Osydan 50 jyl būryn, iaǧni 1970 jyly Farabi babamyzdyŋ 1100 jyldyǧy Mäskeude, Baǧdatta jäne Almaty qalasynda atap ötılıp, onyŋ qazaq topyraǧynda düniege kelgendıgı moiyndaldy. Aqjan Maşani bastaǧan ǧalymdar babamyzdyŋ şyǧarmaşylyǧyn zertteuge daŋǧyl jol saldy. Bız ūly ǧalymnyŋ ǧylymdardy jıkteudı arifmetikadan bastap, metofizikamen aiaqtalǧan degen jerıne nazar audarǧandy jön kördık.
Äl-Farabidıŋ «Ǧylymdardyŋ şyǧuy» turaly traktatty bar. Ol onda bylai deidı: «bılgeisıŋ, substansiialar men aksidensiialardan basqa jäne sol substansiialar men aksidensiialardy jaratqan mäŋgılık jarylqauşydan özge eştemenıŋ joq ekenın». Substansiia – zat, aksidensiia – qasiet. Zattar sansyz, qasietter tıptı sansyz. Sonyŋ bärın Jaratuşy bar. Jaratuşyny ol kısı – «Haq taǧala» deidı. Haq taǧala tılımızde jiı qoldanylatyn – Alla taǧala.
Mūnan ärı aitady: «osyndai jaǧdailardyŋ bärın jiyntyqtap kelıp, substansiialar men aksidensiialarǧa atau qoidym, ony «tıl bılımı» - dep atadym deidı.
Ekınşı ǧylym – grammatika. Grammatika sözderdıŋ ret-retımen ornalasuy. Grammatika semantikalyq jaǧynana alǧanda - pälsapaalyq pän. Öitkenı grammatika degen ataulardy retteu. Söilemnıŋ grammatikasy dūrys rettelmese, onyŋ maǧynasy aiqyndalmaidy.
Üşınşı ǧylym – logika. Ol älı tanylmaǧan närsenı tanityn jäne ne aqiqat, ne jalǧan ekenı turaly pıkırımız tiianaq tabatyn tūjyrymdar jasau üşın habarly söilemderdı logikalyq figuraalarǧa sai sapqa tüzuge üiretedı.
Törtınşı ǧylym – poetika. Aristoteldıŋ «Poetika» degen eŋbegı bar. Poetika degen önerge qatysty. Substansiiany tüsındırgende mysaly, alma – substansiia, onyŋ qyzyl boluy – aksidensiia.
Qarymjan Esjan,
Jambyl oblysy
