıkırdı eskeruı tiıs. Ol –şal-şauqandardy parlamentke jolatpau mäselesı. Eger köp talqysyn bilık eskerer bolsa, būryn qyzmetten tüsıp qalǧan atqamınerlerge emes, bügıngı Toqaev komandasy orta jastaǧy azamattarǧa senım artuy tiıs. Onyŋ üstıne keiıngı kezde aimaqta oblys äkımınıŋ äleumettık, ekonomikalyq jäne ideologiialyq salasyn basqaruǧa jastar kelıp jatyr. Demek, senatorlar da osy sailauda «jasaruy» tiıs. Sonymen...
Senatqa keletın 17 senator kımder boluy mümkın?
- Tıkelei Prezident taǧaiyndaǧandyqtan oblys äkımderı senator bola almaidy. Olarǧa äkımdık kreslo artyq.
- Demek, taŋdau oblys äkımdıkterınıŋ orynbasarlaryna tüsedı. Qazırdıŋ özınde oŋtüstıktegı ekı aimaqta orynbasar bolyp qyzmet ıstegen ekı azamat senatorlyqqa ūsynyldy degen aqparat bar.
- Oblystyq äkımdıktıŋ apparat basşylary men mäslihat hatşylary da senatorlyqtan dämelı. Öitkenı būǧan deiıngı basqaru jäne sailau täjıribesıne qarasaq, mūndai lauazymynda bolǧan deputattar barşylyq.
- Aimaqqa esımı belgılı jäne jergılıktı bilıkte abyroily qyzmet atqarǧan atqamınerler de senatorlyqqa ūsynyluy yqtimal.
- Öŋır ekonomikasyna orasan zor investisiia qūiyp, qazynaǧa ülken mölşerde salyq tölep, jergılıktı jūrtty jūmyspen qamtamasyz etıp otyrǧan belgılı käsıpkerlerdıŋ kandidaturasy da būǧan laiyqty.
- Sondai-aq ökılettılgı aiaqtalyp jatqan 17 senatordyŋ bırneşeuı qaitadan senatqa keledı degen boljam bar.
- Al respublikalyq maŋyzy bar üş qalada tanymal figuralar jeterlık. Tıptı joǧary oqu oryndarynyŋ rektorlardyŋ bırı ūsynylyp jatsa, būl artyq emes. Būl üş megapoliste taŋdau köp.
Erkın QALDAN
