Soŋǧy kezderı Şymkent qalasyndaǧy tūrmystyq qaldyqtar (TQ) mäselesı özektı taqyrypqa ainalǧandyqtan, tūrǧyndardyŋ komunaldyq-tūrmystyq mäselelerımen ainalysatyn "TAZA QALA" qoǧamdyq bırlestıgın qūrǧan bolatynmyn.
Müşelıgınde tūrǧyn üi “Domkomdary" men belsendı tūrǧyndardan qūralǧan qoǧamdyq bırlestıgımız öz jūmysyn "Tūrmystyq qaldyqtar" mäselesın beitaraptyqpen tolyq zertteuden bastaǧan bolatynbyz.
Şymkent qalasynyŋ äkımı M.Äitenov myrzaǧa bızdıŋ jürgızgen zertteu qortyndymyzben tanysu üşın jeke qabyldauyna ötınış jasaǧanbyz. Alaida pandemiia kezınde jūmys grafigınıŋ tyǧyzdyǧyna ärı epidemiialyq talaptarǧa bailanysty demalys künderı beiresmi jaǧdaida tūrǧyn üi aulasynda bırlestık müşelerımen kezdesuge uäde bergen.
Sol uaǧdalastyq boiynşa 2020 jylǧy 25 şıldede özınıŋ orynbasary men ışkı saiasat bölımınıŋ mamandaryn ertıp kelgen M. Äitenov myrzamen tūrǧyn üi aulasynda jolyǧyp, özımızdıŋ zertteu qortyndymyzben(tolyq dälelderımız bar) tanystyryp öz ūsynystarymyzdy jetkızdık.
Zertteu nätijelerımız:
Tūrmystyq qaldyqtar (TQ) üiden şyǧyp "Tūrmystyq qaldyqtardy öŋdeu poligonyna" jetemın degenşe bırneşe JŞS firmalardyŋ qolynan ötedı.
TQ-nyŋ uaqytyly jinalmauynyŋ eŋ negızgı sebepterınıŋ bırı, osy salaǧa jauapty firmalardyŋ tūrǧyndar aldyndaǧy ortaq jauapkerşılıkterın tereŋ tüsınıp, özara yqpaldasa äreket etudıŋ müldem joq ekendıgın jetkızdık.
Mysaly: Tūrǧyndardan jinalatyn qarjyǧa ömır süretın, tek tūrǧyn üi aulasyndaǧy "TQ konteinerlerıne" jinalǧan TQ-dy tasymaldaumen ainalysatyn firmalar bar. Olardyŋ mındetı tek bızderdıŋ üiden paketpen alyp şyǧyp, TQ konteinerıne jinalǧan TQ-ty uaqytyly alyp ketıp otyru.
Būl salaǧa jauapty firmalardyŋ jūmysyna aitar synnyŋ köbeigendıgı jasyryn emes. Şynynda da būl firmalar özderıne senıp tapsyrylǧan "Amanattaryna qiianat" jasap jür me? TQ konteinerlerı nelıkten köbıne tolyp, syrtynda şaşylyp jatady?
Osyǧan bailanysty mūnyŋ bırneşe sebebın anyqtadyq:
1) Qaladaǧy tūrǧyn üilerde tırkeude tūrǧan tūrǧyndardyŋ sany men naqty tūryp jatqan tūrǧyndardyŋ sanynyŋ arasynda orasan ülken aiyrmaşylyq baiqalady. Qaladaǧy TQ konteinerı sol aimaqtaǧy tırkeude tūratyn adamdardyŋ sanyna bailanysty eseptelıp qoiylady. (Mäselen, är tūrǧynǧa kündıgıne 3 kg şamasynda esepteledı). Soǧan bailanysty tazalau kestesı jasalady.
a) Köbınese bır meken-jaida tırkeude bır-ekı adam tūrǧanymen, naqty bır päterde 4-5 adam tūryp jatady. Sondyqtan keste boiynşa alyp ketuge deiıngı uaqyttyŋ jartysynda ǧana TQ konteinerı tolyp, qaita tazalauǧa kelgenge deiın tolyp syrtyna şyǧyp jatady.
b) Tırkeude tūrǧan tūrǧyndardyŋ özı TQ-dy tasymaldauşy firmalardyŋ qyzmetıne tölenetın qarjynyŋ tek 25% ǧana töleitındıkten, firmalar jinaluy tiıs qarjynyŋ 4/1-ne qanaǧat etıp qyzmet jasaularyna tura keledı.
(Būǧan tırkelmegen tūrǧyndardy qosyŋyz)
v) Karantin kezınde azamattar köbıne üilerınde bolǧandyqtan, tūrǧyn üi aulasyndaǧy konteinerlerge qosymşa jükteme 2-3 ese köbeigen.
g) TQ jinau grafigınıŋ jiılıgın arttyruǧa joǧarydaǧy körsetılgen sebepterdıŋ jiyntyǧy kerı äser etıp jatyr.
2) Tıkelei biudjetten qarjylandyrylatyn tūrǧyn üi aulasyn tazalaumen ainalysatyn JŞS-de köbıne öz jūmystaryn tiıstı deŋgeide adal atqarmaǧandyqtan, aulalarda TQ jinalmai jatady.
Būl firmalardyŋ bır-ekı jūmysşylary är kezde kelıp aulalardy tazalaǧanymen, köbıne sol jinaǧan qaldyqtaryn özderınıŋ tehnikalarymen jinastyrmai, tūrǧyndarǧa arnalǧan TQ konteinerlerıne qaita salyp ketedı (Būl jönınde de dälelderımız tolyq bar).
Iаǧni, tūrǧyndarǧa arnalǧan TQ jäşıgımızge "ortaqtasyp", bızdıŋ qarjymyzǧa ömır süretın firmalardyŋ qyzmetın tegın paidalanady. Būl mäselenıŋ bır qyry ǧana...
Endı ekınşı qyryna keleiık. Mūndai firmalar auladaǧy synǧan tal-japyraqtar sekıldı qatty qaldyqtardy da jinaityn bolǧandyqtan, TQ jäşıgın salynǧan mūndai qaldyqtardy tasymaldauşy firmanyŋ kölıkterı TQ jäşıgınen özderıne salyp qatty aǧaştardy syǧu prosessı kezınde, gidravlika jüielerı şamadan artyq qysymǧa şydai almai şlangalary jarylyp t.b. aqaularǧa äkelıp, üilerdıŋ aulasyna gidravlika mailarynyŋ aǧuyna, jinau kestesınıŋ būzyluyna äkelıp soǧady.
Osylaişa bırınıŋ ziiany ekınşısıne tiıp, soŋynda zardabyn tūrǧyndar tartyp jatady.
3) "TQ poligonyna" bailanysty:
Ol mekeme "Tūrmystyq qaldyqtardy öŋdeuşı" mekeme bolǧandyqtan, jinauşy-tasymaldauşy firmalar aparyp bergen TQ-dy sorttap, öŋdep-satumen ainalysady. Būl jerde de logikaǧa kelmeitın mäseleler anyqtaldy.
a) Būl firma öŋdep-satumen ainalysatyndyqtan, olar aldaryna alyp kelgen TQ-ty satu arqyly paida tauyp otyr. Iаǧni, olarǧa bıreuler tegın "şikızat" äkelıp beredı, olar ony öŋdep satady.
Logikaǧa salsaq, sızge bıreu Sız öŋdeitın şikızatty esıgıŋızge deiın äkelıp tūrsa, sız ol zat üşın älgı tasymaldaǧan firmaǧa aqşa töleuıŋız kerek bolady. Öitkenı, sızdıŋ firmanyŋ ömır süruıne qajettı "şikı zatyŋyzdy" tasmaldap otyr. Mıne, qyzyqtyŋ kökesı osy jerde bastalady. "TQ öŋdeuşı poligon" aldyna äkelgen TQ-dy özderıne ötkızu üşın, tasymaldauşy firmalar ärbır kelısıne aqşa tölep kelgen.
Paradoks pa?
Ärı ol firmalarǧa tünde kölık keptelısı bolmaǧandyqtan, TQ-dy tünde tasymaldau yŋǧaily. Bıraq, "poligon" jekenıŋ qolynda bolǧandyqtan, keide "özderıne jaqpaityn (töbedegı qyzyq jaǧdaimen qaryz bolyp qalǧan t.b.)" firmalardy tünde (keide kündız de) qabyldamai qoiady. Mūndai kezde tūrǧyndar aldyndaǧy ortaq jauapkerşılıktı sezıne almaǧandyqtan, ortaq yqpaldastyqtyŋ joqtyǧynyŋ zardabyn tūrǧyndar tartyp jatady.
4) Qaladaǧy TQ jäşıkterı ornalasqan jerlerdıŋ köbınıŋ memlekettık standartqa sai bolmauy. 80%-da memlekettık aktılerınıŋ (gos.aktı) bolmauy. (Būrynǧy oryndary kezınde jekege satylyp ketken degen boljam bar. Anyǧyn arnaiy qyzmet ökılderı anyqtai jatar.)
Iаǧni, standartqa sai ornalaspaǧan jerdegı TQ-ty alu üşın, tasymaldauşy firmalar ädettegıden köp uaqyt jūmsaidy. Öitkenı, aulalarǧa kırıp-şyǧudaǧy, alu-jinaudaǧy, aulalardaǧy tūrǧyndardyŋ qaldyrǧan kölıkterınıŋ saldary t.b. kedergılerge äkeledı. Sonyŋ saldarynan kelesı nüktenıŋ tazalanu kestesıne kerı äser etedı.
5) Tūrǧyndardyŋ özgelerdıŋ qyzmetın baǧalauǧa salǧyrttyǧy.
a) TQ jäşıgıne üiınen şyqqan qūrlys zattaryn, eskı oryndyq televizor-toŋazytqyş siiaqty qatty qaldyqtardy da aparyp tastauy.
b) TQ-dy jäşıkterge tastauǧa köbıne jas balalaryn jūmsaityndyqtan, olardyŋ jäşıktıŋ ışıne tastauǧa boilary jetpegendıkten ainalasyna tastap ketuı.
v) Ülkenderdıŋ özınıŋ de TQ jäşıkterıne qarai alystan paketterın laqtyra salatyn jaǧdailaryn jiı baiqaimyz.
Osyndai sebepterdıŋ jiyntyǧy tasymaldauşy firmalardyŋ TQ jäşıkterın tazalau kezınde ainalasyna tastalǧan zattardy sorttap-jinauǧada qanşama uaqyttary ketedı jäne mūnyŋ saldaryn tūrǧyndar özımız de köremız.
Şymkent qalasynyŋ äkımı M.Äitenov myrzaǧa "Taza qala" qoǧamdyq bırlestıgınıŋ osyndai beitaraptyq zertteulerımen tanystyryp, osy baǧyttaǧy öz ūsynystarymyzdy da jetkızdık.
1) Äkımşılık resurostaryn paidalanyp TQ jäne QQ (qatty qaldyqtar) men ainalysatyn firmalardyŋ ortaq müdde üşın özara yqpaldasa äreket etulerıne mındetteu;
2) Qalanyŋ komunaldyq-tūrmystyq mäselelerı boiynşa aptasyna bır kündı belgılep, tūraqty kezdesıp atqarylyp jatqan jūmystar barysyn talqylap otyru;
3) Tūrǧyndardyŋ jäne özgenıŋ jūmysyn baǧalap, qalamyzdyŋ tazalyǧyna üles qosu ärbırımızdıŋ ortaq mındetımız ekendıgın sezındıru baǧytynda "Şymkent qalalyq ışkı saiasat jäne İdeologiia" salasynyŋ mamandarymen bırlese äreket etuge,
(Osy baǧytta Dom.kom-dardyŋ qyzmetın jaŋa deŋgeige köteru boiynşa da bırlese jūmystar jasau boiynşa);
4) "Taza qala" qoǧamdyq bırlestıgınıŋ osy baǧyttaǧy zerdeleu jūmystaryna qoldau körsetıp, keŋse (ofis) mäselesın şeşıp beruın ūsyndyq.
Qala äkımı bızdıŋ jürgızgen zertteulerımız ben ūsynystarymyzdy tolyq tyŋdap, TQ mäselesımen tolyqtai tanys ekendıgın, qazırgı kezde osy baǧytta äkımşılık tarapynan atqarylyp jatqan jūmystary men josparlary jaily tanystyryp, osy baǧytta "Taza qala" qoǧamdyq bırlestıgınıŋ de atqaryp jatqan jūmystaryna joǧary baǧa berıp, ūsynystarymyzdy tolyq qoldaitynyn bıldırdı.
Atap aitqanda:
1)TQ jäne QQ-dy jinauşy, tasymaldauşy, öŋdeuşı firmalardyŋ arasynda ortaq müdde jolynda yqpaldasyp äreket etu jaǧynyŋ aqsap tūrǧandyǧy.
2) Tūrǧyndardyŋ sanyna sol aumaqqa arnalǧan konteinerler sanynyŋ sai bolmauy (Onyŋ sebebın joǧaryda körsettık).
3) Qala tūrǧyndardyn megapolistık mädenietke beiımdeu baǧytynda İdeologiia jäne ışkı saiasat mamandarymen bırlese jobalardy zerdelep daiyndaudy,
4) Qazırgı qala äkımşılıgıne qarasty ǧimarattardyŋ 70%-ǧa juyǧy älı de Türkıstan oblystyq äkımşılıgıne tiesılı bolǧandyqtan, būl baǧyttada belgılı qiyndyqtar baryna qaramastan, bızderge keŋse mäselesınde joldaryn qarastyruǧa uäde berdı.
5) Komunaldyq-şaruaşylyq salasynyŋ jäne basqada kerektı sala mamandarymen aptasyna bır ret kezdesıp, ūsynys pıkırlerımızdı talqylap tūruǧa bolatyndyǧyn jetkızdı.
Şymkent qalasynyŋ äkımı M.Äitenov myrzamen demalys künı "galstuksız" kezdesuımız de, osyndai äkımşılık jäne qoǧamdyq ortaq mäselelenı talqylap, qoǧam aldyndaǧy ortaq ısterımızge sättılık tılep tarqastyq.
P.S. Aitpaqşy!
JKH jäne äkımşılıkke qaraityn firmalar aulamyzdaǧy qystan qalǧan synǧan aǧaştardy jinap, auladaǧy ösken şöpter otalyp jatyr.
(Tiıstı adamdar"sybaǧalaryn" alǧan-au?!)
Pandemiia kezınde köpşılıktıŋ nazarynan tys qalyp jatqan tūrmystyq qaldyqtar salasyn tolyq zerttegendıkten, tek osy sala boiynşa söilestık. Osy zertteulerımızge kömekterın ūsynyp aşyqtyq tanytqan "Orion" JŞS-ne alǧysymyzdy bıldıremız.
Basqa salalar boiynşa zertteulerımızdıŋ qortyndysyn daiyn bolǧanda, özge salalar boiynşa da kezdesemız degen ümıttemız.
"Taza qala" qoǧamdyq bırlestıgıne müşe bolǧysy keletın azamattar bolsa, +7 702 275 20 10 bailanys nömırıne habarlasuyna bolady.
Rustem Aşetaev,
jurnalist, qoǧam belsendısı
