Tynyştyqbek Äbdıkäkımūly: Bızdıŋ qoǧam

Tynyştyqbek Äbdıkäkımūly - 1953 jyly 20 şıldede Semei oblysynyŋ Abai audany, Qarauyl auylynda tuǧan. 1994 jyly Semei pedagogika institutynyŋ filologiia fakultetın bıtırgen. Qazaq poeziiasynda özındık qoltaŋbasyn qaldyrǧan şaiyrdyŋ bügın tuǧan künı. Patşa köŋıl oqyrmandarymyzdyŋ atynan Aqyndy tuǧan künımen qūttyqtaimyz. Bızde, bas bar, auyz bar, köten bar... Tıptı, qan da bar. Bıraq, Jan joq. Bızde sot bar, prokuror bar, polisiia bar... Tıptı, Zaŋ da bar. Bıraq, Ar joq. Bızde qauly bar, qarar bar, jarlyq bar... Tıptı, mör de bar. Bıraq, män joq. Bızde Kün bar, jel bar, su bar... Tıptı, u da bar. Bıraq, Jer joq. Bızde masa bar, qandala bar, egeuqūiryq bar... Tıptı, jūrt ta bar. Bıraq, ūlt joq. Bızde Tu bar, Eltaŋba bar, Änūran bar... Tıptı, şekara da bar. Bıraq, Otan joq. Bızde bärı bar, Bıraq, eşteŋe joq. *** Senı süiu – kürsınıp, künde kütu hatyŋdy... Hat jazam dep men de san, tünge qalam matyrdym. Tünge qalam matyrdym, janyma ızdep bätuä, Qalamymnyŋ ūşynda auylymnyŋ oty bar.   Samaiymnyŋ tūsynan aqqan kündı sanadym. Senı süiu – älemge maŋdaidan nūr taratu. Azap bolsa, ärdaiym, men sen üşın tartaiyn!... Bürşık şaşyp tau jaqta, bal aşuda mart aiy.   Är lüpılı dılımnıŋ – mäŋgılık mūŋ tarihy. Sen ǧanasyŋ estitın, Köre alatyn! Tanityn! Uysyna ümıttıŋ uyz tögıp fäni Kün... ...elesıŋnıŋ ernınen qaq jarylar qara ūiqym!   Qaq jarylyp qara ūiqym, aqtarylyp aq Öleŋ, Sanamdaǧy säskenıŋ säulesıne bölenem. Säulesıne bölenem sanamdaǧy säskenıŋ. Senı süiu – azadan ada älemge köşkenım!   Senı süiu – quatty qorqynyşym, köz ılgen. Däl közınıŋ aldynan, bırge ötemın özıŋmen. Mendıŋ näzık sezımge qanaty ystyq tıl basyp, jymiiuyŋ – maǧan myŋ äuliemen ymdasu! Sensız qalsam, dürlıkpe pendeşılık tırlıkke... syimas, ışte qūdaiy kübırlegen – būl basym. *** O, Tuǧan Jer, Sensız kımmın men? Sorlap bır jürgen sūmdaimyn. Sondyqtan, aqyl aitqyş jūrttan görı, quarǧan quraiyŋdy tyŋdaimyn. Şöŋgeŋdı oilai qalsam da, bal tati ketedı kökıregım tübıne tūnǧan udai mūŋ. Adastyrmas üşın jol būraŋ, Aqylym ışıne qyranyŋnyŋ şaŋqyly men arlanyŋnyŋ yrylyn da aldyram. Aǧyl-tegıl küi şerte bastasam Sen jäilı, arqaryŋa ainala ketkısı keledı qoiışektı dombyram. Tau-tasyŋ, özen-toǧaiyŋ – köktektı Qambarym. Jadyma quat üsteidı – jabaiy būlttaryŋa arbalu. Küiınıp jürsem de, kürsınbeuge tyrysam, Küŋırene jönelmesı üşın künşılık jerdegı balbalyŋ. Baiqausyzda, kesırtkeŋnıŋ qūiryǧyn basyp ötsem de, taba almai qalam keudemdegı jannan män. Titımdei osyraq qoŋyzyŋ üşın de – Oisyl Qaradai täubam bar. O, Tuǧan Jer, Men bır uys topyraǧyŋdy qūnarlandyruǧa jararlyq boq boludan da arlanban. Jusanyŋnyŋ tynysynan jaratylǧan-dy – jüregımdegı taqsyr-Ar. Aman-saulyǧyŋdy soŋyra süiegıme de tapsyram. O Tuǧan Jer, Özıŋdı aŋsaǧandaǧy Oilarym – – masalaryŋnyŋ yzyŋynan da samala toqi alatyn baqsylar...   MEN KIMMIN? Men kımmın? Ata Tılın dübära ūrpaǧy jaialyq etken - bır ūltpyn. Qūrsaǧynda bolaşaqtyŋ qaiyrly Künı küşengen - Ymyrtpyn. Qoŋyr mınezımdegı qoŋyr tözımmen - qojalanǧan barşa arsyz qonaǧymnyŋ da keledı meiırımın tırıltkım. Men kımmın? Jer-Anasyn bögde saudagerler küŋ etken bır elmın. Arystarymdy ardaqtatqan ajalmen - tügelmın. Köz jasymnyŋ kösegelı tamşylaryn alaqanymda jaiqaltyp, aidai älemnıŋ de amandyǧyn tılermın. Men kımmın? Kädımgı bır qazaqpyn. Mūŋ ızdep qaitem, Qazaq tırlıgınıŋ özı-aq - mūŋ. Ol mūŋ Täŋırıge bırde yŋyldai qalsa, topyraǧy da güldep ketedı Tozaqtyŋ...   * * * O-oo, Tuǧan Jer, Najaǧaily būlttaryŋ – taularyŋnyŋ kökpary... Maŋyraǧyŋnyŋ qūmalaǧyna deiın päk – bärı. Menı de jūpar Aqyn etken küş – – perışte-gülderıŋnen hat tanu! Şalşyǧyŋdy da öppek erınım, sezerım – – saiyŋdaǧy sasyryŋa da yntyq köz-erın. Kökıregım arqyly aǧady ärbır özenıŋ. Men üşın, Qaqaǧan qysta Şeŋgelıŋdı de alaqanyma alyp jylyta almauymnyŋ özı – ölım. Saǧan bararda, Qaşanda, Özımdı ūiatpen talai örtep em. Är jändıgıŋ – märtebem. Bıreuge bır auyz jaman söz aita qalsam, Janartau bolyp atqylauy da mümkın är töbeŋ! Qanymmen bırtektı – qoiny-qonyşyŋdaǧy qyzyl alşa-öleŋ. Sensıŋ – Künnen keiıngı eŋ şeber. Eger, Özıŋe ökpelegendegı köz jasym da ölşener bolsa, Köktemıŋnıŋ şuaǧymen ǧana ölşener! Ötınem, eşkımnıŋ aldynda kışırme! Baqytymdy nūsqap tūrady – baqaŋdaǧy badyraq pışın de... Aiauly Atamekenım, Menı Senı O Düniede de körermın tüsımde!   * * * Tynyştyq. Tün. Qala. Uaqyt joq. Mūŋ ǧana. Samūraq-taŋnyŋ üstınde – jasylşaşty erkek Kün-Bala!.. Jan men tän. Kök pen Jer. Su men nan. Ot pen jel... Bū Dünie – ǧūmyrdyŋ köz jasy kepkenşe. Ömır ne? Men kımmın? Aqyl joq. Eŋkıl-mūŋ. Aidahar-ıŋır üstınde – külgınşaşty Kempır-Kün...   * * * Ömır iısı būrqyraǧan Köktem! Jelep-jebeitın pır sonda! Adamdyq Ar aŋqidy jusan da! Mendık mi da köktemdık qoşynan aiyrylmas, Qairan şeşemdı qaŋtar mūzynda jalaŋaiaq joqtap tūrsam da! Kün jaryqtyq jūpar samalasyn tökkende, Är tamyrynan gül iısın bölıp şyǧarady ökpem de! Men, tıptı, jūldyzǧa ketsem de ainalyp, Bärıbır, Jer betıne kelıp ömır sürer em Köktemde! Masaiǧan kezımde köŋıldıŋ aŋqyǧan buly maiynan, Haiuan bolǧym da keledı, şalǧynǧa oişa jaiyla!.. Köktemde, Ǧaşyq jıgıttıŋ közındegı jūpar ot ta Maŋdaily bala bıtıredı äulie qyzdyŋ boiyna!..   * * * Körkem mınezsız qoǧam – qapas tar. Köktemde jauǧan myna qar da – oǧaş qar. Däl özım sekıldı jylarman küide, Körmeske köşıp ketkısı kelgen aǧaştar. Kün jaryǧy da – toŋǧaq nūr. Kök pen Jerdı dır-dır jalǧap tūr. Ümıt şyrynyn tamsasam, şırkın, taŋdaimen! Bū Düniedegı eŋ tättı!.. Sıŋıp-aq ketse ed üt qanǧa. Temır de – totyǧymen bürlenedı, ūqqanǧa. Būlt jasyny jarq-jūrq tūtanar, Su säulelerı topyraqtan qaulap şyqqanda! Auada da sansyz bürşık bar. Är möldırı üiretedı şymşyqqa än. Qu süiektıŋ de güldep ketkısı keledı, Qūlpytas astynda tūnşyqqan...   * * * Jolda kelem. Tuǧanymnan joldamyn. Joldasym joq. Jalǧyz özım. Ol da – mūŋ. Qūlaǧyna qūia almadym jyrymdy, Arab sözın qūdai körgen moldanyŋ. Pūthanaǧa kırdım jolai tüsımde. «Mūŋym – şarap. Qūiyp berem. Işıŋder!..» Qarady da qoidy maǧan, Mölie Müsınderge jalbarynǧan müsınder. Şırkeu bardym. Meŋıreigen qūla maŋ. Türtkılengen tülenderı dın aman. Qoiu mūŋymnyŋ seze qoiyp jūparyn, Qoŋyrauy ǧana... öksıp-öksıp jylaǧan. Menım üşın eşteŋe joq qūny kem. Aŋdap körsem, özıme özım pır ekem. Qaida baryp, qandai jolǧa tüssem de, Kiız Üidıŋ ışın şarlap jür ekem. Oinai bersın jasyl jaŋbyr, kök boran. Qairan köŋıl – Jaratuşy Haqqa alaŋ. Bükıl älem jainap jatqan ışınde Kiız Üiım – – menıŋ ǧiba...dathanam! Maǧan bärıbır – altyn ba, älde, qola ma. Pendelerşe tırlık etsem, sol – obal. Bır bılgenım – – būdünielık joldardyŋ bärı baryp toǧysady molada. Jadym ǧana – mäŋgı ölmeitın märt ūlyq. Är sözınen qūlpyrady är qylyq... Syqyrlauyqtan tän şyqqanda, Şaŋyraqtan Jan jaryqtyq Künge keter tartylyp!..   * * * Qazaqtyŋ tektı Topyraǧynan jaralǧan, Qazaqtyŋ meiırlı Künınen när alǧan, Qazaqtyŋ qaiyrly Suyn ışıp, qasiettı Auasymen dem alǧan, Beu, raqmetsız bezbüirek Qalalarym menıŋ, Qazaqqa kekıreia alarǧan!.. Tūrǧyndaryŋ - kökala aqşa quyp şüldırlegen kıl pende. Men – Tüz ūlymyn. Memlekettık asyl Tıl - mende. Beu, bezbüirek Qalalarym-ai, Qona jatarlyq taza jer de taba almaimyn, Jyn şamdary etekterıŋdı türgende! Senderge degen aianyşym Sanamdy ötkırler! Kökıregımde jūpar kek bürler! Beu, raqmetsız bezbüirek Qalalarym menıŋ, Täubalaryŋa tüsıredı kök pırler! Qūrt-qūmyrsqasynan Qydyryna deiın, Päruänasynan Perıştesıne deiın emın-erkın taza ömır süretın Altynşaŋyraqty, kümısuyqty Kiız Üiımnen sadaǧa ketkırler!  

BABAMNAN QALǦAN BIR AŊYZ Men – adamnyŋ syrttany em. Jau tıtıretken jaraqty jūrttan em! Qairatym – jasyn oinatqan būltty älem!.. Kündızgı syrlasym – dana Kün. Tüŋgı syrlasym – balaŋ Ai. Serıgım – – qasqyr syrttanyn da qan qaqsatqan alabai. Jürgen bır şaǧym – han qyzyna da qaramai!.. ... Alaman-bäige. Alty ai baptaǧanym – «Aldakel». Jüz jüirıgın qosty Qazaqpen bästes Qalmaq-el. Şart boiynşa, «Aldakelım» kelse bırınşı, Qoŋtaişy qyzyn almaq em. Ūlan-asyr toi! Köldei sapyrylǧan qymyz! Böz, būlǧyn... Aqyn men änşı!.. ataqty şeşen!.. Söz – qyrǧyn!.. Qyz kördım sonda, şaqyrǧan menı küreske! Perınıŋ qyzy-au!.. Aibaty – sūmdyq, köz – külgın!.. Şap berıp ūstap belımnen!.. Qimyly ūqsas bimen de!.. Qalmaǧan syndy qarsylasyp baǧar küi mende!.. Alaida, bırden ǧaiyp bop kettı ol, auadai, Böksesıne qolym tigende!.. Taŋ qaldym, şoşyp!.. Aqşam ba, älde, äibät taŋ?.. Tatyp ta ülgerdım be gül sütındegı qaimaqtan!.. Kerneiler ünı uaqyttyŋ da jelın toqtatyp, Körıne kettı kömbege elıre şapqan bäige attar!.. Alaman-bäige! Aluan ūran salmaq el!.. Jalǧyzdan-jalǧyz qara üzıp keldı «Aldakel»! Men, bıraq, sonda Aspanǧa börkım atsam da, Perı qyzymen ketıp qalmaq em... Perınıŋ qyzy!.. Olaişa menı kım synar? Közıme körıngen kökıregımdegı mūŋ şyǧar?.. Bäigeden keiın jar etıp aldym ǧūmyrlyq, Qoŋtaişy qyzyn, syŋsyǧan. Desem de Täŋırım jol oŋdar, Älı künge deiın äldenege köŋılım alaŋdar. Bılmeimın qalai, Beldese ketken sol toida Sol perı qyzyna tartqan balam bar!..

"Adyrna" ūlttyq portaly