"Memlekettik basqarýdy qaıta qurý" týraly málimdeme, taǵy da tapsyrmalar tizbegi jáne "úkimetke" eskertý. Elde indet tarap, jaǵdaı qıyndap jatqanda prezıdent Qasym-Jomart Toqaev 10 shildede úkimettiń keńeıtilgen otyrysyn ótkizip, qol astyndaǵylardy taǵy da synap, minedi. Eldegi jaǵdaıdy soǵysqa teńedi.
8 shilde kúni respýblıkalyq telearnalar efırine shyqqan Toqaev koronavırýstyń órshýine burynǵy densaýlyq saqtaý mınıstri men "shaban" ákimderdi aıyptaǵan. Eki kúnnen soń ol basqa da sheneýnikterdi synady.
10 shildedegi jıynda Toqaev úkimet ákimderdiń jumysyn qadaǵalamaı, "úlken qatelik jiberdi" dep málimdedi. Kinálilerdi izdeý munymen aıaqtalǵan joq. Toqaev sheneýnikterdiń "qateligin" arnaıy komıssııa anyqtaıtynyn aıtty. Bul arnaıy komıssııa "revızııa júrgizip", Toqaevtyń ózine "usynys" bildirýi tıis. Esep komıtetine koronavırýspen kúreske bólingen qarjynyń qaıda jumsalǵanyn tekserip, "ár mınıstr men ákimge qatysty qorytyndy sheshim shyǵarý" tapsyryldy.
KORONAVIRÝS DAǴDARYSYNA KINÁLILERDI IZDEÝ
Toqaevtyń bul syny elde aýrýhanalarda oryn tapshy bolyp, pnevmonııa (bul dertke shaldyqqandardyń kóbinen koronavırýs tabylmady, biraq dárigerler jazda pnevmonııanyń órshýine koronavırýs sebep deıdi) órship turǵan tusta aıtyldy. Elde myńdaǵan adam koronavırýs testin tapsyra almaı júrgenine, dárihanada dári tapshylyǵyna, dárigerlerdiń jetispeýshiligine shaǵymdanyp jatyr. Qazaqstandyqtar bılik kóktemdegi eki aılyq tótenshe jaǵdaı ýaqytynda indetke durys daıyndalmady dep synaıdy.
"Jaǵdaıǵa baılanysty tergeý júrgizip, kinálilerdi jaýapqa tartý kerek. Mindetti medıınalyq saqtandyrý qorynyń jáne "SK Farmaııa" (dári-dármekti jetkizýge jaýapty dıstrıbıýter – red.) basshylaryn jumystan alyp, qajet bolsa olarǵa qatysty tergeý júrgizý qajet. Epıdemııa kezinde paıda tapqysy kelgenderdi qatań jaýapqa tartý kerek" dedi Toqaev (10 shilde keshkisin "SK Farmaııa" kompanııasynyń basqarma tóraǵasy Shárip Berik pen Mindetti medsaqtandyrý qorynyń basqarma tóraǵasy Aıbatyr Jumaǵulovtyń qyzmetten ketkeni habarlandy).
Úkimet otyrysynan tikeleı translıaııa bolǵan joq. Aqparat quraldary premer-mınıstr Asqar Mamın, Ulttyq bank tóraǵasy Erbolat Dosaev, densaýlyq saqtaý mınıstri Alekseı oı jáne birneshe aımaqtyń ákimi esep bergenin habarlady.
Aqordanyń Twitter akkaýnty Toqaevtyń sózderin qysqasha ǵana berip otyrdy.
"Taǵy bir kemshilik. Biz jumystyń tásilderin únemi ózgerte beremiz. Burynǵy basshylyq aıaq astynan naýqastardy sımptomdy jáne sımptomsyz dep bólý kerek dep sheshti. Qazir bul ádistemeden bas tarttyq. Mine, osyndaı áreketter halyq arasynda kúmán týǵyzady. Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń burynǵy basshylyǵy ýaqyttyń jetkilikti bolǵanyna qaramastan, indetpen kúreske tıisti deńgeıde ázirlene almady. Naýqastar sany jáne basqa da kórsetkishter boıynsha olardyń jasaǵan barlyq boljamdary qate boldy" dep Toqaev burynǵy densaýlyq saqtaý mınıstri Eljan Birtanovqa syn jaýdyrdy.
Toqaev Birtanovty maýsymnyń sońynda otstavkaǵa jibergen. Ol sátte Birtanov koronavırýs juqtyryp, emdelip jatqan edi.
Elde koronavırýs juqtyrǵandar 54 myńnan asyp ketti. Biraq densaýlyq saqtaý mınıstrligi vırýs juqtyrǵandar resmı statıstıkadan kóp dep otyr. Jaǵdaı ýshyqqan soń bılik jyl basynan beri ekinshi ret karantın jarııalady. Qazaqstanda qyzmet kórsetý salasyndaǵy kásiporyndardyń jumysy toqtady. Qalalar arasynda avtobýspen jolaýshy tasymaldaýǵa 65 jastan asqandarǵa syrtqa shyǵýǵa tyıym salyndy.
Úkimet bul shekteý elde ınfekııa taraýyn toqtatýǵa kómektesedi dep senedi. Keıingi aptalarda elde kúnine 1500-ǵa jýyq adamnan vırýs tabylyp jatyr. 8 shildede 1962 adamnan vırýs tabylyp, antırekord tirkeldi. 5 shildedegi karantın eki aptaǵa sozylady.
Elde naýryzda koronavırýs juqtyrǵan alǵashqy adam tabylǵanda bılik birden tótenshe jaǵdaı jarııalap, jurt eki aı qatań karantınde otyrǵan.
"Qalyptasqan ahýal eki aptadan keıin jaqsarady dep úmittenemin. Olaı bolmaǵan jaǵdaıda, jalpy úkimettiń osy quramda jumys isteý múmkindigi týraly másele týyndaıdy. Daǵdaryspen kúreske aqsha bar, qajetti zańdy sheshimder qabyldandy. Sondyqtan qaıta óńdeý salasynyń ónimderin, qurylys jumystaryn jáne ınvestıııa kólemin azaıtýǵa negiz kórip turǵan joqpyn. Úkimet jaǵdaıdy retteýi tıis. Birinshi kezekte, daǵdarysqa qarsy qabyldanǵan sheshimderdi tıimdi túrde júzege asyrý kerek. Jańa karantın sharalardy ekonomıkalyq jaǵdaıdy tipti qıyndatýy múmkin" dedi Toqaev.
Toqaev ekologııa, bilim, tehnologııa máselelerinde aıtty. Ol qyrkúıekte bastalatyn jańa oqý jylyna daıyndyqty synady. Elde qyrkúıekte sabaqtar qashyqtan oqytyla ma, álde oqý oryndarynda óte me áli belgisiz.
EKONOMIKALYQ BOLJAM: "DAǴDARYS KÚShEIEDI"
Toqaevtyń sózinshe, karantın men munaı baǵasynyń tómendeýi "bıýdjet túsiminiń birden qysqarýyna ákeldi". El bıýdjeti bıyl 1,7 trln teńge (4 mlrd dollardan astam qarjy) joǵaltty.
"Bıýdjetti Ulttyq qordaǵy transfertter ǵana ustap tur" dedi Toqaev.
Bıyl Ulttyq qordyń transferti 4,7 trln teńgege (11 mlrd dollardan astam) jetken. El bıýdjetiniń úshten biri 20 jyl buryn bolashaq urpaqqa dep qurylǵan Ulttyq qordyń transfertine tıesili (2020 jyldyń alǵashqy jartysynda Ulttyq qordyń aktıvteri 4 mlrd dollarǵa tómendegen)
Ýalıhan Qaısar: Eski prezıdentten qalǵan eski úkimet máseleni sheshe almaıdy
Koronavırýs daǵdarysy kezinde Qazaqstan halyqaralyq ınstıtýttardan da aqsha izdep jatyr. Naýryzda qarjy mınıstrligi syrtqy naryqtan 3 mlrd dollar alý josparyn aıtqan. Biraq bılik keıin bul ıdeıadan bas tarttyq degen edi. Maýsymnyń sońynda Azııa damý banki koronavırýstyń qoǵamǵa, ekonomıkaǵa, densaýlyq saqtaý salasyna keri áserin azaıtý úshin mıllıard dollar paketti maquldaǵanyn habarlady.
Úkimet otyrysynda jyl basynan beri Qazaqstan ekonomıkasy 1,8 paıyzǵa tómendegeni, qyzmet kórsetý salasy 5,6 paıyzǵa qysqarǵany aıtyldy. Maýsymnyń qorytyndysy boıynsha, jyldyq ınflıaııa 7 paıyzǵa tómendegen. Bılik jyl sońyna deıin ınflıaııa 11 paıyzǵa deıin jetýi múmkin deıdi.
Toqaev "daǵdarys kúsheıetinin" málimdedi. Ol úkimet músheleri men prezıdent ákimshiliginiń qyzmetkerleri jazda eńbek demalysyna shyqpaıtynyn jetkizdi.
"Biz soǵystamyz" dedi Toqaev.
"Ulttyq ekonomıkanyń tıimdiligi men básekege qabilettiligin arttyratyn júıeli reformalardyń ýaqyty keldi. Ásirese densaýlyq saqtaý, bilim berý, ekologııa, tómen kómirtekti tehnologııaǵa kóńil bólý kerek. Bir sózben aıtqanda, ekonomıkanyń betin halyqqa burý qajet. Daǵdarys qoǵamdaǵy áleýmettik dısproporııany, halyqtyń jergilikti jáne ortalyq bılikke senbeıtinin kórsetti. Memlekettik basqarýdy qaıta qurý kerek" dedi ol.
Toqaev sóziniń sońynda úkimetti taǵy da synap, sheneýnikterdi "bilimdi, sheshim qabyldaı alatyn, bastamashyl, isker ári adal" degen talaptarǵa saı keletinin ıa kelmeıtinin "oılanýǵa" shaqyrdy.
Mınıstrlerdiń Toqaev sózine qandaı reakııa bildirgeni belgisiz. Úkimet saıty kúnniń ekinshi jartysynda Asqar Mamın sózinen qurǵaq mátin jarııalady. 54 jastaǵy Mamın 2019 jyly aqpanda premer-mınıstr bolyp taǵaıyndalǵan. Ony bul qyzmetke sol kezdegi prezıdent Nursultan Nazarbaev (byltyr naýryzda prezıdenttikten ketse de, Qaýipsizdik keńesiniń tóraǵasy retinde bılikke áser etip otyr) bekitken edi.
Nazarbaev prezıdent kezinde de úkimet otyrysynda mınıstrlerdi jıi synaıtyn. Al úkimet músheleri onyń synyn tyńdap, únsiz, bas shulǵyp otyratyn edi.
"Azattyq" radıosy
