Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń el basqarý ıdeıasy týraly tolǵanys
Ultymyzdan shyqqan kórnekti qoǵam qaıratkerleriniń biri Halel Dosmuhameduly «Óz jurtyna jumys istep, eńbek sińirgen adamdardy qadirleý – eldiktiń belgisi» degen edi. Sondyqtan óz ulty úshin qyzmet etken basshylardyń eńbegin, erligin, izgi isterin baǵalaý, nasıhattaý bizge úlken paryz. Meni osylaı oılandyrǵan, tolǵandyrǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń el basqarýdaǵy orasan zor eńbegi edi.
Qara jerdiń qabyrǵasyn qaıystyryp alys saparǵa jol tartqan ómir kerýeniniń kóshinde ǵumyr keshken jumyr basty pendelerdiń taǵdyry alýan túrli. Bireýler bes-aq kúndik jalǵandy jalpaǵynan basyp, arystandaı aqyryp, astyndaǵy altyn taǵyna máz bolyp, baq pen dáýlet, mansabynyń býyna semirip, tirliginde az ǵana ýaqyt dúrildetkenimen ýaqyt atty ádil synnyń ótkelinen óte almaı, jel aıdaǵan qańbaqtaı el esinen áldeqashan umytylyp, eskerýsiz qala beredi. Ýaqyt – ádil tarazy, ýaqyt – ádil synshy. Óz esimin altyn árippen tarıh betine jazǵysy keletinderdiń qanshasy qatań ýaqyt synaǵynda qajalyp, armanynyń asqar taýy shaǵylyp, salyndysy sýǵa ketti deseńizshi?! Mine, bul arzan ataq, qurǵaq dańqqa boı urǵan ózimshil pendelerdiń taǵdyry.
«Taza altyndy máńgi dat shalmaıdy. Júzden júırik, myńnan tulpar shyǵady» degen dana halqymyzdyń sózinde tereń mán jatyr. Tabıǵat ta bul ómirge dara talanttardy úıip-tógip syılaı bermeıdi, neken-saıaq beredi. Naǵyz ult ardageriniń qaısar rýhy tereń aqyl-parasatymen, halyqqa degen adal eńbegimen, adamdyq kemeldigimen, kemeńgerlik qasıetimen ushtasyp jatady.Mine sondaı ulty úshin qyzmet etken, kúlli dúnıege aty tanylǵan kemeńger tulǵanyń biri – Qazaqstan Respýblıkasynyń tuńǵysh Prezıdenti - Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaev dep aıtsaq artyq bolmas.
El basqarý óneri – kez kelgen adamnyń qolynan kele bermeıtin, asa úlken aqyl-parasatty qajet etetin óner. Ejelgi Grekııanyń áıgili oıshyly Demokrıt «Memleket basqarý óneri – óner ataýlynyń tóresi» dep tekten-tek aıtpaǵan. Nursultan Nazarbaev Keńes Odaǵy ydyraǵannan keıin qara ormandaı qalyń halyqtyń senip tapsyrýymen Qazaqstan Respýblıkasynyń tuńǵysh Prezıdenti bolyp saılandy. Ol osyndaı aýmaly-tókpeli jyldarda júrektilikpen el tizginin qolyna aldy. Sodan otyz jylǵa jýyq ýaqyt qazaq eliniń kórkeıýi men gúldenýi úshin orasan zor eńbek sińirdi. Naqtylap aıtsaq, Elbasy N.Nazarbaev Qazaqstan elin kúlli dúnıege tanytyp moıyndatty. Ol jańa táýelsizdik alǵan jas memleketti qaıta quryp, halyqty baqytty turmys keshirýge nurly jol saldy.
Halqymyzdyń tanymynda «Ár adamnyń óz juldyzy bolady», «Qazaq juldyz sanamaıdy, aqqan juldyzǵa qaramaıdy» degen sııaqty yrymdary men tyıymdary kóp. Sol tanymǵa baılanysty qazaqtar juldyzdy kıeli sanaǵan. Nursultan Nazarbaev ta solaı dúnıege juldyzy joǵary kelgen adam. Halqymyzdyń aspan álemine, jer-sýǵa, ata-baba arýaǵyna syıyný úrdisi qazirge deıin jalǵasyp keledi. Qazaq bata bergende «Aıyń ońyńnan týsyn» dep tilek jasaıdy. Nursultan Nazarbaev osyndaı aıy ońynan týǵan adam. Elbasy: «Jasyrmaımyn. Men de Raıymbek sııaqty áýlıe babalardyń shapaǵaty shalǵan adamdardyń birimin. Ákem men sheshem úı bolǵannan on jyl bala kórmepti. Bir shıkiókpege zar bolyp júrgende aýyl adamdarynyń biri Raıymbek batyrdyń zıratyna baryp túneýge keńes beripti. Qudaıdan shyn tileseń, saǵan áýlıeler aıan berýge tıis depti anamyzǵa. Ekeýi zırat basyna túnep shyǵady. Sheshem tús kóredi. Túsinde tereń sýdyń túbinen myltyq taýyp alady. Osyny jaqsylyqqa joryp, ekeýi rıza bolyp qaıtypty. Sodan keıin dúnıege Men keldim» («Raıymbek». Astana, «Elorda». - 2005 j.) dep óziniń dúnıege qalaı kelgendiginen syr shertedi.
Bıyl Qazaqstan Respýblıkasy táýelsizdiginiń 29 jyldyǵy jáne Elbasy, ult kóshbasshysy Nursultan Nazarbaevtyń 80 jasqa tolǵan jyly. Qazaqstan eliniń otyz jylǵa jýyq qol jetkizgen tabysy men damýyn N.Nazarbaevtyń eńbeginen bóle-jara qaraýǵa bolmaıdy. Osyǵan oraı men uly saıasatker, zamanymyzdyń ozyq oıshyly, álemdik deńgeıdegi qoǵam qaıratkeri, ult kósemi Nursultan Nazarbaevtyń el basqarý ıdeıasynyń kemeldigi men tereńdigi týraly sóz qozǵaýdy jón kórdim.
1.N.Nazarbaevtyń otanshyldyq ıdeıasy.
Qazaq halqynyń «Otan otbasynan bastalady», «Týǵan jerge týyńdy tik» degen keremet sózderi bar. N.Nazarbaev óz otanyn, óz halqyn shynaıy adal júregimen súıe bildi. Ol sheteldegi 40-qa tarta memlekette tarydaı shashylyp júrgen qandas aǵaıyndarǵa: «...Sheteldegi qazaqtardyń elge jıi kelip, týǵan jermen baılanystaryn nyǵaıtyp otyrǵandary durys. Qaı elde tursańyzdar da árdaıym Qazaqstandy júrekterińizdiń tórinde ustańyzdar. Qazaqtyń tarıhı Otany bireý-aq. Ol – Qazaqstan» dep, tarıhı otanyn umytpaýǵa, ony qurmet tutýǵa shaqyrdy.
Men Qytaıda júrgen kezde Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń «Ádilettiń aq joly», «Beıbitshilik kindigi», «Ǵasyrlar toǵysyndaǵy Qazaqstan», «Qazaqstan-2030», «Qalyń elim. Qazaǵym» syndy kitaptaryn tebirene oqyǵan edim. Atalǵan kitaptar Qytaıda hanzý, qazaq, uıǵyr tilderinde baspadan shyqty. Bul kitaptar meniń Elbasynyń eńbegin túsinýime, onyń otanshyldyq ıdeıasynan ónege alýyma múmkindik berdi. N.Nazarbaev ózi jazǵan kitaptary men maqalalarynda, sóılegen sózderinde sheteldegi qazaq halqynyń janashyry bola bildi ári tarıhı otanyna oralýǵa nasıhat jasady. Onyń naqty mysaly – «Nurly kósh» atty dúnıe júzi qazaqtaryn tarıhı atamekenine oraltý baǵdarlamasy.
Elbasy dúnıe júzi qazaqtarynyń II quryltaıynda: «Kelem degenderge Qazaqstannyń jeri keń, eli keń, jaǵdaı bar, zań qabyldandy. Quqtaryń bar. Qandaı jumys isteımin deseń, qandaı bıznespen shuǵyldanam deseń múmkindik bar. Kelińder de, aınalaıyn qazaǵym, kúnińdi kórip baıyńdar» degen sózi sheteldegi qandastarymyzdyń et júregin eljiretip jiberdi. Qazaqstan táýelsizdik alǵan otyz jylǵa jýyq ýaqyttan beri qazaqtyń «Nurly kóshi» áli toqtaýsyz jalǵasyp keledi.
2.Nursultan Nazarbaev – ult kóshbasshysy ári kóregen saıasatker.
Dúnıege aty áıgili saıasatker Nursultan Nazarbaev sonaý 1970 jyldyń sońynan bastap el basqarý isine belsene atsalysty. Ásirese, Qazaqstannyń otyz jylǵa taıaý ýaqyttaǵy ekonomıkasynyń damýyna tikeleı ózi jetekshilik etti. Sonymen qatar, memlekettiń ónerkásip, bilim berý, ǵylym men tehnıka, aýyl sharýashylyǵy, mal sharýashylyǵy, mádenıet, ádebıet, densaýlyq, áskerı ister, álem elderimen dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatý sııaqty mańyzdy salalarynyń damyp, órkendeýin N.Nazarbaevtyń eńbeginen bóle-jara qaraýǵa bolmaıdy. Men táýelsizdik alǵanyna otyz jylǵa jýyqtaǵan Qazaqstan syndy jas memlekette N.Nazarbaevtyń el basqarýdaǵy kemeńger ıdeıasyn zertteý men tanýdyń mańyzy óte zor dep sanaımyn.
Qytaı qazaǵynan shyqqan áıgili ǵalym, jazýshy Sultan Janbolatov: «Álmısaqtan beri kez kelgen jan patsha, táńirqut, han, bek, ulyq, t.b. bola bermeıtin syqyldy. Búginde kóp sandy adam basshy bola ketpeıdi. Joǵary bılik basyna shyqqandardyń arǵy tegine ǵana emes, ósip-jetilýi, sińirgen eńbegi, kórgen-bilgeni, jan dúnıesi, oı-órisi, ańsaǵan armany syqyldylaryn ol bıikke baryp kórmegen bizdikimen up-uqsas desek qatty qateleser edik» dep durys aıtqan. Óıtkeni Nursultan Nazarbaev jetken bıikke qazaqtan áli eshkim jetken joq. Sondyqtan Qazaqstannan shyqqan úlkendi-kishili basshylar Nazarbaevtyń el basqarý ónerinen úlgi-ónege alýy qajet der edim.
Elbasy N.Nazarbaev týraly álemdik tulǵalardan Margaret Tetcher, Lı Kýan Iý, Sı zınpın, t.b. saıasatkerler joǵary baǵalaryn berdi. Solardyń biri QHR tóraǵasy Sı zınpın 2019 jyly sáýir aıynyń 28-i kúni N.Nazarbaevpen kezdeskende: «N.Nazarbaev myrza Qazaqstannyń memleket qurýshy elbasy jáne ult kósemi. Qazaqstannyń memlekettik táýelsizdigine jáne damýyna, Qazaqstan ulttaryna óshpes eńbek sińirip, ónege kórsetti. QHR men Qazaqstannyń arasynda ózara strategııalyq seriktestik ornatýǵa tarıhı úles qosty. Biz muny joǵary baǵalaımyz» dep, N.Nazarbaevqa Qytaı Halyq Respýblıkasynyń «Dostyq» ordenin tapsyrdy.
N.Nazarbaev bir memlekettiń eń joǵary dárejeli basshysy bola tura týǵan halqynyń salt-dástúrinen attamady. Qaıta ony jańǵyrtyp, óziniń el basqarý ıdeıasyna sińirip otyrdy. Qazaq salt-dástúri hanǵa da, qaraǵa da ortaq. Qazaqtyń eshbir balasyna salt-dástúrden attaýǵa ruqsat etilmeıdi. Buǵan Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń ózi aıtqan myna ańyz-áńgimesi kýá: «Baıaǵyda tasy órge domalap turǵan bir han janyna nókerlerin ertip, ań ańlaýǵa shyǵady. Orman kezip, qyr asyp kele jatsa aldynan eki kózi botadaı móldiregen, saýyry jez qumandaı jalt-jult etken sulý kıik qasha jónelipti. Han sadaqtan oq atyp kıiktiń artqy aıaǵyn jaralaıdy. Bir jaǵy qulama jar, ekinshi búıirden han nókerleri qıqý salyp qyspaqqa alǵanda jany qysylǵan beıshara kıik jandalbasamen sonadaıdan kóz tartqan aqboz úıdiń ashyq turǵan esiginen ishke qoıyp ketipti. Úı ıeleri túski tamaq iship otyr eken. Esikten engen kıik jaıýly dastarqannan bir-aq qarǵyp, tórdegi keregege tumsyǵyn tirep, solyǵyn basa almaı turyp qalypty.
- Shyǵar kıikti! – dep daýystaıdy han at ústinde turyp tórde tamaq iship otyrǵan qarııaǵa. - Bul taý taǵysyn tústik jerden qýalap kelip seniń úıińde qolǵa túsirip otyrmyn. Munyń meniń oljam ekenine eshkimniń daýy joq shyǵar.
- Sóziń oryndy, han ıem. Kıik seniń oljań ekeni de ras. Bul sorly jany qysylǵan sátte meniń tórime shyǵyp ketti, ortada dastarqan jaıýly jatqanyn óziń kórip tursyń. Al ata saltymyz boıynsha dastarqandy attap óte almaısyń. Kózderine qan tolyp, bir-birine ólerdeı jaýyqqan eki adamdy tatýlastyrarda dastarqan basyna alyp kelmeýshi me edi? Tipti han bolsań da dástúrden úlken emessiń. Al dástúrdi, qalyptasqan ata saltty buzsań qalyń eldiń tabasyna qalasyń. Jolyń bolmaıdy, - depti. Han ataly sózden jeńilip, at basyn keri burypty».
Elbasy aıtqan osy ańyzdy estigen áıgili jazýshy Shyńǵys Aıtmatov: «Keýdesine parasat uıalaǵan ańyz eken. El basshysy óz eliniń ata saltyn, dástúri men ıbasyn shyn dilimen qurmetteý arqyly ǵana úlken kemeńgerlik bıikke kóteriledi. Al ǵasyrdan ǵasyr ótip, ábden suryptalǵan ult mádenıetin mensinbeı, oǵan astamsı qaraǵandar árdaıym eldiń qarsylyǵyna jolyǵyp otyrǵan» dep tebirengen eken. Mine, N.Nazarbaev osyndaı ulttyq salt-dástúrdi óziniń el basqarý ıdeıasymen toǵystyra bilgen ult kósemi ári sheber saıasatker.
3.Nursultan Nazarbaev – qazaq tarıhynda tuńǵysh ret ulttyq aqshany aınalymǵa túsirgen elbasy.
Aqsha bir memleketttiń halyqaralyq ekonomıkalyq qýaty men bedeline ókildik etedi. Bir memlekettiń aqshasynyń bar-joǵyna qarap onyń halyqaralyq bedeliniń joǵary-tómendigin ańǵarýǵa bolady. N.Nazarbaev - qazaq tarıhynda tuńǵysh ret ulttyq valıýtany shyǵarǵan basshy. Qazaqstan táýelsizdik alǵannan eki jyldan keıin, ıaǵnı 1993 jyly 15 qarashada Elbasy N.Nazarbaevtyń jarlyǵymen teńge aınalymǵa túsip, memlekettiń ekonomıkalyq qýatyn dúnıege áıgiledi.
Qazaqstan táýelsizdik alǵannan keıin ártúrli qarjylyq uıymdardyń sany qaýyrt ósti. Ekonomıkanyń birtindep damýyna baılanysty 1991 jyly elimizdegi bank reformasynyńbastalýyna negiz bolǵan «Qazaq KSR-degi bankter jáne bank jumysyn júrgizý týraly» zań qabyldandy. Osylaısha Qazaqstanda bank júıesi qalyptasty. «Qazkommerbank», «Halyqbank», «ATF bank», «Nurbank», «Turan-Álembank», «Kaspıbank», t.b. bankter osynyń aıqyn mysaly.
- Elbasy N.Nazarbaev – dúnıege aty áıgili dıplomat.
«Eldestirmek elshiden, jaýlastyrmaq jaýshydan» deıdi qazaq. Qazaqstannyń tuńǵysh elbasy N.Nazarbaev aýmaly-tókpeli halyqaralyq jaǵdaıda Táýelsiz Memleketter dostastyǵy (TMD) elderimen ońtaıly qarym-qatynas ornatýdy maqsat etti. Bul memlekettiń syrtqy saıasatyndaǵy negizgi baǵyttary boldy. 1991 jyldyń sońynda Qazaqstandy 108 memleket tanydy, 70 memleketpen dıplomatııalyq qatynas ornady. Elbasy óziniń kóregen dıplomatııalyq ıdeıasynyń jetekshiligimen sheteldermen barys-kelisti tipti jaqsartyp, kúlli dúnıe elderine nurly jol saldy. Mine, osylaı qulshynys jasaýdyń arqasynda búgingi tańda Qazaqstan BUU-nyń 16 uıymy men baǵdarlamalarynyń, sonymen qatar basqa da halyqaralyq uıymdardyń múshesi nemese qatysýshysy bolyp otyr. Olardyń ishinde: Azııalyq damý banki, EQYU, Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy jáne basqalar bar.
Elbasy N.Nazarbaev Qazaqstan táýelsizdik alǵannan keıin Ortalyq Azııada ǵana emes, Eýrazııa aýmaǵynda da mańyzdy rol atqardy. Qazaqstan memleketi Qytaı Halyq Respýblıkasymen 1992 jyly 3 qańtardan bastap dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatty. Qazir QHR Qazaqstannyń saýda seriktesteri ishinde birinshi orynda tur. Elbasy osylaısha álemdegi 139 memleketpen aradaǵy dostyq qarym-qatynasty jaqsartty. Óziniń «Nurly jol» atty baǵdarlamasyn usynyp, Qazaqstan ekonomıkasynyń damýyna altyn qanat bitirdi.
5.Elbasy N.Nazarbaev – qala órkenıetin jalǵaýshy.
Tarıh kerýeni talaı-talaı joıqyn soǵystardy, qan keshken dáýirlerdi bastan keshirse de, adamzat balasy jaratqan shuǵylaly mádenıettiń izin óshire almady, qaıta ýaqyttyń ótýimen adamzat balasy jaratqan asyl órkenıet úzdiksiz órkendep damydy.
«Órkenıet – qalalyq mádenıet» (Strabon). Órkenıeti bolmaǵan halyqta qala mádenıeti damymaıdy, sondyqtan qala tarıhy – halyq tarıhynyń asyl jaýhary bolyp tabylady. Elbasy N.Nazarbaevtyń astanany kóshirý týraly saıası sheshim qabyldaýy Qazaqstan tarıhynda uly burylys jasady. Osy eńbeginiń nátıjesinde kúlli dúnıe tań qalǵan jańa qala, kórikti astana – Nur-Sultan qalasy boı kóterdi. 1997 jyldyń 10 jeltoqsanynan bastap Aqmola qalasyn Qazaqstan Respýblıkasynyń astanasy dep álemge jarııalap, kelesi jyly 10 maýsymda tusaýkeser toıy ótti. Qazaqstan memleketinde Nur-Sultan qalasynyń boı kóterýi qara ormandaı qalyń halyqtyń armany men úmiti edi. Mine, bul N.Nazarbaevtyń uzaqty boljaıtyn saıasatker, qazaq eliniń tarıhı qala órkenıetin jalǵaýshy, asqan oıshyl ekenin dáleldeıdi.
6.Elbasy N.Nazarbaev álemge tanylǵan úzdik reformashy.
Elbasy Nursultan Nazarbaev prezıdenttik mindetin atqarýǵa kiriskennen keıin Qazaqstanda ómir súrip jatqan 130-dan astam ult pen etnıkalyq toptardyń turmysyn jaqsartyp, ál-aýqatyn arttyrý úshin qyrýar reformalar júrgizip, kemeldi joba-josparlar jasady, qundy baǵdarlamalar usyndy. Mysaly, «Qazaqstan-2030», «Elimizdiń jańa ǵasyrdaǵy turaqtylyǵy men qaýipsizdigi», «Qazaqstan ekonomıkalyq, áleýmettik jáne saıası jedel jańǵyrý jolynda», «Jańa álemdegi jańa Qazaqstan», «Daǵdarystan jańarý men damýǵa», «Qazaqstan-2050», «Bir maqsat, bir múdde, bir bolashaq», «Nurly jol – bolashaqqa bastar jol», t.b. jıyrmadan astam joldaýy Elbasy N.Nazarbaevtyń úzdik reformashy ekenin dáleldeıdi. Ásirese, onyń «Máńgilik el» ulttyq ıdeıasy uzaq merzimdik bolashaqty boljaǵan tarıhı dáýirlik sıpatqa ıe. Osy eńbeginde Elbasy «Máńgilik el – bul bizdiń jalpyqazaqstandyq ortaq úıimizdiń ulttyq ıdeıasy, bizdiń babalarymyzdyń armany» degen keremet sózin aıtqan edi.
Elbasy N.Nazarbaev elimiz táýelsizdik alǵan otyz jylǵa taıaý ýaqytta qaıqaıyp órge shapqan qarakerdeı top jaryp túrli reformalar jasap, Qazaqstannyń ataq-dańqyn aspandatqan úzdik reformashy retinde álemge tanylǵan tulǵaǵa aınaldy.
- Elbasy N.Nazarbaev – ult mádenıetiniń janashyry.
Qazaqstan táýelsizdik alǵannan keıin tuńǵysh Prezıdent – Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń basshylyǵynda memlekettiń ekonomıkalyq jaǵdaıy birtindep ońalyp, daǵdarys kezinde jabylyp qalǵan mekemeler (kitaphanalar, klýbtar, murajaılar, t.b.) qaıtadan ashylyp, halyqtyń toqyraǵan mádenıeti jandanyp, tyń tabystarǵa qol jetkizdi. Osyndaı memleketti qaıta qurý sııaqty kúrdeli kezeńde mádenıetke qoldaý kórsetilip, ulttyq qundylyqtardy damytýǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamalar júzege asyryldy. 1993 jyly 28 qańtarda Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýııasy qabyldanyp, til máselesi quqyqtyq sheshimin tapty. «Memlekettik til – qazaq tili. Al orys tili ultaralyq qatynas tili» dep jarııalandy. Qazaqstannyń halyqaralyq arenadaǵy abyroıyn joǵarylatty. Tuńǵysh Prezıdent BUU-nyń minberinde qazaq tilinde baıandama jasap, qazaq degen el bar ekenin álemge jarııa etti.
Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń basshylyǵymen táýelsiz Qazaqstannyń ádebıet, mýzyka, teatr, aıtys, kıno, sport sekildi sanalýan mádenıeti qaryshtap damydy. Sonyń ishinde aqyndar aıtysy erekshe jandandy. Abaı men Jambyldyń 150 jyldyq mereıtoılarynda, Túrkistan qalasynyń 1500 jyldyǵynda, Taraz qalasynyń 2000 jyldyǵynda jáne basqa da aıtýly sharalarda aqyndar aıtysy asqan saltanatpen ótti.
Qazaqstannyń kıno óneri de ózindik bıikke kóterildi. Mysaly, «Otyrardyń kúıreýi», «Batyr Baıan», «Qozy Kórpesh – Baıan sulý», «Jambyldyń jastyq shaǵy» qatarly tarıhı kınotýyndylar kórermenderdiń qyzý alqaýyna bólendi.
Elbasy N.Nazarbaev uly aqyn Abaı Qunanbaıulynyń halyqaralyq mereıtoıynda: «Biz búgingi tarıhı kezeńde, adamzattyq qaýymdastyqqa endi tanylyp, senimdi yqpaldas, sertke berik seriktes retinde alǵash ret boı kórsete bastaǵan kezimizde bedelimizdi asyryp, rýhanı bederimizdi aıqyndaı túsetin Abaıdaı belimiz barlyǵyna shúkirlik etemiz. Sondaı belimizdiń atyn aspandata ulyqtaı alatyn elimiz barlyǵyna da shúkirlik etemiz. Qudaıdyń bizdi bundaı kúnge jetkizgenine de táýba deımiz. Sondaı kezeńde ómir súrip, sondaı el men sondaı qoǵamǵa jan-tánimizben qyzmet etý mańdaıymyzǵa jazylǵanyna da myń qaıtara táýba deımiz» dep tebirene sóılep ultymyzdyń uly tulǵasyn ulaǵattaǵan edi.
Elbasy N.Nazarbaev qazaq halqynan shyqqan tarıhı tulǵalardyń eńbegin baǵalaı bildi. Qazaqstan táýelsizdik alǵannan keıin aýdan-aýyldarǵa, kóshelerge aty áıgili tulǵalardyń atyn berip áspettedi. Mysaly, Abylaı han, Tóle bı, Qabanbaı batyr, Bógenbaı, Raıymbek, Naýryzbaı jáne basqa tulǵalardyń esimi ardaqtaldy.
2003 jyly «Mádenı mura» memlekettik baǵdarlamasy Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń bastamasymen qolǵa alyndy. Bul baǵdarlama boıynsha tuńǵysh ret halqymyzdyń mádenı murasyn túgendeý jumysy júrgizildi. «Mádenı mura» baǵdarlamasy jolǵa qoıylǵannan keıin qyrýar tarıhı-mádenı eskertkish qalpyna keltirilip, ǵylymı jumystar júrgizildi, jazbasha jáne aýyzsha taralǵan ulttyq ádebıet úlgileri jınalyp, júzdegen tom jınaqtar baspadan shyqty.
Elbasy 2017 jyldyń 12 sáýirinde óziniń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» atty maqalasynda elimizdiń nurly bolashaǵy úshin atqarýǵa tıisti mańyzdy máselelerdi ortaǵa saldy. Sonyń biri – qazaq tiliniń latyn álipbıine kóshýi edi. Latyn álipbıine kóshýdiń saıası, mádenı, áleýmettik astarynda uzaq bolashaqty kózdegen asa kóregen saıasat pen parasat jatyr. Elbasy N.Nazarbaev mine sondaı ult mádenıetiniń shynaıy janashyry.
Óz zamanynyń ozyq oıly ǵulamalarynyń biri Júsip Balasaǵun: «Parasat qaıda bolsa ulylyq sonda, Bilim qaıda bolsa bıiktik sonda» degen keremet sóz aıtqan eken. N.Nazarbaev osyndaı parasaty men ulylyǵy bir boıyna toǵysqan ult kósemi. Qazaqstan táýelsizdik alǵaly memleket toqyraýdan damýǵa, sannan sapaǵa, alasadan bıikke, álsizden kúshtige, balalyqtan danalyqqa qaraı kerýen tartty. Osylaısha memleket kórkeıip gúldendi. Qazaqstanda turatyn túrli ult ókilderi bir jaǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵaryp, bir-birimen jarasymdy bereke-birlikte ómir súrip keledi. Sondyqtan Qazaqstannyń búgingi jetken tabysy men damýy N.Nazarbaevtyń sara saıasatynyń jemisi dep aıtýǵa ábden bolady.
Orta Azııanyń bedeldi tarıhshylarynyń biri Narshahı: «Halqyń qara nan jese, sen de qara nan je, bal jese, sen de bal je. Halqyń qara nan jep, óziń bal jep otyrsań senimnen aırylasyń, adaldyǵyńa nuqsan keledi, bılikten ajyraısyń» degen eken. Elbasyny Qudaı halyqtan ajyratpady. Halyqpen taǵdyrlas, muńdas, tynystas boldy. Tuńǵysh Prezıdent Qazaqstan táýelsizdik alǵannan beri jar qulaǵy jastyqqa tımedi. Ystyǵyna kúıdi, sýyǵyna tońdy, muz jastanyp, qar tósenip eli úshin aıanbaı eńbek etti.
Halqymyzdyń «Ózińdi óziń taný – danalyqtyń belgisi» degen kemeńger sózin oıymyzda ustap, birin-biri kóre almaıtyn kúndestik pıǵyldardan arylyp, «alty baqan alaýyz bolýdan» saqtanyp, Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń «Máńgilik el» ulttyq ıdeıasynyń jetekshiliginde Qazaqstan táýelsizdiginiń nyǵaıýy men gúldenýine atsalysaıyq, aǵaıyn! Óıtkeni, Elbasynyń sózimen aıtqanda: «Qazaqtyń tarıhı otany bireý-aq. Ol – Qazaqstan».
San ǵasyr qoınaýyndaǵy tarıhty jaratýshy da, taratýshy da qara ormandaı qasıetti halyq. Tarıh joly qym-qýyt kúrdeli de alysqa kerýen tartqan uzaq jol. Tarıhy joq halyq dúnıede bolǵan emes. Qaı halyqtyń tarıhy men mádenıeti bolsyn, onyń san ǵasyrdy bastan keshken buralań da kúrdeli jolymen sabaqtasyp jatady. Ár dáýirdiń uzaq ǵasyrdaǵy kerýen joly tarıh bolyp tańbalanyp bizge jetip otyrǵan. Qazaq halqynan shyqqan ǵulamalardyń biri Tóle bı Álibekulynyń «Ósetin el tarıhyn taspen jazady, óshetin el tarıhyn jaspen jazady» degen sózinde tereń mán jatyr.
Qazaq halqy qıly-qıly zar zamandy, tar jol, taıǵaq keshýlerdi, qanǵa boıalǵan qyrǵyn soǵysty, úrkin-qorqyndy, asharshylyq jaılaǵan apatty bastan keshirip, «myń ólip, myń tirildi». Qazaq balasy qyryqqa taıaý memleketke tarydaı shashylyp ketti. Tarıh qazaqty arly-berli kóp shaıqady. Aqyry baǵy bar qazaq halqynyń mańdaıyna 1990 jyldyń basynda táýelsiz Qazaqstan men tuńǵysh Elbasy, ult kóshbasshysy Nursultan Ábishuly Nazarbaevty syılady.
Bilikti ǵalym Aqseleý Seıdimbekov: «Tarıh kóshiniń uly sherýinde ár urpaqtyń ózine ǵana tıesili mindeti bolady. Ol mindetti sol urpaq qana kelistirip atqara alýǵa tıisti. Sebebi, kez kelgen urpaq ózi ómir keshken kezeń úshin ótken men bolashaq arasynyń jandy kópiri, onyń tal boıynda ózine deıingi san ǵasyrdyń júgi bar. Sol júktiń sabaqty jibine deıin qaldyrmaı bolashaqqa qol jalǵaý – jer basyp júrgen tirilerdiń kıeli mindeti», - degen salmaqty sóz aıtqan edi. Elbasy Nursultan Nazarbaev memleket basqarýda álemdegi damyǵan eldermen beıbitshilik, dostyq qarym-qatynas, saıası-ekonomıkalyq yntymaqtastyq ornatyp, ózine tıesili mindetti abyroımen oryndady. Qazaqstan halqynyń es jıyp, etek-jeńin japqan baqytty kezi – dál táýelsizdik alyp kúlli álemge tanylǵan, Nursultan Nazarbaev el tizginin ustaǵan kez.
Ataqty ádebıet synshysy Zeınolla Qabdolov: «Ár adam – zerttelmegen ken, ony zertteý kerek. Zerttep qana qoımaı, sol kenniń kózin ashý kerek» deıdi. Nursultan Nazarbaevtyń el basqarý ıdeıasynyń kemeńgerligin zertteý, taný, nasıhattaý Qazaqstan topyraǵynda ómir súrip jatqan ár adamnyń boryshy dep sanaımyz. Onyń «Máńgilik el» ulttyq ıdeıasy bolashaq urpaqtarǵa ónege bolatyny talassyz shyndyq. Óıtkeni biz «Qazaqstan» jáne «Nursultan Nazarbaev» degen qos atpen álemge tanyldyq. Elbasynyń el basqarýdaǵy ozyq ıdeıasyn, asqan oıshyldyǵyn, kemeńgerligi men parasatyn, uly tulǵany ulaǵattaý – halqymyzdyń ata-dástúri.
«Qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan» myna beıbit zamanda el aman, jurt tynysh bolsa eken.
Nurlan SÁRSENBAEV,
Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi,
jazýshy, etnograf
