Bügın Putin «Resei Federasiiasynyŋ Konstitusiiasyna özgerıster turaly» zaŋǧa qol qoidy. Būl Resei üşın ǧana emes, bükıl älem üşın nazar audaratyn jäne alaŋdatarlyq qūjat bolǧaly tūr.
Bız Orta Aziia respublikalary basşylarynyŋ 20-30 jyldan berı taqty otyryp, ony eşkımge bermei kele jatqanyn bılemız. Endı būl imperiialyq piǧylyn qaşan da bırınşı orynǧa qoiatyn Putinge de qatysty bolaiyn dep tūr. Sol üşın eldıŋ Konstitusiiasyn özgerttı, öz degenın ıstedı. Sonymen...
Bügınnnen bastap, «putindık» Konstusiia küşıne endı. Endı Resei prezidentı küşıne mınedı, aldaǧy uaqytta imperiialyq piǧylyn jüzege asyra bastauy da mümkın. Nege? Onyŋ qandai sebepterı bar?
- Onyŋ ökılettılıgı 2024 jyly aiaqtalady. Sodan soŋ qaitadan prezidenttık sailauǧa tüsedı.
- Eger aman bolsa, qandai da bır aiaqasty oqiǧalar oryn alyp qalmasa, 2030 jyly ötetın prezidenttık dodaǧa taǧy da qatysady.
- Söitıp, KSRO-nyŋ mirasqory retınde qalǧan Resei qūlaǧan Keŋes Odaǧynyŋ saiasatyn qaitadan kökseidı.
- Ekınşı düniejüzılık soǧystyŋ aiaǧynda qoldan quyrşaq sosialistık memleketter qūryp, jarty Europany äskeri quatymen uysynda ūstaǧan keŋestık Mäskeu qazır de ötken tarihyna asa imperiialyq maqtanyşpen qarauǧa qūştar.
- Demek, Vladimir Putinnıŋ bar armany – Reseidıŋ äskeri äleuetın küşeitu arqyly jarty älemge ämırın jürgızu. Bıraq qanşalyqty jüzege asady, būl basqa mäsele.
- Sol üşın öz saiasatyna yŋǧailap, eldıŋ Konstitusiiasyn özgerttı. Būl özgerıstıŋ basynda astyrtyn jäne aşyq imperiialyq piǧyl jatyr. Basqa eşnärse emes.
- Jalpy KSRO-nyŋ memlekettık tarihyn alyp qarasaq, ömır sürgen 70 jyldyŋ ışınde eldı negızınen eŋ ūzaq merzımde ekı-aq adam basqarǧan. Olar – Stalin men Brejnev. Putinnıŋ «reseilık armany» da osy.
- Demek, Vladimir Putin däl qazır KSRO-nyŋ mirasqor elı retınde osy ürdıstı tūraqty türde jalǧastyruǧa asa yntyq. Bügıngı jasalynyp jatqan äreketter mūny tolyqqandy däleldep otyr.
- 68 jastaǧy Putin älı küşınde. Demek, ol öle-ölgenşe Reseidı basqarady jäne oryntaqtan airylyp qalmauǧa tyrysady.
- Sonau Taiau Şyǧys elderınde, tıptı qaşyq jatqan Siriiada, Venesuelada pozisiiasyn aiqyn bıldırgen Resei endı geosaiasi müddesın älemde aşyq körsetuge ūmtylady.
- Resei, jalpy Putin üşın aldaǧy uaqytta Donald Tramptyŋ ekınşı merzımge prezidenttıkke sailanǧany kerek. Öitkenı «qart qūrlyq» EuroOdaq elderı Trapmtyŋ saiasatyn qūptamai otyr. Araǧa jık salǧan osy saiasatty Putin barynşa paidalanyp qaluǧa tyrysady.
- TMD aumaǧyn qarastyrsaq, är memlekette Reseidıŋ geosaiasi müdde üşın qoldan jasalynǧan «ystyq nüktelerı» bar. Moldovada-Pridnestrove, Gruziiada - Abhaziia men Oŋtüstık Osetiia, Äzerbaijanda- Tauly Qarabaq, Ukrainada –Lugansk men Donesk jäne Qyrym. Keibır sarapşylar aldaǧy uaqytta būǧan Qazaqstan qosyluy mümkın ekendıgın de aitady. Qūdai betın ary qylsyn, bıraq Resei men Qazaqstan arasynda «Mäŋgılık dostyq turaly» şart bar jäne ekı el arasynda şeşımın tappaǧan şekaralyq mäsele joq. Barlyq qūjattar ekı jaqty maqūldanyp, bekıtılgen jäne moiyndalǧan. Būl jaǧynan Qazaqstan ūtty desek te, Putin memleket basynda tūrǧanda oǧan eş senım joq. Resei prezidentınıŋ jaqynda «Keŋes odaǧynan bölınıp şyqqan respublikalarǧa keibır territoriia syiǧa kettı» deuı de beker emes
- Demek aldaǧy uaqytta Putin memleket basynda tūrǧanda TMD aumaǧynda keibır elder üşın territoriialyq tūtastyqqa syzat tüsuı äbden mümkın.
- Ukraina oqiǧasynan keiın Reseige älem qanşa sanksiia salǧanymen, resmi Mäskeu aiylyn jimady. Eldıŋ ekonomikasy men halyqtyŋ tūrmysy auyr jaǧdaida qalsa da, Resei öz müddesı üşın halyqaralyq qauymdastyqtyŋ pıkırı men qysymyn şybyn şaqqan qūrly körgen joq. Qazır de pandemiia men mūnai baǧasynyŋ qūldyrap, ekonomika naşarlap, jaǧdai oŋyp tūrmasa da, Putin Konstitusiiaǧa özgerıs engızdı. Basqalai aitqanda, Putin men onyŋ maŋaiyndaǧylar osy sätte mümkındıktı öz yŋǧaiyna qarai paidalanyp kettı.
- Putin kımge senedı? Reseide tūratyn 145 million halyqqa ma? Joq! Ol Reseidıŋ äskeri küşıne ǧana senıp otyr jäne barǧan saiyn äskeri salaǧa bölınetın qarjyny arttyryp keledı.
- Būdan şyǧatyn qorytyndy: eldegı saiasi elita men elektorat «kelesı prezident kım boluy mümkın?» dep aldaǧy uaqytta bas qatyrmaidy. Putin basqaru instituttaryna ökılettılıkterdı bölıp berudıŋ ornyna endı olardy özıne täueldı jäne kırıptar etedı.
- Söitıp, Vladimir Putin Konstitusiiadaǧy özgerısterge sai eldegı bilıgın būrynǧydan da ölşeusız tūrǧyda küşeite tüsedı.
Erkın Qaldan, «Adyrna» ūlttyq portaly
