Körnektı saiasatker, reformator, revoliusioner. Būnyŋ bärı Mūstafa Kemal Atatürıktıŋ saiasi ataqtary. Al onyŋ qatygez diktator, ışkış, etektını qūr jıbermegen köŋıldes degen siiaqty tarih taŋǧan basqa da ataqtary bar...
42 jasynda üilenıp, otbasylyq ömırı üş-aq jylǧa sozylǧan, öz kındıgınen bala körmegen adam. Bıraq qyz-qyrqynnyŋ nazarynan kende bolmaǧan. Qyzyq, iä? Baǧy janbau dei me būny? Älde...?
Atatürık alǧaşqy mahabbatyn äskeri uchilişede jürgende jolyqtyrady. Bıraq bai köpes qyzyn qarasiraq jıgıtke beruden bas tartyp, basqaǧa ūzatady.
Özı dästürlı tärbie alyp össe de, europalyq ömır salty men batys mentalitetın qūp körgen. Dästürlı tipajdaǧy şyǧys äielın emes, közı aşyq, bılımdı, jaŋaşyl arulardy ūnatqan. Köp uaqytyn äielder oramal men ūzyn etek kimeitın, keşterde erlermen bırge otyratyn europalyq kvartaldarda ötkızgen.
Sauyq keşterdıŋ bırınde Bolgariia äskeri ministrınıŋ Miti esımdı qyzymen tanysady. Özı armandaǧan europalyq qalyŋdyq. Ekeuı bırın-bırı süigen. Bıraq Miti hristian dınınde bolǧandyqtan, äkesı qyzyn mūsylmanǧa beruden üzıldı-kesıldı bas tartady. Bırneşe jylǧy mahabbat hikaiasy baiansyz aiaqtalyp, Miti keiın öz dınındegı elşıge tūrmysqa şyǧady.
Osydan keiın Atatürık Fikriemen köŋıl jarastyrady. Derekterge süiensek, Fikrie Atatürıktıŋ ögei äkesınıŋ aǧasynyŋ qyzy. Fikrie Mūstafa qalaǧan ideal europalyq qalyŋdyq bolmasa da, köŋılıne jaqqan kelınşek. Atatürıkke deiın esık körgen. Ekeuı bırneşe jyl kezdesıp, bıraz uaqyt bırge tūrady. Bıraq Fikriege üilenuıne anasy men qaryndasy qarsy bolǧan. Onyŋ üstıne esık körıp kelgenı jäne bar. Bırneşe jylǧa sozylǧan būl mahabbat ta aiaqsyz qalady. Fikrie keiın Mūstafanyŋ üilengenın estıp, tragediialy jaǧdaida qaza tabady.
Būl uaqytta Atatürıktıŋ jasy qyryqqa kelıp qalǧan. El prezidentı bolǧan kezı. İzmirge barǧan saparynda oǧan bolaşaq jary Latifa Uşaklygil kelıp, qala syrtyndaǧy saraiyna qonaqqa şaqyrady. Latifa erteden sauda-sattyqpen ainalysqan bai äulettıŋ qyzy. Londonda, Parijde bılım alǧan. Fransuz tılın jetık meŋgergen. Özı jas, özı sūlu, özı bılımdı, özı tektı. Eldıŋ bırınşı hanymynyŋ rölıne qai jaǧynan bolsyn laiyq. Osy kezdesuden keiın Atatürık köpke sozbai, Latifaǧa söz salady. Onyŋ būl taŋdauyn häl üstınde jatqan şeşesı de qūptap, bolaşaq kelınımen tanysady. Anasy qaitqannan keiın, 15 künnen soŋ ekeuınıŋ üilenu toiy ötedı. Būl kezde Atatürık 42-de, Latifa 24-te.
Atatürıktıŋ üilengenın gazetten oqyǧan Fikrie Germaniiada emdelıp jatqan jerınen Türkiia kelıp, onymen kezdespek bolady. Bıraq kıre almai, rezidensiianyŋ esıgınen qaitady. Bırneşe künnen keiın qonaqüide tapanşadan öz-özıne oq atyp, auruhanada toǧyz kün jatyp qaitys bolady. Būl jaǧdai jaŋa üilengen Atatürıkke oŋai timegen. Myqty därıgerlerdı jūmyldyryp, Fikrienı aman alyp qaluǧa bar küşın salady. Ümıttenedı. Fikrie baqilyq bolǧan soŋ özın-özı kınälau sezımı kelınşegımen qarym-qatynasyna syzat tüsıredı.
Latifa küieuınıŋ barlyq ıssaparynda bırge jüredı. Atqa da mınıp, şalbar da kiıp, qaida barsa da bır elı ajyramaǧan. Latifanyŋ obrazy jaŋa türık äielınıŋ idealy retınde nasihattalady. Bıraq täuelsız, erkın, bilıkqūmar kelınşek Atatürıktıŋ qyzǧanşaqtyǧy men qyzuqandy mınezın kötere almapty. Onyŋ köp ışetının, dostarymen qūratyn oiyn-sauyǧyn, ömır saltyn qabyldai almaǧan. Oǧan qosa Atatürıktıŋ rezidensiiasyndaǧy jasau-jabdyqty ǧana emes, kömekşıler men ştattaǧy qyzmetkerlerıne deiın auystyruǧa köşedı. Al būl öz degenımen jürıp üirengen Atatürıkke ūnamaidy. Ne kerek, ekeuı üş jylǧa jetpei ajyrasady. Būdan keiın ekeuı de şaŋyraq kötermegen. Latifa Atatürıkten ajyrasqan soŋ 50 jyl ömır süredı. Atatürıkpen de, mazasyn alǧan jurnalistermen de kezdesuge qūlyqty bolmaǧan. Qalǧan elu jyl ǧūmyryn el közınen tasada ötkızedı.
Atatürık jaily qyzyq derekter:
Balalardy qatty jaqsy körse de öz kındıgınen bala körmegen. Segız qyz ben ekı ūl asyrap alyp, bärıne jaqsy bılım bergen.
Qarapaiym otbasynda tuǧan. Ūlty kım ekenı belgısız. Äkesı alban deidı. Qyzǧanşaqtyǧy sonşalyq, äkesı qaitqan soŋ şeşesı ekınşı ret tūrmys qūrǧanda ögei äkesın atyp öltırmek bolǧan. Ögei äkesı öz ajalynan ölgennen keiın ǧana şeşesımen tatulasady.
Kıtap oqyǧandy, atqa mıngendı, şahmat oinaǧandy, jüzudı jaqsy körgen.
Türıkterdıŋ ūlttyq biı «Zeibektı» jaqsy bilegen.
Fransuz, nemıs tılderın jetık meŋgergen.
Bala künınen mınezı ūşqalaq, tūraqsyz, qyzuqandy bolǧan. Älsızderge ärdaiym kömektesetın ädıldıgımen erekşelengen. Bıraq bırbetkei mınezı ömır jolynda kesırın de tigızıp baqqan.
Taŋdy taŋǧa ūryp, äŋgıme aita alatyn şeşen. Auzyna qaraǧan eldı sözıne ilandyru qabıletı zor bolǧan.
Bala künınde tyşqannan qatty qoryqqan.
Jan-januarlardy, äsırese säigülık pen itterdı erekşe jaqsy körgen. Köp jerge Sakaria degen atymen barsa, şetelge şyqqanda Foks atty itın ala jürgen.
Aqbota Äbıltai
