Zamanaui tehnologiiamen ūlttyq oi örıstıŋ damuy jolynda jer betındegı barlyq mälımet közderımen habardan bolyp otyratyn media salasynyŋ qoǧam ışınde alar orny erekşe. Aqparat aidynyndaǧy ūşqyr oilar men kreativtı tūjyrymdar körermen qauymnyŋ myqty tolǧanysy men taŋdanysyn tudyrary sözsız. Kögıldır ekrannyŋ köpşılıktıŋ köŋılınen şyǧuy üşın köptegen tabandy talpynystar jasaityny bızge mälım. Būl degenımız jurnalistikanyŋ küllı el aldynda joǧary bılımmen täjıribenı talap etetının aŋǧartady.
- Kamera aldynda müdırmei söileu;
- Oqiǧa ornynan tıkelei reportaj jasau;
- Aiqyn aqiqatty aşu;
- Ūtqyr sūraq qoiyp, tapqyr jauap alu;
- Halyqty narazy etken mäselenıŋ tüiının tabu syndy san saualdyŋ jauabyn bılu üşın joǧarǧy oqu oryndaryndaǧy Jurnalistika fakultetıne tüsu qajet. Armanyŋdy asqan maman iesıne ūştastyra bılu üşın- şynaiylyq, tapqyrlyq, ruhani sanaly, baiqampazdyq, qaisarlyq sekıldı qasietter boluy mındettı. Sapaly jūmys nätijesınde öz dünietanym kökjiegıŋdı keŋeitumen qosa jūrtşylyq sanasyna qajettı aqparatty beruıŋnıŋ özı jūmystyŋ oŋ ılgerıleuınıŋ belgısı.
Mikrafon tūtqasyn qolǧa alyp, kamera aldynda söileu- tılşı jūmysynyŋ negızgı bölıgı. Ozyq oimen ūtqyr ūmtylys senıŋ üzdıkterdıŋ üzdıgı bolyp şyǧuyŋa jeteleidı.
Qazaq jurnalistikasy qalai damydy? Eŋ alǧaşqy jurnalistter kımder? Alǧaşqy telebaǧdarlamalarmen olardyŋ jürgızuşılerı kımder? Men kımderge ūqsaǧym keledı? Halyqqa qajet paidaly qandai telebaǧdarlamalar bar? Bügınnen būryn ötkenge köz jügırte ketudı jön sanadym.
HH ǧasyrdyŋ ekınşı jartysynda el maqtanyşyna ainalǧan Saǧat (Saǧathan) Äşımbaevtıŋ baspa, radiohabar taratu, gazet- jurnaldar jäne telebaǧdarlamalar boiynşa jurnalistikaǧa qosqan ülesı ūşan teŋız. Qarymdy qalamgerdıŋ 10- ǧa juyq ädebi synǧa qatysty eŋbekterı bar. Maqalanyŋ maiyn ışken Äşımbaev ūlttyq ürdıstıŋ qaiyspaz qazyǧyn qaǧyp, eŋselı eldıŋ pır tūtar tūlǧasyna ainaldy. Ruhani mädeniettıŋ ainasy bolǧan tūlǧanyŋ jürgızgen baǧdarlamalary men jazǧan maqalalary qoǧam sanasynyŋ örkendeuıne, ılgerı basuyna, şynaiy obrazdyŋ qalyptasyna öz septıgın tigıze bıldı. Adamdardyŋ adamgerşılıkten ada bolmauy üşın qaisar qadamdarǧa bardy. Men üşın Äşımbaev- şyndyq üşın şyr pyr bolǧan şyndyqtyŋ ainasy der edım. Artynda qalǧan şyǧarmalary jurnalist bolam degen qauymnyŋ myqty maman bolyp şyǧuyna airyqşa äser eterı sözsız.
Qazaq jurnalistikasynyŋ damuyna, el sanasynyŋ ornyǧuna, eldegı ahualdy halyqqa habardar etuge tek Saǧat Äşımbaev emes, köptegen tanymal tūlǧalar atsalysty. Sonyŋ ışınde Şerhan Mūrtazanyŋ qosqan ülesın aitpai ketuge bolmas. Şeraǧaŋ küllı ǧūmyryn qaǧazben qalamǧa arnaǧan zaŋǧar jan. Eldegı şyndyqty bilıktegılerge bükpesız aita bılgen Şerhannyŋ Ädebiet jäne jurnalistika älemıne qosqan eŋbegı airyqşa asqaq. Onyŋ önegelı ömırı jas jurnalist üşın mol mūra, bıtpes bailyq. Äşımbaev – Şyndyqtyŋ ainasy bolsa, Şeraǧaŋ – paraǧy bıtpeitın adamgerşılıktıŋ qūpiiasy jazylǧan alyp kıtap der em.
Kamal Smaiylov. Kamal tek jurnalistka jolynda emes kino älemınde de oiyp tūryp oryn ala bıldı. Qyz Jıbek filımınıŋ älı künge deiıngı alar baǧasy joǧary bolsa Kamaldyŋ eŋbegınıŋ önımdı bolǧanyn sodan aŋǧaramyz. Smaiylov Ūstazdyq jolda da bıraz eŋbek ettı. Şäkırterge oŋ baǧyt bere bılgen ūtazdyŋ olardyŋ arasynda mereiı üstem edı. Kamal «Men eşqaşan adam balasyna jamandyq jasaǧan emespın, eger ol jaman adam bolsa oǧan jamandyq jasau kerek şyǧar, bıraq men öite almadym» degen edı bergen bır sūqbatynda. Kamaldyŋ elge jasaǧan eren eŋbegın baiqai kele rasynda ol salyp ketken jurnalistikanyŋ,ol salyp ketken kino ǧūmyrynyŋ ölmeitınıne közım jettı. Kamaldyŋ bolaşaqqa jasaǧan saiahaty menıŋ qiialymdy ūştady, armanyma degen maqsatymdy myqtap berdı. Bolaşaqta men de Kamal sekıldı bolaşaqqa saiahat jasaǧym keledı. Äşımbaev- şyndyqtyŋ ainasy, Mūrtaza – kıtap, al Smaiylovty – eşqaşan ölmeitın zaman adamy der edım.
Joǧaryda aitylǧan tūlǧalardyŋ salyp ketken sara joly, bastaǧan bastamalary bügıngı jurnalistika älemınıŋ alǧaşqy baspaldaqtary edı. Qazaq televiziiasynda eŋ alǧaşqy baǧdarlamalar legınde Saǧat Äşımbaev jürgızgen «Jürekten qozǧaiyq», onyŋ özektes jalǧasy «Paryz ben qaryz», «Taŋşolpan» jäne jaŋalyq türındegı baǧdarlamalar bolatyn, onyŋ keibırı älı künge deiın öz ǧūmyryn sürıp keledı. Menıŋ oiymşa eŋ alǧaşqy baǧdarlamalardyŋ qazırgı baǧdarlamalardan erekşelıgı olar şynaiy ärı ūlt müddesı üşın jūmys jasaityn. Al qazırgı keibır baǧdarlamalar elge paidasyz ekenı mälım.
Elbasy Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaev «HHI ǧasyr- aqparat ǧasyry» degendei jyl üstıne jyl qosyp aqparattyŋ damu qarqyny üdei tüsude. Jaŋa tehnologiialar, jaŋa bastamalar, jaŋa ideialar aqparat ūşqyrlyǧynyŋ negızgı bölıgı. Būl jolda telejurnalistika salasy da bıraz jetıstıkke jetıp, joǧary bastamalarda boi körsetıp keledı. Menıŋ oiymşa maǧynaly da mände baǧdarlamalar legınde «Qazaqstan» ūlttyq telearnasynda «Taŋşolpan» taŋǧy oiyn- sauyqtyq baǧdarlamasy, senbı künderı Dana Nūrjıgıttıŋ «Dara jol» baǧdarlamasy, Nartai Aralbaiūlynyŋ «Mäsele» baǧdarlamasy, Maqsat Tolyqbaidyŋ «Aşyq alaŋ» baǧdarlamasy, Aigerım Seifollanyŋ «NİET» baǧdarlamasy jäne Nūrtıleu İmanǧaliūlynyŋ «Nūr Tıleu» baǧdarlamasy Jurnalist – analitikterdıŋ «Jurnalisttık zertteulerı» ärine qoǧam qūlaǧynyŋ qūryşyn qandyryp, tyŋ aqparattardy berude, būl baǧdarlamalar ışınde mezgıl saiyn tıkelei efirge şyǧatyn «Jaŋalyqtar» qyzmetı, apta soŋynda «APTA» baǧdarlamasy eŋ özektısı deuge bolady. Audtoriiaǧa kelgen mol aqparat közderın öŋdep, dybystap, halyqqa ūsynǧanşa mol ızdenısten ötetın jurnalistter öz mamandyǧyna meilınşe berılgen, ūtqyr ūmtylǧan mamandar der edım. Sonymen qatar «31 arna», «Habar» telearnasy, «Evraziia 1» arnasy syndy arnalardyŋ bılıktı mamandarynyŋ qatarynda Nūrbek Bekbau, Erqanat Köpjasar, Abai Tüzelbai, Gülnäziia Jalǧasqyzy, telejürgızuşılerden Asaubek Aiymbet, Äsel Arystanbek, Saǧynyş Äbıkei syndy jürgızuşılerdıŋ esımı esımızge erte kelerı anyq.
Bügıngınıŋ batyrlaryn jurnalistter desek artyq aitqanymyz emes. Qaqaǧan boran men, nöser jauyndada, ūiytqyǧan dauyldada qoldaryna mikrafon tūtqasyn ūstap, elge jaŋa aqparatty taratyp, özge üşın ömırın qiiuǧa daiar tūrǧan jurnalstterge basymyzdy iemız.
Ömırın halyqqa qyzmet etuge arnaǧany üşın be bılmeimın, jurnalistika dese jan tänımmen qyzyǧamyn. Bala armanymnyŋ öse kele maqsatyma ainaldy. Armanym- Jurnalist bolu!
Osy arman jolynda alǧaşqy baspaldaldaǧymdy «Jurnalist» BAQ mamandaryn sertifikattau ǧylymi bılım beru ortalyǧy bastap berdı.
İnstagram jelısınen kezdeisoq «armanmedia.kz» paraqşasynan jas jurnalistterge arnalǧan jarnamasy men «Armandardy jüzege asyramyz!» degen ūranyna közım tüstı. Baiqap qarasam özım taŋdaǧan mamandyqqa arnalǧan kurs eken. Armanymnyŋ oryndalaryna däl osy kezden bastap sene bastadym. Tömende tūrǧan telefon nomerıne habarlastym. Telefon tūtqasyn Äl- Farabi atyndaǧy Qazaq Ūlttyq Universitetınıŋ jurnalistka fakultetınıŋ därıskerı Jidegül Äbdıjädılqyzy köterdı. Kursqa baratynym turaly ötınış bıldırdım, jäne bırden qabyldandym. Sol künnen bastap kurs bastalar kündı asyǧa küttım. Mıne, bız üşın jaŋa aqparattar men tyŋ ideialarǧa jol aşylǧan sätte kelıp jettı. Joǧaryda aityp ketkendei Äl Farabi atyndaǧy QAZAQ ŪLTTYQ UNİVERSİTETINE bardym. Jidegül Äbdıjädılqyzy apai kütıp aldy. Sol künnen bastap menıŋ jurnalistikaǧa degen qūlşynysym künnen -künge ūştala tüstı. Bız barǧan künnen bastap- aq Universitet qalaşyǧyna saiahat jasadyq. Jurnalistika fakultetınıŋ bırınşı kurs studentterı bızdı universitet janyndaǧy barşa ǧimaratqa ekskursiia jasatty. Äuelı baspaǧa bardyq. Ūzyl zalda ornalasqan söreler qūddy bır jaŋa älemge engendei äser qaldyrdy. Bara – bara öz älemıne şaqyryp jatqandai. Sondai- aq «Äl- Farabi kıtaphanasyn» kördık. Ondaǧy sezım mülde basqa, ärbır qabaty tarihtan syr şertıp tūrǧan spettı, erekşe äser, pozitivpen jaŋa ideologiiaǧa negızdelgendei. Soŋǧy qabatynda ornalasqan Universitettyŋ äzırlengen bolaşaq körınısıne taŋ qaldym. Oǧan deiıngı bölıkterınde kök börımen tūlpar, özınıŋ ejelgı jädıger ekenın eskertıp tūrǧan eskertkıştı kördık, qasyna baryp, suretke tüse kettık. Aitpaǧym būl kıtaphanadaǧy kıtap qory qanşalyqty bai bolsa, baspadaǧy kıtap qory bır bırınde eşbır qaitalanbaidy, tura bır özderın jalǧan tūrǧan sekıldı körındı.
Tanymal telejurnalistterden sabaq alyp, bılım kökjiegımızdı keŋeitumen qosa öz dünietanymymyzdy qalyptastyryp ülgerdık. Olardan därıs alyp qana şektelmei, sūqbat aluǧa ötınış bıldırdık, solai jas talapkerdıŋ kökiınde jürgen saualdaryna däiektı jauap ala bıldık. Alǧaşqy künnen alǧan äserı boiyma simai kelesı kündı asyǧa kütıp, üiıme qaittym. Tuystarymen quanyşymmdy bölıse bergenımde teleyon tūtqasyna bıreu qoŋyrau şaldy, bırden aldym.
- «Sälem, Erdäulet! Men, QazŪU- dyŋ jurnalistika fakultetınıŋ 3-şı kurs studentı Dinara Orynbekqyzy bolamyn.»
- «Aha, Sälemetsızbe?»
- «Erteŋ senen sūqbat alatyn bolamyn, özıŋ turaly azdaǧan mälemet aityp beresıŋbe?...» degennen bastap özı turaly barlyǧyn aita tüstım.
Sūqbat degen söz taǧy da quanyşpen şattyqqa bölettı. Armanyna asyqqan talapker qandai mäsele bolsyn jeŋuge daiar edı, öitkenı onyŋ boiynda jurnalistikaǧa degen mahabbaty qatty edı. Ädettegıdei keş şyǧa korpustan şyǧa salysymen kıtaphana janyndaǧy bır top şaŋda qūiǧyta şapqan tūlparlardyŋ müsınınıŋ janyna kelıp, bıraz taŋyrqap, bırşama ruhtanyp alatynmyn. Mūnyŋ maǧynasy QazŪU- dyŋ şäkırtterı «Jüzden- jüirık, myŋnan tūlpar!» degendei etıp jasalǧan bolsa kerek dep oilaisyŋ. Ras, apta soŋyna taiaǧanda ūstazdarmen studentterdı, äsırese universitettı qimai qaldym, tura bır öz tuystarym sekıldı.
Bılım alu barysynda «Telezherthana.kz» YOU TUBE arnasynda «Talapker kündelıgı» atty öz zamandastarymmen jas talapkerlerge arnalǧan aqparattyq – tanymdyq baǧdarlamany aşyp ülgerdım. Sol arqyly özderıŋe paidaly aqparattardy ūsynyp otyratyn bolamyn.
Özımdı naǧyz jurnalist retınde sezınıp kördımbe, älde armanyma qatty asyqtymba eken, bılmeimın, äiteuır soŋǧy künı şaǧyn mikrofon(petlichka) satyp aldym. Jurnalistikanyŋ qaisy bır maman bolmasyn, ärbırı üşın qymbat ärı qūndy ekenın ūqtym. Būl sala jai mamandyq emes, ülken jauapkerşılık, būqaraǧa aqparat taratudyŋ aiqyn bölıgı ekenın tereŋınen tüsındım. Tıptı keibır mäselenıŋ şeşımı jurnalistterdıŋ qolynda bolatynyn bıldım, asqan adamgerşılıkpen , taptyrmas talap kerek ekenın sezındım.
Biyl ǧana mektep tabaldyryǧynan jaŋa ömırge aiaq basqaly otyrmyn , bolaşaǧymdy aqparat salasynda, iaǧni jurnalistikamen egızdei etıp köremın. Bolaşaqta elge paidaly aqparatpen tanymdy derekterı ūsynudy maqsat ettım. Öz salasynyŋ üzdık bılgırı bolyp, elımmen otanyma şeksız qyzmet etkım keledı. Būrynǧy buynnyŋ basqan ızımen alǧa örlegen aǧa äpkelerımızdıŋ ökşesın basyp, bolaşaqqa aianbai qyzmet ketkım keledı. Öitkenı bügıngıler būrynǧynyŋ altyn jalǧasy. Būl saladan bölek köptegen mamandyqty alyp qarasaŋyz myqty mamandar neken- saiaq. Sol üşın aldymen bılımnen būryn dūrys tärbie berıluı tiıs. Ūly pälsapaşy äl-Farabidıŋ teŋızdei tereŋ maǧynaly myna sözın ärbır ūrpaq ömırlık qaǧidaǧa ainaldyru kerek- «Tärbiesız berılgen bılım- adamzattyŋ qas jauy» demekşı bılımmen qatar sapaly tärbienı qatar alyp jürgen jön. Qoǧam ılgerı basuy üşın, oǧan şyn janaşyr tūlǧa boluy kerek, sol tūlǧany jurnalist bolu arqyly qalyptastyrmaqşymyn. Būl qatarǧa sende qosyl jas dos!
Erdäulet Qaliev,
Qyzylorda oblysy,
Şielı audany, Ortaqşyl auyly,
Ǧylymi- şyǧarmaşylyq jetekşısı: Jidegül Äbdıjädılqyzy
