Ekspat-mūnaişy – 12 mln teŋge, Qazaqstan azamaty 739 myŋ teŋge jalaqy alady.
Qazır ekspat-mūnaişylar jergılıktı jūmysşylarǧa qaraǧanda qanşa qarjy alady degen saualdar qoǧamda köp qoiylatyn sūraqtardyŋ bırı. Aşyq derekközderındegı aqparattarǧa qaraǧanda şetelden kelgen mamandar osy salada eŋbektenıp jürgen otandastarymyzdan 20 ese köp tabys tabady. Qazaqstan mūnaiservistık kompaniialar odaǧynyŋ bas direktory Nūrlan Jūmaǧūlov zertteu jürgızıp, arnaiy keste jasapty. Mūnai öndıru salasyndaǧy eŋbekkerlerdıŋ tabysy men şetelden kelgen jūmysşylardyŋ ortaşa jalaqysyn salystyrǧanda, bızdıŋ elde kımnıŋ jaily ömır süretının baiqau qiyn emes.
Azattyq Rýhy tılşısı otandyq sarapşylardan pıkır sūrap, keibır täuelsız zertteulerdıŋ qorytyndysyna üŋılıp kördı. Tömendegı Nūrlan Jūmaǧūlovtyŋ mūnaişylar alatyn jalaqy (syiaqynyŋ barlyq türı, toqsandyq, mūnaişylar künıne berıletın syiaqy, jyl soŋynda berıletın syiaqyny qosqanda), üstemaqylardy esepke ala otyryp tüzgen kestesı.
«Esep jürgızu barysynda eldegı jylyna 500 myŋ tonnadan joǧary mūnai öndıretın kompaniialardyŋ mälımetterı qoldanylǧan. Aita ketu kerek keibır şeteldık ırı kompaniia top-menedjmentı jyl qorytyndysy boiynşa qomaqty bonustar alady. Sol sebeptı esep-qisap kezınde keibır sandarda auytqulary boluy mümkın. Ol ary ketse 20%-dan aspauy kerek»,- dep eskertedı N. Jūmaǧūlov.Oqyrman kestenıŋ soŋǧy baǧanyndaǧy jasyl tüstı bölımıne nazar audarsa bolady. Būl jerde jergılıktı jäne şeteldık jūmysşylardyŋ ortaşa ailyq jalaqsynyŋ mölşerı körsetılgen. Eŋ ırı Teŋızşevroil kompaniiasynda ekspat-mūnaişy 12 mln teŋge jalaqy alsa, Qazaqstan azamaty 18 ese tömen jalaqyny mıse tūtady. Onyŋ ailyǧy – 739 myŋ teŋge. Qaşaǧan men Qaraşyǧanaqta da osyǧan ūqsas jaǧdai. Jergılıktı mūnaişynyŋ ortaşa ailyǧy 1 mln 200 myŋ teŋge. Al däl osyndai şeteldık mamannyŋ esepşotyna aiyna 10-20 mln teŋge aralyǧynda qarajat tüsedı. Būl mälımetterdı avtor aşyq derekközderınen alǧanyn eskertedı.
«Mūnai salasyna qatysty salyq aqparattary qūpiia emes. Bızde jūmysşylardyŋ sany, rezident, rezident emes ekendıgı turaly mälımetter bar. Sebebı jer qoinauyn paidalanuşylar mūndai aqparattardy Energetika minristrlıgınıŋ resmi saitynda jariialap otyrady. Ol jerde ailyq, toqsan saiynǧy jäne jyldyq esep-qisapty köruge bolady. Otandyq jäne şeteldık eŋbekkerlerdıŋ tabysyn eseptep şyǧu qiyn emes. Qazaqstandyqtan tabys salyǧyn jäne zeinetaqy qoryna jarna audaryp otrady. Al syrtan kelgen jūmysşylar tek jeke tabys salyǧyn qūiady. Osy mälımetterge süienıp, barlyq mamandardyŋ tabysyn bıluge bolady»,- deidı Qazaqstan mūnaiservistık kompaniialar odaǧynyŋ bas direktory Nūrlan Jūmaǧūlov.Sarapşy Oleg Egorov būl salany 20 jyldan berı zerttep jürgenın aitady. Onyŋ sözınşe, ekımyŋynşy jyldary şeteldık jūmysşylar jalaqy mäselesınde jergılıktı mūnaişylarǧa iegınıŋ astynan qaraityn. Desek te ekı jaqtyŋ da auyrtpaşylyǧy men atqaratyn jūmysy teŋdei bolatyn.
«Ärine būl mäsele kompaniialardyŋ, konsorsiumnyŋ öz ışınde qaralatyn edı. Bız üşın būl qorlyq boldy, Men sol jyldary amerikalyq mūnai käsıpornynda jūmys ıstedım. Özım qūralpylas mamandardyŋ ajalqysy 10 ese köp boldy. Bıraq olar şeteldıkter edı. Qaşaǧanda jalaqyny teŋestıru soŋǧy jyldary ǧana aityla bastady. Qazaqstandyq top-menedjerler otandyq mūnaişylardyŋ jalaqysy teŋespese de, şeteldıkterdıŋ ailyǧyna jaqyndasyn degen talaptar qoiyp jür. Tehnikalyq mamandardyŋ jalaqysy, qara jūmys ısteitın jūmysşylardyŋ eŋbekaqysyna bola mūnai öndırısı salasynda jiı tolqular oryn alatyn boldy»,- deidı O. Egorov.Aita ketu kerek, jer qoinauyn paidalanuda ırı mūnai öndıruşı kompaniialardyŋ ülesı salystyrmaly türde köp. Mysaly, Teŋız jobasynda, Qaraşyǧanaq jäne Qaşaǧanda ūlttyq mūnai kompaniialarynyŋ aksiiasy 20%-dan aspaidy. Teŋızşevroil- 20 paiyz, Qaraşyǧanaq- 10 paiyz, al Qaşaǧanda- 16 paiyz. Sondyqtan būl ırı kenışterdegı şeteldık kompaniialardyŋ eŋ joǧarǧy jalaqy alatyn pozisiialaryn syrtan kelgender qoldarynda ūstap otyr.
«Eger AQŞ-tan keletın mamandy bızdıŋ mūnai sektorynda ūstap tūru üşın onyŋ jalaqysy da qomaqty boluy şart. Sebebı ol öz elınde 20 myŋ AQŞ dollarynan kem jalaqy almaidy. Tıptı äleumettık paketterdı qosqanda odan da köp töleuge mäjbür. Tūratyn jerı, tamaǧyna da qosymşa qarajat qarastyrylǧan. Al mūndai jeŋıldıkter qazaqstandyq jūmysşylarǧa berılmeitını belgılı. Sol sebeptı būl talas tuyp, dau kötergende şeteldıkterdıŋ daiyn tūratyn jauaby»,- deidı mūnai-gaz salasynyŋ sarapşysy Sergei Smirnov.Nūrlan Jūmaǧūovtyŋ aituynşa, «Bolaşaq» baǧdarlamasymen şeteldık JOO bıtırıp kelgen mamandardy mūnai-gaz salasyna jūmysqa şaqyru jolǧa qoiylmai otyr. Olar şetelde oqydy, keibırı täjıribeden öttı, endı öz elınde mamandyǧyn şyŋdauǧa mümkındık aluy kerek edı. Men osyndai saualdy ülken jiyndarda qoiǧanda, sol şetelden kelgen jerlesterımız mūnda jalaqynyŋ az ekenın aitady.
«Saudi Aramco» dep atalatyn arab mūnai kompaniiasynda ısteitın qazaq jıgıtı jylyna 500 myŋ AQŞ dollaryndai paida tabatynyn aitady. Onyŋ aiyna 1 mln teŋgeden artyq tölemeitın jergılıktı käsıporynǧa jūmysqa kelmeitını anyq», - deidı sarapşy.
Rişat Asqarbekūly
