Qazaq atam óz zamanynda qaıǵy-qasiret ákeletin aýrý-syrqaýdyń atyn atamaǵan. Sebebi, jamandyq shaqyrady degen nanym bar. Beker emes. Bul - qazirgi ýaqytta sánge aınalǵan psıhologtarǵa aı boıy tabanynan taýsylyp júrip tapqan taban et, mańdaı terininiń aqysyn ýystap tólep, aýzy ashylyp tyńdap júrgen kóp keńestiń biri jáne biregeıi. Olar únemi jaman oılama, jaqsylyqty ǵana oıla, ǵajaıyptardy armanda deıdi. Pendelikpen quddy bir adamnyń basyna kirip-shyqpaıtyn keremet aqyldy alǵandaı solaı isteýge tyrysady nemese únemi solaı jasaýǵa kóshedi jáne kóbi soǵan daǵdylanady. Oǵan sebep – aqsha tólep qoıdy. Ras qoı. Al sol aqyly keńesterdi qazaq atam teginnen-tegin, túgel urpaǵynyń tábıesine jetetin qylyp baıaǵyda aıtyp ketken. Sony sál oılanyp, mıyn iske qossa kez kelgen qazaqtyń tekke qoldanyp, qajetine jaratatyn múmkindiktiń bar ekenin qaperge de almaıdy. Aıtpaǵym bul emes.
Elimizde aty jaman indet tarady dep alasapyran bolǵaly da baqandaı bes aı ótti. Eki ret kúsheıtilgen karantındik rejımge kóshtik. Qansha adam jaqynynan aıyrylyp, zar jylap, zapar shegip qaldy. Tipti, abaısyzda aty jamannyń quryǵyna ilinip qalyp, qutyla almaı o dúnıelik bolǵan jandardyń jaqyn-jýyǵy men aǵaıyn-týysyna kóńil aıtyp, jubatyp ta úlgere almaı qaldyq... Qapııada qaıtqan jandardyń jany jánnatta bolsyn.
El eńsesi ezilip, «Qaıda barsań da Qorqyttyń kórindeı» qasiretten kóz ashpaǵan kúıge jetti. Al «aýyryp em izdegenshe, aýyrmaıtyn jol izde» degen, joǵaryda aıtqanymyzdaı, tegin keńesti, qazaqy qaǵıdany qanshalyqty ustandyq? Oılap kórińizshi. Jaı ǵana mysal, aty jaman báleden saqtaný sharalary týraly barynsha barlyq aqparat quraldarynda aıtyldy. Onyń ishinde betperde taǵý, qoldy turaqty jýý, antıseptıkpen óńdeý – saqtanýdyń alǵysharttary boldy desek ótirik emes. Alaıda siz osy saqtyq sharasyna qanshalyqty mán berdińiz? Dárihanalarda betperde men dári-dármektiń joq bolǵany, qolǵa túspeı qat bolǵany, qymbattaǵany basqa áńgime.
«Basqa túsken baspaqshyl» janyn saqtap qalý úshin el joqtan bar jasap, qoldan da tigip kıdi. Durys, biraq sol betperdeniń gıgıenalyq talaptaryn saqtadyńyz ba? Únemi jýyp, útiktep, dárigerler aıtqandaı spırtpen óńdep qoldandyńyz ba? Bir rettik betperdelerdi aty aıtyp turǵandaı bir-aq ret taǵý kerek te, bir rettik dorbaǵa orap qoqysqa tastaý kerek, solaı ǵoı. Al siz ony neshe ret, qaıda barǵanda taǵyp júrdińiz? Tipti, sonyń ózin jýyp taǵyp júrmin degenderge aıtar sóz tappaǵan kezimiz boldy. Bir betperdeni tozyǵy jetkenshe saqtap, dúkenge kirgende, avtobýsqa otyrǵanda, kópshiliktiń arasynda júrgende ǵana taǵyp, qalǵan ýaqytta qaltaǵa salyp qoıyp júrgender she? Túte-tútesi shyǵyp ketken, kir-kir betperdelerdi uıalmaı taǵyp júrgenderdiń de talaıyn kórip, bákim kúldińiz, bolmasa, qasyna jolamaı ishki túısiktiń buıryǵymen qashqan da shyǵarsyz.
Al osyndaı qalypta júrip aty jaman alqymnan alǵanda, jan ushyryp dárigerge júgingende kimdi kináladyq?! Árıne, tym kinámshilmiz ǵoı, kimnen kórerimizdi bilmeı bizdi qorǵamaǵan, úıimizge betperde men dárini ákep bermegen, aldyna otyrǵyzyp aqyl aıtpaǵan úkimetti qarǵadyq, shaqyra qalǵanda kele qoımaǵan jedeljárdemniń jeti atasyn jezdeı qaqtadyq, aýrýhana men dárihananyń aldyndaǵy uzyn-sonar kezek úshin kúıip-pistik. Ótirik deńizshi?!
Aýrýdyń bar jáne asa qaýipti ekenin bile tura, «senbeımin» dep eldi seńdeı soǵystyrǵandar, onymen qoımaı ózi sol báleni taratýshy bolǵandar she?
Karantındi biz úshin emes, ózderi úshin qoıdy dep el qyrylyp jatsa da qydyryp, túngi klýb, restoran, kafeni túgendep, toıhanalarǵa tyǵylyp toı toılap, sońynan jappaı aýyryp, barmaǵyn tistep qalǵany qanshama? Olar úshin aty jamanmen alysyp kún-tún demeı dúrlikken dúnıe júzi oıyn oınap, dabyl qaǵyp, kúlli álemdi shýlatqany beker boldy ǵoı.
Sonyń saldarynan ózi aýyrǵanda ǵana shynymen bar, táj-tajal bar eken ǵoı dep etegi jasqa tolǵandar da az bolmady. Jaı ǵana betperdeniń dúıim eldiń berekesin ketirertinin oılaǵan da joq olar. Kózben kórip, qulaqpen estip otyrsyzdar ǵoı, dárigerler dabyl qaǵyp, tegin keńester túgelge derlik aqparat quraldarynan aıtylyp jatqanda qulaq asyp, den qoıýǵa, jaýapkershilikti sezinip, árkim aınalasyndaǵylardyń, tipti óziniń amandyǵy úshin kúresýge kim kedergi boldy?
Ýshyǵyp turǵan jaǵdaıdy kóre tura áli kúnge deıin jany bireýdiki sııaqty basqasyn bylaı qoıyp, sol betperdeni taǵýǵa qulyqsyz júrgenderdi kórgende zyǵyrdanyń qaınap, sonshalyqty qapersizdigine nalısyń. Paıdasy tımeıdi eken, elge qıyndyq ta keltirmeı júrýge nege bolmaıdy eken dep jetip baryp, jelkelegiń keledi. Ony tyńdasa jaqsy-aý, bále izdegenderge tap bolsań óziń jaýyrdy jaba toqyp áreń júrgende onymen aıtysyp-tartysyp, aıqaılasyp turatyn shama bar ma, myna alasapyran ýaqytta?
Aty jaman taraǵaly beri el arasynda júrgende azdy-kópti kórgenimizdi jazdyq, aǵaıyn. Jalpy, bizdi óltiretin nemquraılylyq pen salaqtyq, ózimshildik men órkókirektik eken ǵoı degen oıǵa keldik. Qarapaıym betperdeniń osynsha qajet bolaryn, kerek qylmaǵanda osynsha áýre-sarsańǵa salaryn kim bilgen?! Áýeli ár adam ózin qorǵasa, saqtyq sharalaryn qatań saqtasa «elimiz siz ben biz estip, kórip otyrǵandaı bas kótertpes qıyn jaǵdaıǵa tap bolmas edi-aý» degen oı mazalaıdy. Bir sát oılanyp kórińizshi, siz osy keselden qalaı saqtanyp júrsiz?!
Janbota Sultanmuratqyzy
