Ömır degen qyzyq qoi. Bärıŋız bıletın Leninnıŋ bäibışesı men köŋıldesı tatu qūrby bolǧan, küieuı men köŋıldesı köz jūmǧannan keiın bäibışe köŋıldestıŋ balalaryna qarailaǧan, al ol balalar qartaiǧanda bäibışenı baqqan degenge senesız be? Senseŋız de, senbeseŋız de, aŋyzy bar, aqiqaty bar, tarih solai syr şertedı. Endeşe oqyŋyz...
Kommunister kösemınıŋ özı qyz-kelınşek qūlai ǧaşyq bolatyndai kelbetı kelısken, symbaty symdai adam bolmaǧan. Tılı saqau, boiy 164 metr. Tıptı qyryq jasyna deiın jarytyp aqşaǧa tappaǧan, şeşesınıŋ soŋǧy tiynyna deiın sypyryp alyp otyrǧan.
Soǧan qaramastan ony jalǧanda riiasyz süigen jalǧyz adam bolsa - ol jary Nadejda Krupskaia. Kommunist, marksist, pedagogika ǧylymdarynyŋ doktory, bılımdı, öte belsendı äiel. Olar 1894 jyly «Küres odaǧyn» qūru kezınde tanysyp, tabysady. Leninnıŋ bäibışesıne degen şynaiy sezımı qandai bolǧany beimälım, al Krupskaia ony jan-tänımen süigen, Qūdaiyndai tabynǧan. Leninnıŋ revoliusiialyq jolynda senımdı serıgı, hatşysy, oŋ qoly bolyp, bar auyrtpalyǧyn kötergen. Onyŋ qatygezdıgıne de, ädıletsızdıgıne de, äieldık namysyn taptaǧanyna da köz jūmǧan. 1898 jyly Lenin jer audarylyp, aidauǧa jıberıletın kezde ekeuı bırge ketu üşın şırkeude nekelerın qiiady. Neke jüzıgın aidauda jürgen dostarynyŋ bırı bes teŋgelık mys tiyndardan jasap beredı.
Bıraq ekeuı qanşa qalasa da säbi süie almaǧan. Köp derekte türmeden türmege aidalyp jürgende jaǧdai bolmai, auruǧa boi aldyrǧan Krupskaianyŋ densaulyǧynda kınärat bolǧan deidı. Al qaisy bırı Leninnıŋ belsız bolǧanyn aitady.
Tıptı olardyŋ arasynda intim de, jūbailyq sezım de bolmapty-mys. Lenin bäibışesıne äielden görı, adal dos, ömırlık joldas, senımdı serık retınde qaraǧan. Krupskaia üi tırlıgın de, as äzırleu syndy äieldık mındetterdı de jarytpaǧan adam. Al Lenin ışıp-jem men kütımde, tūrmysta öte qarapaiym, asket adam bolǧandyqtan oǧan asa män bermegen.
Lenin Parijde İnessa Armandpen tanysady. Ol kezde Lenin 39-da, İnessa Armand 34-te. İnessa 19 jasynda Aleksandr Armandqa tūrmysqa şyǧyp, toǧyz jyl tūryp, tört balany ömırge äkeledı. Keiın küieuın tastap, 18 jastaǧy tuǧan qainysy Vladimir Armandqa qosylǧan. Oǧan bır ūl tuyp beredı. Jas qainysy köp ūzamai köz jūmǧan.
Sodan ne kerek, Lenin men İnessanyŋ romany baqandai bes jylǧa sozylady. Nadejdaǧa qaraǧanda, İnessa äieldık mındettıŋ bärıne eptı, näzık, aşyq-jarqyn, naǧyz köŋıldes rölıne laiyq sylqym, äiel jaratylysynyŋ ädemı ülgısı bolǧan deidı derekter. Bır qyzyǧy Lenin būl jürısın bäibışesınen jasyrmaǧan. Ony maŋaiyndaǧylardyŋ bärı bılgen. Olardyŋ romany «bır türlı üştık» degen atauǧa ie bolady. Osy kezderı Nadejda Leninge İnessamen bırge qal dep, talai märte ajyrasuǧa ūsynys jasasa da, Lenin könbei, Nadejdany jıbermei qoiǧan. Uaqyt öte kele oǧan bäibışenıŋ de etı üirenıp, soŋynda qos kelınşek tatu qūrbyǧa ainalady. Bes jyldan keiın qyzmetıne bailanysty ekı äieldıŋ bırıne taŋdau jasau kerek bolǧanda «kün kösem» köŋıldesın jıberıp, bäibışesımen qalady. Bıraq İnessamen ömırınıŋ soŋyna deiın bailanysyn üzbegen. İnessa da öte belsendı, bılımdı äiel. Leninnıŋ jūmystaryn fransuz tılıne audaryp, şetelde jariialap, el syrtyndaǧy talai şaruasyn tyndyryp otyrǧan.
1920 jyly İnessa, 1924 jyly Leninnıŋ özı dünie salady. Bäibışe küieuınıŋ soŋǧy künderıne deiın adal qyzmet etıp, aqtyq saparǧa şyǧaryp salady. Ölerınde Lenin bäibışesıne İnessanyŋ bırınşı nekelerınen tuǧan balalaryna qarailasudy tapsyrady. Nadejda Krupskaia erınen keiın 15 jyl ömır sürgen. Erınıŋ amanatyn oryndap, İnessanyŋ kışı balalaryn Reseige köşırıp alyp, er jetkenşe qarailasady. Ömırınıŋ soŋǧy jyldarynda İnessanyŋ qyzy syrlas qūrbysyna ainalyp, künderın bırge ötkızedı.
Jalpy Leninnıŋ äiel zatymen qarym-qatynasyna qatysty alyp-qaşpa äŋgıme köp. Ömır boiy janynda er adamdar emes, äiel zaty köp bolǧan. Şeşesı ony 40 jasyna deiın aitqanyn ekı etpei, öbektegen. Eşbır qara jūmysqa ebı joq ūly oquda, jer-jerde aidauda jürgende tıptı kıtap satyp aluǧa aqşasy bolmai qalsa dereu şeşesıne hat jazyp, aqşa sūratatyn bolǧan. Mūndai qamqorlyqty qalypty jaǧdai körıp ketkenı sonşalyq eŋ bolmasa şeşesıne jazǧan hattarynda rahmet aitudy da bılmegen. Küres jolynda joldastaryna da, saiasattaǧy dostyqqa da senbegen ol äielderge köbırek senım artsa da, olarǧa erkek retınde qyzyǧuşylyq tanytpaǧan, sezımde öte ūstamdy bolǧan desedı.
Lenin turaly qyzyq faktıler:
Köŋıl-küiı öte qūbylmaly adam bolǧan.
Mysyqty jaqsy körgen, suretterdı qaraŋyz.
Şarasyzdyqtan, sal bolyp qaludan qatty qoryqqan. Sol sebeptı auyryp jürgen kezınde Stalindı şaqyryp alyp, esınen aljasardai kün tusa ışu üşın özıne u äkelıp beruın sūraǧan. Stalin uäde berse de, būl uädesın oryndamaǧan.
Jas kezınde bır şarua oǧan «Moinyŋ tym qysqa, miyŋa qan qūiylyp ölesıŋ» degen eken... Ölımınıŋ resmi nūsqasynda da osy sebep körsetılgen.
P.S.: Matrisasynda tört ekılık, üş törttıgı bar. Energiiasy öte köp, aurasy auyr, maqsatşyl, fizikalyq jaǧynan da, moraldyq jaǧyna da öte tözımdı adam. Jūldyzy – qyrsyq, bırbetkei, tabandy torpaq.
Aqbota Äbıltai
