Kım bıler, kımder bolar meiırım qanar,
Ruhym söngen menıŋ qaita janar.
Eŋırep Mūhit babam ötıptı-au dep,
Keiıngı ūrpaqtarym esıne alar, – dep Mūhit babamyz jyrlaǧandai, dästürlı än önerı düldülderınıŋ esımın ūmytpai, el arasynda nasihattap, ūlyqtau – bızge paryz.
Dästürlı ändı söz etkende onyŋ tüp-tamyryn, şyǧu tarihyn ainalyp öte almaimyz. Ärısı «Ainamköz» dep än salǧan Mūhit Merälıūly, sondai-aq Ǧarifolla Qūrmanǧaliev syndy düldülder düniege kelgen ölkede dästürlı ännıŋ qanaty qaiyrylyp, bıraz uaqyt kenje qalǧany da ras.
Osydan tura ekı ai būryn gazetımızdıŋ №17 sanynda (Qaratöbe öŋırı - red.) «Mädeniet üiıne Ǧarifolla esımı sūranyp tūr» atty maqala jaryq kördı. Būl bastama äleumettık jelıde qyzu qoldau tauyp, bızdı bır quantyp edı. Atalǧan mäselenı aiaqsyz qaldyrmai, änşı, jerlesımız, Ǧarifolla Qūrmanǧalievtıŋ şäkırtı Saǧadat Rahmetjanov oblystyq tılderdı damytu basqarmasynyŋ onomastikalyq jūmystar jäne körnekı aqparattardy baqylau bölımıne jolyqqan bolatyn. Söitse, ondaǧylar: «Soŋǧy bırer jyl kölemınde Mädeniet ministrlıgıne oblystan bırtalai tarihi tūlǧanyŋ tızımın jıberdık. Sol tızımnen Ǧarifolla Qūrmanǧalievtı Mädeniet ministrlıgı syzyp tastapty», – deptı. Sonda ministrlıktegıler Ǧarifollanyŋ eŋbegın elemegenı me? Esımın tızımnen syzsa, byltyr respublikalyq kölemde toilanǧan Ǧarifolla Qūrmanǧalievtıŋ 110 jyldyǧy közboiauşylyq bolǧany ma? Būl jaǧdaidan bızdıŋ audan äkımdıgı qalaişa beihabar?
Dästürlı än mäselesı – jeke öner adamdarynyŋ ǧana emes, sol önerdıŋ qanat jaiyp, tiıstı baǧalanuyna negız bolatyn jalpy halyqtyq mäsele. Dästürlı än önerı – halyqtyŋ ruhani azyǧy, mädenietımızdıŋ ūlttyq erekşelıgın aiqyn tanyta alatyn şoqtyǧy biık bölıgı. Alaida bäzbıreulerdıŋ kökelerı men tuystaryna tūlǧalar tızımınen oiyp tūryp oryn berıluı, ūlttyq naqyşty ysyra bastaǧany, ūlt ruhaniiatyna osylaişa qastandyq jasaluy bızdı şyn oilandyrady. Mıne, osyndai olqylyqtarǧa bailanysty dästürlı än önerı töŋıregınde oi qozǧaudy jön kördık. Öitkenı baba esımı tızımge enuı kerek, el arasynda nasihattaluy qajet.
Qaratöbe öŋırınde nebır düldül änşıler, küişıler ömır sürgenı bärımızge belgılı. Ökınıştısı, olardyŋ basym bölıgınıŋ mūrasy, esımı keşegı qanqūily saiasattyŋ qūrbanyna ainaldy. Keŋes ökımetı kezınde ruhani qūndylyqtarymyzdyŋ asa qatıgezdıkpen, zorlyqpen joiyluynda astarly saiasat bar edı. Esımı ūmytylyp ketken tūlǧalarymyz qanşama?
Elbasy «Äjeptäuır jaŋǧyrǧan qoǧamnyŋ özınıŋ tamyry, tarihynyŋ tereŋınen bastau alatyn ruhani kody bolady. Jaŋa tūrpatty jaŋǧyrudyŋ eŋ basty şarty – sol ūlttyq kodyŋdy saqtai bılu. Onsyz jaŋǧyru degenıŋızdıŋ qūr jaŋǧyryqqa ainaluy op-oŋai» dep, jaŋǧyrudyŋ ūlttyŋ ruhani qūndylyqtardan, ruhani tamyrdan när aluy kerektıgın basa aitqan bolatyn.
Ūlttyq kodymyz bızge qazaqtyŋ mädeni älemı arqyly jettı. Äsırese ūlttyq muzyka – erekşe qymbat qazynamyz, ǧasyrlar qoinauynan jetken babalar ünı. Qaratöbe ölkesı – sal Mūhit pen äigılı Ǧarifolla syndy ūly tūlǧalardyŋ tuǧan topyraǧy. Sol ūly babalar mūrasy bügınge kımder arqyly jettı, zerttelu jaiy qalai, laiyqty deŋgeide nasihattap jürmız be, sol mūrany ruhani jaŋǧyru özegıne ainaldyru maqsatynda alda qandai ıster qolǧa alynuy kerek? Mıne, osy baǧytta bastama köterıp, ün qatqanymyz sol edı, artynşa estıgen jauabymyz osy boldy.
Ǧarekeŋdı tızımnen syzdyru kımge kerek boldy eken? Būl jönınde bılmek bolyp, şäkırtterı Saǧadat Rahmetjanov, Qairat Kakimov, Qajbek Bekbolsynovqa, ziialy qauym ökılderı Aqūştap Baqtygereevaǧa, qyzy Meruert Qūrmanǧalievaǧa habarlastyq. Sebebı bız būny jyly jauyp qoia almaimyz. Öitkenı bızdıŋ baba aldyndaǧy paryzymyz, el aldyndaǧy mındetımız osyndai ūly tūlǧany därıpteu, nasihattau bolyp tabylady.
Būl künderı Ǧarekeŋnıŋ mektebı özınıŋ jalǧasyn tauyp, örkendeu üstınde. Qazaqstannyŋ köptegen oqu oryndarynda onyŋ atynda synyptar aşylyp, sabaqtar jürgızılude. Şeberdıŋ önerın jalǧastyruşylar qatarynda elımızge belgılı änşıler Q.Bekbosynov, Q.Qūlyşeva, Q.Berdıǧaliev, K.Tasbolatov, Q.Öteǧaliev, S.Janpeiısova, S.Myrzabaeva, S.Taudaeva, S.Rahmetjanov, S.Abdrahmanov, A.Qosanova, t.b. bar.
Qalai desek te, Qaratöbe än men jyrdyŋ, sal-serılıktıŋ, qazaq änınıŋ tuy tıgılgen qasiettı meken ekenı anyq. Batys än dästürınde sal Mūhit, Ǧarifolla Qūrmanǧaliev, Jaqsylyq Särsenǧaliev, keiıngı tolqyn Saǧadat Rahmetjanov, Serık Abdrahmanov, Sabyrǧali İsmurzin, Ashat Orazov, Farhat Orazov, Mereke Esqaiyrov, Armat İslamǧalievterdıŋ dara bolmysy, sara joly bar. Osyndai arda azamattarymyz barda, dästürlı än önerı eşqaşan ölmeidı dep oilaimyz.
Dästürlı än mäselesı – jeke öner adamdarynyŋ ǧana emes, sol önerdıŋ qanat jaiyp, tiıstı baǧalanuyna negız bolatyn jalpy halyqtyq mäsele. Dästürlı än önerı – halyqtyŋ ruhani azyǧy, mädenietımızdıŋ ūlttyq erekşelıgın aiqyn tanyta alatyn şoqtyǧy biık bölıgı. Alaida bäzbıreulerdıŋ kökelerı men tuystaryna tūlǧalar tızımınen oiyp tūryp oryn berıluı, ūlttyq naqyşty ysyra bastaǧany, ūlt ruhaniiatyna osylaişa qastandyq jasaluy bızdı şyn oilandyrady. Mıne, osyndai olqylyqtarǧa bailanysty dästürlı än önerı töŋıregınde oi qozǧaudy jön kördık. Öitkenı baba esımı tızımge enuı kerek, el arasynda nasihattaluy qajet.
Qaratöbe öŋırınde nebır düldül änşıler, küişıler ömır sürgenı bärımızge belgılı. Ökınıştısı, olardyŋ basym bölıgınıŋ mūrasy, esımı keşegı qanqūily saiasattyŋ qūrbanyna ainaldy. Keŋes ökımetı kezınde ruhani qūndylyqtarymyzdyŋ asa qatıgezdıkpen, zorlyqpen joiyluynda astarly saiasat bar edı. Esımı ūmytylyp ketken tūlǧalarymyz qanşama?
Elbasy «Äjeptäuır jaŋǧyrǧan qoǧamnyŋ özınıŋ tamyry, tarihynyŋ tereŋınen bastau alatyn ruhani kody bolady. Jaŋa tūrpatty jaŋǧyrudyŋ eŋ basty şarty – sol ūlttyq kodyŋdy saqtai bılu. Onsyz jaŋǧyru degenıŋızdıŋ qūr jaŋǧyryqqa ainaluy op-oŋai» dep, jaŋǧyrudyŋ ūlttyŋ ruhani qūndylyqtardan, ruhani tamyrdan när aluy kerektıgın basa aitqan bolatyn.
Ūlttyq kodymyz bızge qazaqtyŋ mädeni älemı arqyly jettı. Äsırese ūlttyq muzyka – erekşe qymbat qazynamyz, ǧasyrlar qoinauynan jetken babalar ünı. Qaratöbe ölkesı – sal Mūhit pen äigılı Ǧarifolla syndy ūly tūlǧalardyŋ tuǧan topyraǧy. Sol ūly babalar mūrasy bügınge kımder arqyly jettı, zerttelu jaiy qalai, laiyqty deŋgeide nasihattap jürmız be, sol mūrany ruhani jaŋǧyru özegıne ainaldyru maqsatynda alda qandai ıster qolǧa alynuy kerek? Mıne, osy baǧytta bastama köterıp, ün qatqanymyz sol edı, artynşa estıgen jauabymyz osy boldy.
Ǧarekeŋdı tızımnen syzdyru kımge kerek boldy eken? Būl jönınde bılmek bolyp, şäkırtterı Saǧadat Rahmetjanov, Qairat Kakimov, Qajbek Bekbolsynovqa, ziialy qauym ökılderı Aqūştap Baqtygereevaǧa, qyzy Meruert Qūrmanǧalievaǧa habarlastyq. Sebebı bız būny jyly jauyp qoia almaimyz. Öitkenı bızdıŋ baba aldyndaǧy paryzymyz, el aldyndaǧy mındetımız osyndai ūly tūlǧany därıpteu, nasihattau bolyp tabylady.
Būl künderı Ǧarekeŋnıŋ mektebı özınıŋ jalǧasyn tauyp, örkendeu üstınde. Qazaqstannyŋ köptegen oqu oryndarynda onyŋ atynda synyptar aşylyp, sabaqtar jürgızılude. Şeberdıŋ önerın jalǧastyruşylar qatarynda elımızge belgılı änşıler Q.Bekbosynov, Q.Qūlyşeva, Q.Berdıǧaliev, K.Tasbolatov, Q.Öteǧaliev, S.Janpeiısova, S.Myrzabaeva, S.Taudaeva, S.Rahmetjanov, S.Abdrahmanov, A.Qosanova, t.b. bar.
Qalai desek te, Qaratöbe än men jyrdyŋ, sal-serılıktıŋ, qazaq änınıŋ tuy tıgılgen qasiettı meken ekenı anyq. Batys än dästürınde sal Mūhit, Ǧarifolla Qūrmanǧaliev, Jaqsylyq Särsenǧaliev, keiıngı tolqyn Saǧadat Rahmetjanov, Serık Abdrahmanov, Sabyrǧali İsmurzin, Ashat Orazov, Farhat Orazov, Mereke Esqaiyrov, Armat İslamǧalievterdıŋ dara bolmysy, sara joly bar. Osyndai arda azamattarymyz barda, dästürlı än önerı eşqaşan ölmeidı dep oilaimyz.
Maralbek AMANTAEV
Saǧadat Rahmetjanov, Mūhit Meraliev atyndaǧy qoǧamdyq qordyŋ direktory, Ǧarekeŋnıŋ şäkırtı, Qaratöbe audanynyŋ qūrmettı azamaty: – Ötkende Qaratöbe audany ortalyǧyndaǧy mädeniet üiıne QR halyq ärtısı, Memlekettık syilyqtyŋ iegerı, änşı-sazger, opera änşısı, ūstaz, Mūhit än mektebınıŋ negızın qalauşy Ǧarifolla Qūrmanǧalievtıŋ esımın beru turaly bastama kötergenbız. Audan äkımdıgı, mädeniet bölımı, deputattar būl şeşımdı qabyldauǧa qarsylyǧymyz joq degen. Bıraq Ǧarekeŋnıŋ esımı tarihi tūlǧalardyŋ tızımınde joq dep aitty degesın, jūmys qylyp ädeiı Batys Qazaqstan oblystyq tılderdı damytu basqarmasynyŋ onomastikalyq jūmystar jäne körnekı aqparattardy baqylau bölımıne bardym. Bölım basşysy Izbasar Melsūlyn äuelden tanitynmyn. Onyŋ aituynşa, soŋǧy bırer jyl kölemınde Mädeniet ministrlıgıne oblystan bırtalai tarihi tūlǧanyŋ tızımı jıberılgenımen, sol tızımnen Ǧarifolla Qūrmanǧalievtı Mädeniet ministrlıgı syzyp tastapty. Mıne, «ǧajapty» qaraŋyz. Ǧarekeŋnıŋ esımın tarihi tūlǧalardyŋ tızımınen nege alyp tastaǧan? Oralda Ǧarekeŋnıŋ atynda filarmoniia men qalanyŋ şet jaǧynda bır şaqyrymǧa jetpeitın şolaq köşe ǧana bar. Sol da jetedı dep oilady ma eken? Aitpaqşy, Ǧarekeŋnıŋ 100 jyldyǧyna orai Oralda eskertkış ornatylyp edı. Ony da qalalyq mädeniet üiınıŋ şarbaǧyna jasyryp qoiǧan. Ol jer arnaiy bıreu ızdep barmasa, köptıŋ közıne tüspeitın oryn. Elımızdıŋ batys aimaǧyndaǧy ärbır oblys ortalyǧyna Ǧarifolla Qūrmanǧalievtıŋ eskertkışı ornatylyp, köşe berılse de artyq emes. Öitkenı batys aimaqtaǧy oblystardyŋ käsıbi än mektebınıŋ negızın qaluşy Ǧarekeŋ ekenı aidan anyq. Ǧarekeŋnıŋ közı tırısınde ündei almaǧan keibıreuler ol kısı ömırden ötken soŋ änın ūrlasa, tıptı ol aqyn emes, muzykalyq sauaty joq dep änı men sözıne özgerıster engızıp, Ǧarekeŋnıŋ atyna küie jaǧyp, qiianat jasap jürgender de barşylyq. Nūr-Sūltan qalasynan köşe atauyn berudı sūraǧandarǧa da Ǧarekeŋnıŋ esımı tızımde joq dep aitady eken. Qazaqstan Respublikasynyŋ mädeniet jäne sport vise-ministrı, önerge jaqyn jerles ınımız Nūrǧisa Däueşov osy mäselenı nazarǧa alyp, oŋ şeşım şyǧarady dep esepteimız.
Meruert QŪRMANǦALİEVA, Ǧarifolla Qūrmanǧalievtıŋ qyzy: – Qazırgı taŋda bız Prezident Q.Toqaevqa, oblys äkımı Ǧali Esqalievke jäne Qazaqstannyŋ mädeniet jäne sport ministrı A.Raiymqūlovaǧa hat daiyndap otyrmyz. Jauaby jäne hat köşırmesın redaksiiaǧa da joldaityn bolamyn. Äkemızdı nasihattap, ūmytpai qoldau bıldırıp, bastama köterıp jatqandaryŋyzǧa köp raqmet!
"Adyrna" ūlttyq portaly
