Zamanaýı tehnologııamen ulttyq oı óristiń damýy jolynda jer betindegi barlyq málimet kózderimen habardan bolyp otyratyn medıa salasynyń qoǵam ishinde alar orny erekshe. Aqparat aıdynyndaǵy ushqyr oılar men kreatıvti tujyrymdar kórermen qaýymnyń myqty tolǵanysy men tańdanysyn týdyrary sózsiz. Kógildir ekrannyń kópshiliktiń kóńilinen shyǵýy úshin kóptegen tabandy talpynystar jasaıtyny bizge málim. Bul degenimiz jýrnalıstıkanyń kúlli el aldynda joǵary bilimmen tájirıbeni talap etetinin ańǵartady.
- Kamera aldynda múdirmeı sóıleý;
- Oqıǵa ornynan tikeleı reportaj jasaý;
- Aıqyn aqıqatty ashý;
- Utqyr suraq qoıyp, tapqyr jaýap alý;
- Halyqty narazy etken máseleniń túıinin tabý syndy san saýaldyń jaýabyn bilý úshin joǵarǵy oqý oryndaryndaǵy Jýrnalıstıka fakýltetine túsý qajet. Armanyńdy asqan maman ıesine ushtastyra bilý úshin- shynaıylyq, tapqyrlyq, rýhanı sanaly, baıqampazdyq, qaısarlyq sekildi qasıetter bolýy mindetti. Sapaly jumys nátıjesinde óz dúnıetanym kókjıegińdi keńeıtýmen qosa jurtshylyq sanasyna qajetti aqparatty berýińniń ózi jumystyń oń ilgerileýiniń belgisi.
Mıkrafon tutqasyn qolǵa alyp, kamera aldynda sóıleý- tilshi jumysynyń negizgi bóligi. Ozyq oımen utqyr umtylys seniń úzdikterdiń úzdigi bolyp shyǵýyńa jeteleıdi.
Qazaq jýrnalıstıkasy qalaı damydy? Eń alǵashqy jýrnalıstter kimder? Alǵashqy telebaǵdarlamalarmen olardyń júrgizýshileri kimder? Men kimderge uqsaǵym keledi? Halyqqa qajet paıdaly qandaı telebaǵdarlamalar bar? Búginnen buryn ótkenge kóz júgirte ketýdi jón sanadym.
HH ǵasyrdyń ekinshi jartysynda el maqtanyshyna aınalǵan Saǵat (Saǵathan) Áshimbaevtiń baspa, radıohabar taratý, gazet- jýrnaldar jáne telebaǵdarlamalar boıynsha jýrnalıstıkaǵa qosqan úlesi ushan teńiz. Qarymdy qalamgerdiń 10- ǵa jýyq ádebı synǵa qatysty eńbekteri bar. Maqalanyń maıyn ishken Áshimbaev ulttyq úrdistiń qaıyspaz qazyǵyn qaǵyp, eńseli eldiń pir tutar tulǵasyna aınaldy. Rýhanı mádenıettiń aınasy bolǵan tulǵanyń júrgizgen baǵdarlamalary men jazǵan maqalalary qoǵam sanasynyń órkendeýine, ilgeri basýyna, shynaıy obrazdyń qalyptasyna óz septigin tıgize bildi. Adamdardyń adamgershilikten ada bolmaýy úshin qaısar qadamdarǵa bardy. Men úshin Áshimbaev- shyndyq úshin shyr pyr bolǵan shyndyqtyń aınasy der edim. Artynda qalǵan shyǵarmalary jýrnalıst bolam degen qaýymnyń myqty maman bolyp shyǵýyna aıryqsha áser eteri sózsiz.
Qazaq jýrnalıstıkasynyń damýyna, el sanasynyń ornyǵýna, eldegi ahýaldy halyqqa habardar etýge tek Saǵat Áshimbaev emes, kóptegen tanymal tulǵalar atsalysty. Sonyń ishinde Sherhan Murtazanyń qosqan úlesin aıtpaı ketýge bolmas. Sheraǵań kúlli ǵumyryn qaǵazben qalamǵa arnaǵan zańǵar jan. Eldegi shyndyqty bıliktegilerge búkpesiz aıta bilgen Sherhannyń Ádebıet jáne jýrnalıstıka álemine qosqan eńbegi aıryqsha asqaq. Onyń ónegeli ómiri jas jýrnalıst úshin mol mura, bitpes baılyq. Áshimbaev – Shyndyqtyń aınasy bolsa, Sheraǵań – paraǵy bitpeıtin adamgershiliktiń qupııasy jazylǵan alyp kitap der em.
Kamal Smaıylov. Kamal tek jýrnalıstka jolynda emes kıno áleminde de oıyp turyp oryn ala bildi. Qyz Jibek fıliminiń áli kúnge deıingi alar baǵasy joǵary bolsa Kamaldyń eńbeginiń ónimdi bolǵanyn sodan ańǵaramyz. Smaıylov Ustazdyq jolda da biraz eńbek etti. Shákirterge oń baǵyt bere bilgen utazdyń olardyń arasynda mereıi ústem edi. Kamal «Men eshqashan adam balasyna jamandyq jasaǵan emespin, eger ol jaman adam bolsa oǵan jamandyq jasaý kerek shyǵar, biraq men óıte almadym» degen edi bergen bir suqbatynda. Kamaldyń elge jasaǵan eren eńbegin baıqaı kele rasynda ol salyp ketken jýrnalıstıkanyń,ol salyp ketken kıno ǵumyrynyń ólmeıtinine kózim jetti. Kamaldyń bolashaqqa jasaǵan saıahaty meniń qııalymdy ushtady, armanyma degen maqsatymdy myqtap berdi. Bolashaqta men de Kamal sekildi bolashaqqa saıahat jasaǵym keledi. Áshimbaev- shyndyqtyń aınasy, Murtaza – kitap, al Smaıylovty – eshqashan ólmeıtin zaman adamy der edim.
Joǵaryda aıtylǵan tulǵalardyń salyp ketken sara joly, bastaǵan bastamalary búgingi jýrnalıstıka áleminiń alǵashqy baspaldaqtary edi. Qazaq televızııasynda eń alǵashqy baǵdarlamalar leginde Saǵat Áshimbaev júrgizgen «Júrekten qozǵaıyq», onyń ózektes jalǵasy «Paryz ben qaryz», «Tańsholpan» jáne jańalyq túrindegi baǵdarlamalar bolatyn, onyń keıbiri áli kúnge deıin óz ǵumyryn súrip keledi. Meniń oıymsha eń alǵashqy baǵdarlamalardyń qazirgi baǵdarlamalardan ereksheligi olar shynaıy ári ult múddesi úshin jumys jasaıtyn. Al qazirgi keıbir baǵdarlamalar elge paıdasyz ekeni málim.
Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaev «HHI ǵasyr- aqparat ǵasyry» degendeı jyl ústine jyl qosyp aqparattyń damý qarqyny údeı túsýde. Jańa tehnologııalar, jańa bastamalar, jańa ıdeıalar aqparat ushqyrlyǵynyń negizgi bóligi. Bul jolda telejýrnalıstıka salasy da biraz jetistikke jetip, joǵary bastamalarda boı kórsetip keledi. Meniń oıymsha maǵynaly da mánde baǵdarlamalar leginde «Qazaqstan» ulttyq telearnasynda «Tańsholpan» tańǵy oıyn- saýyqtyq baǵdarlamasy, senbi kúnderi Dana Nurjigittiń «Dara jol» baǵdarlamasy, Nartaı Aralbaıulynyń «Másele» baǵdarlamasy, Maqsat Tolyqbaıdyń «Ashyq alań» baǵdarlamasy, Aıgerim Seıfollanyń «NIET» baǵdarlamasy jáne Nurtileý Imanǵalıulynyń «Nur Tileý» baǵdarlamasy Jýrnalıst – analıtıkterdiń «Jýrnalısttik zertteýleri» árıne qoǵam qulaǵynyń quryshyn qandyryp, tyń aqparattardy berýde, bul baǵdarlamalar ishinde mezgil saıyn tikeleı efırge shyǵatyn «Jańalyqtar» qyzmeti, apta sońynda «APTA» baǵdarlamasy eń ózektisi deýge bolady. Aýdtorııaǵa kelgen mol aqparat kózderin óńdep, dybystap, halyqqa usynǵansha mol izdenisten ótetin jýrnalıstter óz mamandyǵyna meılinshe berilgen, utqyr umtylǵan mamandar der edim. Sonymen qatar «31 arna», «Habar» telearnasy, «Evrazııa 1» arnasy syndy arnalardyń bilikti mamandarynyń qatarynda Nurbek Bekbaý, Erqanat Kópjasar, Abaı Túzelbaı, Gúlnázııa Jalǵasqyzy, telejúrgizýshilerden Asaýbek Aıymbet, Ásel Arystanbek, Saǵynysh Ábikeı syndy júrgizýshilerdiń esimi esimizge erte keleri anyq.
Búginginiń batyrlaryn jýrnalıstter desek artyq aıtqanymyz emes. Qaqaǵan boran men, nóser jaýyndada, uıytqyǵan daýyldada qoldaryna mıkrafon tutqasyn ustap, elge jańa aqparatty taratyp, ózge úshin ómirin qııýǵa daıar turǵan jýrnalstterge basymyzdy ıemiz.
Ómirin halyqqa qyzmet etýge arnaǵany úshin be bilmeımin, jýrnalıstıka dese jan tánimmen qyzyǵamyn. Bala armanymnyń óse kele maqsatyma aınaldy. Armanym- Jýrnalıst bolý!
Osy arman jolynda alǵashqy baspaldaldaǵymdy «Jýrnalıst» BAQ mamandaryn sertıfıkattaý ǵylymı bilim berý ortalyǵy bastap berdi.
Instagram jelisinen kezdeısoq «armanmedia.kz» paraqshasynan jas jýrnalıstterge arnalǵan jarnamasy men «Armandardy júzege asyramyz!» degen uranyna kózim tústi. Baıqap qarasam ózim tańdaǵan mamandyqqa arnalǵan kýrs eken. Armanymnyń oryndalaryna dál osy kezden bastap sene bastadym. Tómende turǵan telefon nomerine habarlastym. Telefon tutqasyn Ál- Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıtetiniń jýrnalıstka fakýltetiniń dáriskeri Jıdegúl Ábdijádilqyzy kóterdi. Kýrsqa baratynym týraly ótinish bildirdim, jáne birden qabyldandym. Sol kúnnen bastap kýrs bastalar kúndi asyǵa kúttim. Mine, biz úshin jańa aqparattar men tyń ıdeıalarǵa jol ashylǵan sátte kelip jetti. Joǵaryda aıtyp ketkendeı Ál Farabı atyndaǵy QAZAQ ULTTYQ ÝNIVERSITETINE bardym. Jıdegúl Ábdijádilqyzy apaı kútip aldy. Sol kúnnen bastap meniń jýrnalıstıkaǵa degen qulshynysym kúnnen -kúnge ushtala tústi. Biz barǵan kúnnen bastap- aq Ýnıversıtet qalashyǵyna saıahat jasadyq. Jýrnalıstıka fakýltetiniń birinshi kýrs stýdentteri bizdi ýnıversıtet janyndaǵy barsha ǵımaratqa ekskýrsııa jasatty. Áýeli baspaǵa bardyq. Uzyl zalda ornalasqan sóreler quddy bir jańa álemge engendeı áser qaldyrdy. Bara – bara óz álemine shaqyryp jatqandaı. Sondaı- aq «Ál- Farabı kitaphanasyn» kórdik. Ondaǵy sezim múlde basqa, árbir qabaty tarıhtan syr shertip turǵan spetti, erekshe áser, pozıtıvpen jańa ıdeologııaǵa negizdelgendeı. Sońǵy qabatynda ornalasqan Ýnıversıtettyń ázirlengen bolashaq kórinisine tań qaldym. Oǵan deıingi bólikterinde kók bórimen tulpar, óziniń ejelgi jádiger ekenin eskertip turǵan eskertkishti kórdik, qasyna baryp, sýretke túse kettik. Aıtpaǵym bul kitaphanadaǵy kitap qory qanshalyqty baı bolsa, baspadaǵy kitap qory bir birinde eshbir qaıtalanbaıdy, týra bir ózderin jalǵan turǵan sekildi kórindi.
Tanymal telejýrnalıstterden sabaq alyp, bilim kókjıegimizdi keńeıtýmen qosa óz dúnıetanymymyzdy qalyptastyryp úlgerdik. Olardan dáris alyp qana shektelmeı, suqbat alýǵa ótinish bildirdik, solaı jas talapkerdiń kókıinde júrgen saýaldaryna dáıekti jaýap ala bildik. Alǵashqy kúnnen alǵan áseri boıyma sımaı kelesi kúndi asyǵa kútip, úıime qaıttym. Týystarymen qýanyshymmdy bólise bergenimde teleyon tutqasyna bireý qońyraý shaldy, birden aldym.
- «Sálem, Erdáýlet! Men, QazUÝ- dyń jýrnalıstıka fakýltetiniń 3-shi kýrs stýdenti Dınara Orynbekqyzy bolamyn.»
- «Aha, Sálemetsizbe?»
- «Erteń senen suqbat alatyn bolamyn, óziń týraly azdaǵan málemet aıtyp beresińbe?...» degennen bastap ózi týraly barlyǵyn aıta tústim.
Suqbat degen sóz taǵy da qýanyshpen shattyqqa bóletti. Armanyna asyqqan talapker qandaı másele bolsyn jeńýge daıar edi, óıtkeni onyń boıynda jýrnalıstıkaǵa degen mahabbaty qatty edi. Ádettegideı kesh shyǵa korpýstan shyǵa salysymen kitaphana janyndaǵy bir top shańda quıǵyta shapqan tulparlardyń músininiń janyna kelip, biraz tańyrqap, birshama rýhtanyp alatynmyn. Munyń maǵynasy QazUÝ- dyń shákirtteri «Júzden- júırik, myńnan tulpar!» degendeı etip jasalǵan bolsa kerek dep oılaısyń. Ras, apta sońyna taıaǵanda ustazdarmen stýdentterdi, ásirese ýnıversıtetti qımaı qaldym, týra bir óz týystarym sekildi.
Bilim alý barysynda «Telezherthana.kz» YOU TUBE arnasynda «Talapker kúndeligi» atty óz zamandastarymmen jas talapkerlerge arnalǵan aqparattyq – tanymdyq baǵdarlamany ashyp úlgerdim. Sol arqyly ózderińe paıdaly aqparattardy usynyp otyratyn bolamyn.
Ózimdi naǵyz jýrnalıst retinde sezinip kórdimbe, álde armanyma qatty asyqtymba eken, bilmeımin, áıteýir sońǵy kúni shaǵyn mıkrofon(petlıchka) satyp aldym. Jýrnalıstıkanyń qaısy bir maman bolmasyn, árbiri úshin qymbat ári qundy ekenin uqtym. Bul sala jaı mamandyq emes, úlken jaýapkershilik, buqaraǵa aqparat taratýdyń aıqyn bóligi ekenin tereńinen túsindim. Tipti keıbir máseleniń sheshimi jýrnalıstterdiń qolynda bolatynyn bildim, asqan adamgershilikpen , taptyrmas talap kerek ekenin sezindim.
Bıyl ǵana mektep tabaldyryǵynan jańa ómirge aıaq basqaly otyrmyn , bolashaǵymdy aqparat salasynda, ıaǵnı jýrnalıstıkamen egizdeı etip kóremin. Bolashaqta elge paıdaly aqparatpen tanymdy derekteri usynýdy maqsat ettim. Óz salasynyń úzdik bilgiri bolyp, elimmen otanyma sheksiz qyzmet etkim keledi. Burynǵy býynnyń basqan izimen alǵa órlegen aǵa ápkelerimizdiń ókshesin basyp, bolashaqqa aıanbaı qyzmet ketkim keledi. Óıtkeni búgingiler burynǵynyń altyn jalǵasy. Bul saladan bólek kóptegen mamandyqty alyp qarasańyz myqty mamandar neken- saıaq. Sol úshin aldymen bilimnen buryn durys tárbıe berilýi tıis. Uly pálsapashy ál-Farabıdiń teńizdeı tereń maǵynaly myna sózin árbir urpaq ómirlik qaǵıdaǵa aınaldyrý kerek- «Tárbıesiz berilgen bilim- adamzattyń qas jaýy» demekshi bilimmen qatar sapaly tárbıeni qatar alyp júrgen jón. Qoǵam ilgeri basýy úshin, oǵan shyn janashyr tulǵa bolýy kerek, sol tulǵany jýrnalıst bolý arqyly qalyptastyrmaqshymyn. Bul qatarǵa sende qosyl jas dos!
Erdáýlet Qalıev,
Qyzylorda oblysy,
Shıeli aýdany, Ortaqshyl aýyly,
Ǵylymı- shyǵarmashylyq jetekshisi: Jıdegúl Ábdijádilqyzy
