Däl qazırgı uaqytta Şymkentte jol qūrylysy salasynda ülken töŋkerıs bolyp jatqandai körınedı. Şahar basşylyǧynan bastap būl ıske tabandap kırısken syŋaily. «Jol qūrylysynyŋ sapasy – basty nazarda» degen qala äkımınıŋ özı salynyp jäne jöndeu körıp jatqan joldardy tıkelei qadaǧalauda. Tötenşe jaǧdai Şymkenttegı jol jöndeu jūmystaryna qolbailau bolmauy kerek. Köşedegı kölık qozǧalysynyŋ azdyǧy men jūrttyŋ jappai üide otyrǧan sätın tiımdı paidalanǧan jön. Osy oraida megapolistıŋ tynymsyz tırşılıgınıŋ tynysyn bılu üşın Şymkent qalalyq jolauşylar kölıgı jäne avtomobil joldary basqarmasy basşysynyŋ orynbasary Abai Tūrhanovty äŋgımege tartqan bolatynbyz.
-Joldar – megapolistıŋ küretamyry. Elımızdegı üşınşı megapolistegı qalalyq maŋyzy bar Respublika jäne Qonaev daŋǧyly, Baitūrsynov köşelerındegı jol qūrylysy qaşan aiaqtalady? Qarap tūrsaq, osy joldar jyl saiyn jöndelıp, jaŋalanady. Bıraq, köp ūzamai taǧy da jöndeu körıp jatady. Mūnyŋ syry nede? Sapada ma, älde basqada ma?
- Jol salasyndaǧy jūmystar negızınen qaita qūrylymdau men jöndeu bolyp bölınedı. Biyl Şymkent qalasynda 10 nysan – 13 şaqyrym jol, 3 köpır, 1 oŋ jaq ötkel qaita qūrylymdaudan ötedı dep josparlanǧan.
Sız aityp otyrǧan Respublika jäne Qonaev daŋǧyly, Baitūrsynov köşesı jyl saiyn ortaşa jöndeuden ötıp keledı. Al tolyqqandy jöndeuden osydan 12 jyl būryn, iaǧni, 2008 jyly ötken. Sondyqtan, «jylma-jyl tūrǧyndardy äbıgerge salyp qoidy» deu negızsız. Qala tūrǧyndarynyŋ qolailylyǧy üşın qajettılıgı tuyndaǧan bırneşe köşelerde jöndeu jūmystary jürgızılıp, su qūbyrlary auystyryluda.
Al Baitūrsynov köşesındegı №47 mektepten «Bolaşaq» kolledjıne deiın jaiau jürgınşıler aimaǧynyŋ boiymen ötetın qūbyrlar qazırgı taŋda almastyrylyp, jöndeu jūmystary jürgızılude. Tuǧyzylǧan qolaisyzdyqtar üşın qala tūrǧyndarynan tüsınıstıkpen qaraularyn sūraimyz. Būl qūbyrlarǧa 30 jyldan astam uaqyt ötken. Eger olardy uaqytynda auystyryp, tiıstı köŋıl bölmesek, keiın bärımızdı äbıgerge salary anyq. Al köşeler, säikesınşe, juyq arada qalpyna keltırılıp, qalamyzdy körkeite tüspek.
Qonaev daŋǧylynyŋ ūzyndyǧy 580 metr, būl aumaqqa biudjetten 725 million qarjy qaralǧan. Biylǧa deiın 101 million teŋge igerıldı. Biyl taǧy 200 million teŋge bölınıp otyr. Qalǧan qarajat aldaǧy uaqytta berıledı. Qazır kärız jüiesı men elektr baǧanalaryn, gaz jüiesın alu jūmystary jasaluda. Mūnan bölek, būl jerdıŋ topyraǧy qūrylysqa jaramsyz. Sondyqtan topyraǧy alynyp, tas töselude.
Qaladaǧy Gagarin köşesı men Respublika daŋǧylyndaǧy jol qūrylysy da qarqyndy jürude. Respublika daŋǧylyndaǧy jöndeu jūmysynyŋ ne üşın jürgızılıp jatqanyn tüsındıre keteiın. Köptegen tūrǧyn būl mäselege synmen qarauda. Baiqasaŋyzdar, joldyŋ bölu jolaǧynyŋ bır şetıne su qaşyrǧyş qūbyrlar, ekınşı jaǧyna lotok ornatyluda. Qūbyr qoiǧan sebebımız, onyŋ üstıne velojol salynady. Sol sebeptı, asfalttı jaŋbyr suy köbıne lotokqa qarai qūiylatyn etıp töseimız. Jauyn-şaşyn kezınde su sol arnaǧa qūiylady da, joldy su basu qaupı bolmaidy. Būl jüienı Baitūrsynov köşesınde baiqap kördık. Soŋǧy jauyn kezınde jūmysy aiaqtalmaǧan ekı aumaqty qospaǧanda mūnda su basu jaity bolǧan joq.
Aita keteiık, Respublika daŋǧylynyŋ ekı baǧytynda da 4 jolaqty jol qarastyrylǧan. Ūzyndyǧy 5,2 şaqyrymdy qūraityn köpır men daŋǧyldyŋ kürdelı jöndeu jūmystaryna bügınde 150 jūmysşy jūmyldyrylǧan. Būl jūmystardy 2021 jyldyŋ qyrküiek aiynda aiaqtau josparlanǧan.
-Jalpy, bızdıŋ qalada joldardyŋ ūzyndyǧy qanşa şaqyrymǧa sozylyp jatyr?
-Şymkent qalasyndaǧy avtomobil joldarynyŋ jalpy ūzyndyǧy 2980 şaqyrymdy qūraidy. Onyŋ 56,5%-y qanaǧattanarlyq jaǧdaida. Qaladaǧy jol sapasyn damytu maqsatynda 417,6 şaqyrym joldyŋ qūrylys-jöndeu jūmystaryna biyl biudjetten 25,6 mlrd teŋge baǧyttalǧan. Onyŋ 5,1 mlrd teŋgesı respublikalyq qazynadan bolsa, qalǧany jergılıktı biudjet esebınen jürgızılude. Nätijesınde 294 şaqyrym jol men 6 köpır jäne 1 jolairyq paidalanuǧa berıledı.
-Juyrda ǧana Sairam-su özenındegı köpır paidalanuǧa berıldı. Köpırdıŋ qūrylys jūmystaryn mamandar qalai baǧalap jatyr?
- Şymkent qalasyndaǧy Sairam-su özenınen ötetın köpırdı qaita qūru jūmystary 2019 jyly bastalǧan. Aiaqtalu merzımı osy jyldyŋ mamyr aiyna josparlanǧan bolatyn.
Elımızde engızılgen tötenşe jaǧdaiǧa qaramastan merdıger kompaniia qaita qūru jūmystaryn merzımınen būryn aiaqtady. Köpır qūrylysyn «Korporasiia Bereke-A» JŞS jürgızdı. Atalǧan merdıger kompaniia 5 jylǧa kepıldık berıp otyr.
Aita ketsek, 433,87 mln teŋgege jobalanǧan köpırdıŋ qūrylys jūmystaryna ötken jyly 200 mln teŋge bölıngen. Biyl qalǧan bölıgı igerılıp, köpır el igılıgıne berılıp otyr. Mamandar oŋ baǧasyn berdı.
-Badam özenındegı köpırdı qaita qūru jūmystary şe? Jūmystar jospar boiynşa ıstelınıp jatyr ma?
-Badam özenındegı köpırdı qaita qūru jūmystary qarqyndy jürude. 2019 jyldyŋ qaraşa aiynda Şymkent qalasy aumaǧyndaǧy Qorǧas - Almaty - Şymkent - Özbekstan Respublikasynyŋ şekarasy A-2 avtomobil jolyndaǧy Badam özenınen ötetın köpırdıŋ bır bölıgı paidalanuǧa berılgen bolatyn. Köpırdıŋ jalpy ūzyndyǧy 144 metr bolsa, jürıs bölıgınıŋ enı – 11,5 metr jäne jalpy enı 28,2 metrdı qūraidy.
Köpır 2 bölıkten tūrady, 1 bölıgınıŋ qūrylysy aiaqtalyp, qazırgı taŋda el igılıgıne berılgen. Köpırdıŋ ekınşı bölıgınde 2 jaǧalauyndaǧy jäne 2 aralyq qadalar qūiyldy. Jospar boiynşa köpır qūrylysy tolyǧymen 2020 jyldyŋ jeltoqsan aiynda aiaqtalady dep josparlanǧan.
-«Şymkentte qoǧamdyq kölıkter elektrondy tölem jüiesıne köşedı» degelı köp aidyŋ jüzı boldy. Karantin kezınde būl mäsele tıptı özektı bolyp kettı. Deitūrǧanmen, osy mäsele şeşımın tapty ma?
-Qalamyzdaǧy qoǧamdyq kölıkterge elektrondyq tölem jüiesın engızu josparlanuda. Joba «QazSmartTrans» JŞS jeke investorlar esebınen ıske asyrylady. Ol jüie biyl demalys uaqytynda (jolauşylar aǧyny eŋ tömen kezınde) ıske qosylmaq. Bügıngı taŋda, jüienı engızu üşın 24 kölık kompaniiasymen şart jasaldy, qazır avtobustarǧa kabel men symdaryn ornatu jūmystary jürgızılude. Sonymen qatar, jeke kölık kartalaryn şyǧaru üşın, qoǧamdyq kölıkte tegın jüretın äleumettık sanattarǧa jatatyn azamattar, joǧary oqu oryndarynda oqityn studentter, mektep jäne orta arnauly oqu oryndaryndaǧy oquşylar turaly derekter jinaqtaluda.
Elektrondyq tölem jüiesınıŋ artyqşylyǧy köp, iaǧni jolauşylar kölık kartasymen, SMS, QR-kod, smartfondy (NFC) qoldana otyryp, jol jüru aqysyn tölei alady. Al tariftı belgıleu mäselesıne kelsek, būl rette kölık kartalary arqyly qolma-qol aqşasyz töleu kezınde qazırgı qoldanatyn tarifpen töleidı, al qolma-qol aqşamen töleu kezınde tarif joǧary bolmaq.
Būdan bölek, atalǧan jüienı medisina, bılım beru jüielerımen bırıktıru arqyly, iaǧni oquşylarǧa mektep ashanalarynda kölık kartasymen töleu mümkındıgı berılmek. Ol mektepterge kassalyq apparattar tegın berıledı. Qalamyzda karantin engızıluıne bailanysty, tiıstı jabdyqtardy jetkızu jūmystary keşıktırılude. Degenmen, būl mäsele taiau uaqytta tolyq şeşımın tabady.
Qazırgı taŋda jetkızuşıge tölemaqynyŋ 50% tölengen. Jabdyqtardy jetkızu aǧymdaǧy jyldyŋ 1 mamyrynan bastaldy. Al tamyz aiynan bastap joba tolyq ıske qosylmaq.
Aita ketsek, qoǧamdyq kölıkterge elektrondyq bilet jüiesın engızu boiynşa qajettı mälımetterdı qala tūrǧyndarynyŋ nazaryna jetkızu maqsatynda tiıstı ıs-şaralar äzırlenude. Būl rette arnaiy PR aksiialar ötkızılmek, sondai-aq jarnamalyq beinerolikter men bukletter daiyndalyp, oǧan erıktıler (volonter) jūmyldyrylady.
-Sosyn «2GİS mobildı qosymşasynda avtobustardyŋ jüru uaqyty men jüru uaqytyna deiın körsetıledı» aqpardyŋ taraǧanyna da bıraz uaqyt öttı. Bıraq, serverde mūndai aqparattar älı künge qoljetımsız bolyp tūr.
-İä, ondai aqparattardyŋ qoljetımsız bolyp tūrǧany ras. Būl olqylyqtyŋ orny elektrondy bilet jüiesıne köşken kezde toltyrylatyn bolady.
-Qalada jol qūrylysy jūmystary toqtausyz jürıp jatyr. Jūmysşy tapşylyǧy sezılıp jatqan joq pa?
-Şymkent qalasynda jol qūrylysyna Jūmyspen qamtudyŋ jol kartasy aiasynda 3 198 adam jūmyldyrylmaqşy.
Basqarma mamandary tek joldar men köpırlerdı jöndep qana qoimai, tūrǧyndarǧa qyzmet körsetıluın baqylaidy. Mysaly, qalaǧa qarasty 4 audandaǧy jalpy ūzyndyǧy 90 şaqyrym joldy qamtyp, jol syzyqtaryn, jol qozǧalysyn retteudı kütıp-ūstaudy basqarma mamandary atqarady.
Būl şarualarǧa jergılıktı tūrǧyndar köptep tartyluda. Äsırese, jūmyssyz azamattardy eŋbekpen qamtu basty nazarda tūr.
Mysaly, «Jūmyspen qamtudyŋ jol kartasy» baǧdarlamasy aiasynda biyl 3 198 adam jūmyldyrylmaq. Onyŋ ışınde 1 621 adam jūmyspen qamtu ortalyǧy arqyly jūmyssyz azamattardyŋ qatarynan alynady. Sondyqtan jūmysşy tapşylyǧy sezılıp jatqan joq.
-Jalpy biyl jol salasynda neşe nysan paidalanuǧa berıldı?
-Biyl Şymkent qalasynda 10 nysan – 13 şaqyrym jol, 3 köpır, 1 oŋ jaq ötkel qaita qūrylymdaudan ötedı dep josparlanǧan.
Būlardyŋ qatarynda A-2 avtojoly men Temırlan tasjolynyŋ qiylysyndaǧy kölık ötkelderı, A-2 avtokölık jolynyŋ būrynǧy qoqys poligonynan Yntymaq şaǧynaudanyna deiıngı bölıgın jöndeu, Jıbek joly, Töreqūlov, Adyrbekov, Badam özenındegı avtokölık köpırlerı men Sairam su özenındegı Leŋgır baǧytyndaǧy köpırdı qaita qūrylymdau jūmystary bar. Būǧan qosa 50 şaqyrym jol men 2 köpır tolyq jöndelıp, 308 şaqyrym jol ortaşa jöndeuden ötedı.
Jalpy, 223 nysan paidalanuǧa berılse, 2 nysan 2021 jylǧa ötpelı. Osy mamyr aiynyŋ soŋyna deiın 136 nysan, al mausym-tamyz ailarynda 75 nysan aşylady dep kütılude. Küzde taǧy 5 nysan paidalanuǧa berılmek. Al Respublika daŋǧyly men Rysqūlov köşesın ortaşa jöndeuden ötkızu 2021 jylǧa ötpelı.
-Şymqalaǧa kıreberıs köpır qasbetınıŋ jaŋaryp jatqanynan habarymyz bar. Sonymen, Oŋtüstık kıreberıstegı köpır qandai bolmaq?
-Juyrda qala äkımı Mūrat Düisenbekūly Şymkenttıŋ oŋtüstıgınen kıreberısındegı köpırdıŋ qasbetın özgertu mäselesın mamandarmen talqylady. «Qalaǧa kıreberıs erekşe, zamanaui megapoliske kırıp kele jatqanyŋdy sezdıretındei bolu kerek» degen oiyn da jetkızdı. Osy oraida bız köpır qasbetın köpşydamdy tastarmen ärlemekpız. Al ol tastar Şymşahardyŋ özınen şyǧatyn jergılıktı «Besqūdyq tas» kompaniiasynda şyǧarylady. Sol jaramdylyǧy ūzaqqa jetetın ärı şydas beretın tastarmen köpırdıŋ tırek qabyrǧalaryn qaptaityn bolamyz.
-Qaladaǧy suarylatyn jerlerdıŋ irrigasiialyq infraqūrylymyn jaŋǧyrtu mäselesı şeşımın qalai tauyp jatyr? Qūpiia bolmasa, oǧan qanşa qarjy qaralǧan?
-Şymkent qalasynda biyl ūzyndaǧy 134,4 şaqyrym bolatyn 11 kanal qaita jaŋartylady. Qalalyq auyl şaruaşylyǧy jäne veterinariia basqarmasynyŋ basşysy Asqar Qanybekov bügınde Şymkentte jalpy ūzyndyǧy 241,24 şaqyrymdy qūraityn 27 kanaldyŋ bar ekenın aitqan edı. Biylǧy jaŋaratyn 11 kanaldyŋ bırı ūzyndyǧy 10 şaqyrymdy qūraityn «Ötemıs» kanaly. Būl su arnasynda kürdelı jöndeu jūmystary bastalyp kettı. Smetalyq qūny 545 mln.tg qūraidy.
Suarmaly jerlerdıŋ infraqūrylymyn jaŋǧyrtu arqyly agroönerkäsıptık keşennıŋ damuyna airyqşa serpın beretının aitqan qala basşysy irrigasiialyq infraqūrylymdy damytu jäne jaŋǧyrtu jobalaryn ıske asyrudy tezdetıp bastaudy, sondai-aq qarajattyŋ tiımdı igerıluıne tiısınşe baqylau jürgızudı qamtamasyz etudı tapsyrdy.
Aita ketu qajet, «Şymkent qalasynyŋ özen jäne kanal arnalaryna mehanikalyq tazalau boiynşa servistık qyzmet körsetu» memlekettık jekeşelık ärıptestık jobalary boiynşa 2020-2024 jyldarǧa 850 mln teŋge qaralǧan. Iаǧni, taǧy 16 kanal arnasyn (117,3 şaqyrym) mehanikalyq tazalau közdelıp otyr.
-Irı köşeler ǧana emes, şaǧynaudandar men eldımekenderdegı köşelerdıŋ jaǧdaiy ne bolyp jatyr?
-Şaǧynaudandardaǧy köşelerdı 2020 jyly kürdelı jäne ortaşa jöndeu, şaǧal tas töseu jūmystaryna 16,5 mlrd teŋge bölındı. Jalpy ūzyndyǧy 50 şaqyrym bolatyn 69 köşe kürdelı jöndeledı. Al 207 köşede (290 şaqyrym) ortaşa jöndeu jūmystary atqarylady. Taǧy 90 şaqyrym jolǧa şaǧal tas töselmek.
Şymkent qalasyndaǧy avtokölık joldarynyŋ jalpy ūzyndyǧy 2 980 şaqyrymdy qūraidy. Onyŋ ışınde 1758 şaqyrymǧa asfalt töselse, 1107 şaqyrym tas jol bar. Al 111 şaqyrymy – topyraq jol. Joldardyŋ 56,5 paiyzy nemese 1 682 şaqyrym joldyŋ jaǧdaiy jaqsy jäne qanaǧattanarlyq dep sanalsa, 43,5 paiyzynyŋ (1 295 şaqyrym) jaǧdaiy syn kötermeidı. Onyŋ ışınde 1219 şaqyrym şaǧal jäne topyraq jol, al 873 şaqyrymy – şalǧai eldımekenderge tiesılı jol bolyp tūr.
Sūhbattasqan Möldır MAMYRBAIQYZY,
"Adyrna" ūlttyq portaly
