Syndym
Keled endı ölgım,
Özımdı jetımge balaimyn.
«Jyndy» degen sözdı kördım
közınen, betınen talaidyŋ.
Bärı de senıŋ kesırıŋ,
Keşırım sūrama endı.
Jabylad mūnda esıgıŋ,
Būl jerde jerleimın senı!
Speetamen (QQ)
Jarty saǧattyq jolymdaǧy ebedeisız oilarymdy aialdamaǧa taiaǧanda äzer jinaqtap aldym. Avtobus ışındegılerdıŋ de ışınde menıkındei ebedeisız oilary şaşyrap jatyr ma, olar da men sekıldı būl adamdar arasynan öz oryndaryn ızdei me, būl menı qyzyqtyratyn saual. Bıraq olar men sekıldı menıŋ oilaryma qyzyqpaityn siiaqty. Sebebı, ärkım öz uaiymymen bırge bügıngı qarbalas ömırge asyǧatyndary baiqadym. Öz aialdamamnan adamdarmen qystyrylyp-qymtyrylyp tüstım de, dämhanaǧa qarai jügırdım. Negızı būl aialdamadan men on bes minut būryn tüsıp, jūmysyma keşıkpei kırer edım. Tek üi iesınıŋ taŋ atpai şyǧarǧan u-şunyŋ arqasynda jūmysqa on bes minutqa keşıktım. Dämhanaǧa kırgende eden juuşy äiel de, kassadaǧy qyz da, menıŋ sälemıme jauap bere qoimady. Bıraq erekşe köŋıldı ekenderın baiqadym. Qyzmetkerlerge arnalǧan orynǧa kırıp, kiımderımdı almastyrdym. Jūmysqa kırıser uaqytta menı bügındıkke alǧaş baiqaǧan adam qasyma keldı. Tazalyq deigeiı: jaǧasyna mai tamǧan kırlısūr jeide kigen adam;tolyqtyq deŋgeiı: kındıgınıŋ şūŋqyry körınetıntolyq adam. Jäne men onyŋ atyn atamaimyn, men üşın ol: qasqabas. Qolyndaǧy qyzmetkerler tızımın aldy da, qolsaǧatyna bır qarady. Maǧan bügın nazar būrǧan alǧaşqy adam bolǧanmen, amandaspady. «On segız minut öttı, SO-Fİ!» Sözderınıŋ soŋǧy ekpını öte auyr estıldı, buyndy da erekşe böldı. On segız-aq minut, on segız saǧat, ne täulık emes. Būl ekpın sondai künälı ıs jasap qoiǧandai sezındırdı. Onyŋ üstıne būl alǧaşqy keşıguım. Bıraq men oǧan eşteŋe degım kelgen joq. Sebebı, onyŋ öz esebı bar: «Osy aida neşınşı ret keşıktıŋ, bılesıŋ be? San jetpeidı tıptı. Taǧy qaitalansa...» Bır ǧana söz auzymnan şyqqysy keldı. «Bıraq» dep aitpaq bolǧanmen, eşteŋenı däleldeuge şyr-pyr bolǧym kelmedı. Jalpy alǧanda menıŋ jūmys ıstep jürgenıme tek tört kün ǧana boldy. Qasqabas intrigaly aiaqsyz sözderın jalǧauǧa erındı me, älde oiyn jetkıze almady ma, äiteuır betıme qarap tūryp aiqailai bastady: «Tez, bar da qoimadaǧy tauyq etın quyruǧa apar. Tez-tez, şiraǧyraq!» Tūrǧan jerınde auzynda jūtylyp ülgermegen tamaq qaldyqtaryn sılekeiletıp töge söiledı. Bärı onyŋ aiqailaǧanynda ūrtynda saqtalyp qalatyn tamaq qaldyqtarynyŋ özderıne ūşpauyn tıleitın şyǧar. Būl menıŋ tılegıme ainalatyny sözsız. Dälız boiymen qoimaǧa qarai asyǧa kele jatyrmyn. Aldymnan dämhananyŋ menen «joǧary qyzmetkerlerı» şyǧa berdı, közqarastary da özgermedı. Olar özderı tıptı ydys jusa da, eden jusa da deŋgeilerın qoimadan tamaq tasityn menen joǧary sanaitynǧa ūqsaidy. Saiyp kelgende, qoimadan tamaq tasityn menımen, kır jeidesın tastamaityn qasqabas ekeumızdıŋ eş aiyrmaşylyǧymyz joq. Ol da, men de – adam. Bıraq bärı özderın bır qūdırettı adam sanaityny nesı?! Qoimanyŋ aldyna kelıp, qaltamnan kılttı ızdei bastadym. Qaltamnan tüsırıp alyp, tez-tez eŋkeiıp jerden aldym. Ainalama jaltaqtap, qūlypqa kılttı äzer saldym. Kıltterdı syqyrlatyp, bır ainaldyryp, odan ekı ainaldyryp qoima qūlpyn aştym. Qoima ışıne jaryq qondyrylmaǧan. Būl qasqabas qoima men äjethanalarǧaünemşıldıkten jaryq jalǧamaǧanǧa ūqsaidy. Mümkın, qoimada jaryqtan tamaq būzylyp, bolmasa äjethanada adamdardyŋ közderı şaǧylysyp dūrys däret syndyra almai qalatyn şyǧar.Kılttı qūlyp auzynan almai, esıktı aşyq qaldyryp, ışke kırdım. Qara suyq qoima ışınen ylǧal auadan bölek şikı ettıŋ iısı şyǧady. Qoima sörelerınıŋ bärınde tamaqtardyŋ tızımı jazuly. Quystaǧy toŋazytqyşta pıspegen tauyq etı, siyr etı, qoi jäne şoşqa etterı saqtauly. Onyŋ bergı jaǧynda arnaiy jäşıkterde kökönıster men jemıster. Al aldymdaǧy sörelerde basqa da taǧamdar bır-bır qoraptan jıktelgen. Söre-sörenı aşyp qarap, ornalasu erejesın eske saqtamaq boldym. «Dūrys, asyqpai arala. Al esık kıltenıp qaldy». Beitanys adam esık tūstan söiledı. Esıkten tüsken dälız jaryǧynyŋ joǧalǧanyn baiqamai qalyppyn. Qaraŋǧylyqty asa ūnatpaimyn. Dereu toŋazytqyşty aşyp, qolyma bır jäşık tauyq etın aldym. Esıkke jügırıp barsam, tūtqasy jerde jatyr. Qūlpy synyq ekenın alǧaşqy jūmys künınen-aq baiqaǧanmen, qamalyp qalamyn dep oilamaǧanmyn. Tıptı sol üşın de esıktı aşyq tastadym. Tauyq etın jerge qoidym da, esıktı şūqyladym. Tūtqa ornyndaǧy kışkentai tesıkke şynaşaǧymdy tyǧyp, esıktı özıme tarttym. Negızışynaşaqpen ony aşa almaitynymdy tüsınıp te tūrmyn. Bärıbırmäsele tūtqada emes, qūlypta. Esıkke jaqyndap, dauysymdy estırtıp, aiqailadym: «Qoimanyŋ esıgı jabylyp qaldy. Ei! Kım bar?» Qoimanyŋ janynan ötken-ketkennıŋ dauysyn esti qoimadym, tiısınşe, menıŋ dauysymdy da eşkım estımegenın tüsınıp tūrmyn. Janymdaǧy bırge qamalyp qalǧan beitanys adamsörelerge süikenıp tūr. Beinesı anyq baiqalmaidy.Bıraq ötken jūmys künderınen men mūndai adamdy baiqamap edım. Maǧan qarai tūryp qalǧan ol, menıŋ äreketterımdı tüsınbegendei: «Nege aiqailap jatyrsyŋ?» «Kömek sūrap jatyrmyn». «Nege?» «Tauyq etın quyru kerek. Aparmasam, jūmystan şyǧamyn». «Sonda sen būl jūmysty öte qatty jaqsy köresıŋ be?» Onyŋ būl sūraǧyna oilanyp qaldym. Maǧan būl qoimadan tamaq tasityn jūmys qatty ūnaidy dep aita almaimyn. Onyŋ üstıne mūndaǧylardyŋ alarǧan közderı de jeterlık. Sondyqtan būl sūraqqa şynaiy jauap berudı şeştım: «Joq». Ol basyn izedı de: «Bäse». Nege ekenın qasymdaǧy tauyq etın aldym da, toŋazytqyştaǧy ornyna qaitadan saldym. Esık tūsqa kelıp otyrdym. Ötken-ketken bıreu bolsa, dauysymdy estırtsem dep oilaǧanmen, būl qoimada eşteŋe ıstemei otyra bergendı de jön körıp otyrmyn. Qasymdaǧy adam kökönıster tūstaǧy söreler arasyna qarai kettı. Ünsız qaldyq. Oiyma emıs-emıs bala kezım tüsıp qoiady. Bala şaǧymdaǧy sasyq saraiǧa menı balalar oinap qamap qoiǧanda, oilaityn oryndalmai ketken qiialdarym men armandarymdy jiı eske alyp tūramyn. Ol adam bolsa, osy oilarym men ünsızdıktı būzyp: «Nege ündemeisıŋ? Qorqyp otyrsyŋ ba?» Beretın jauap ta joq. Men öz oilarymmen arpalysqandy ūnatatynymdy, onyŋ üstıne qaraŋǧylyqty jaqtyrmaitynymdy da aityp jatqym kelmedı. Ol taǧy oiymdy bölıp, söreler arasynan şyǧyp: «Alma jeisıŋ be? Tek şyn jauap ber. Jeisıŋ be?» Basymdy izedım. Qolyndaǧy almany laqtyryp jıberdı. Qaraŋǧydan közderım būldyrap, almany uysymnan jıberıp aldym. Domalaǧan almany qasymdaǧy şaŋ basqan söre astynan qolyma alyp, kiımıme sürtıp jatyrmyn. Ol aiaqasty küle bastady. Basyndaǧy jai külkı keiın essız külkıge ainaldy. Külkısın äzer jinaqtap: «Ömırdegı mümkındıkter men senı osy körınıspen ölşep qarauǧa bolady. Sen mümkındıkterdı jıberıp alyp, lastanyp, şırıgende qolyŋa alyp, ony qaitaruǧa, paidalanuǧa tyrysasyŋ». Oǧan almany auzyma salǧan küiı qarap otyryp qaldym. Qoima sonşalyqty onyŋ türın köre almaityndai qaraŋǧy emes, bıraq onyŋ jüzı eş körınbeidı. Maǧan būl sözderdı aitqan sondai aqyldy adamnyŋ kım ekenın qatty bılgım keldı: «Sen kımsıŋ?» Ol kışıgırım kıdırıster jasap: «Men eşkım emespın. Menı tanyp saǧan kerek te emes. Balalyq şaǧyŋdy oilap, menıŋ sözderımdı ışıŋnen qorytyndylai berseŋ bolady». Ol adam oiyn oqi ala ma, älde men baiqamai oilarymdy syrtqa şyǧaryp aldym ba?Onyŋ türın körgım keldı. Jüzıne üŋılgım-aq kep barady. Ol terıs ainalypquysqa qarai qaita süŋgıp kettı. Ony söreler arasynan közben ızdei bastadym. Nege ekenın, sonşa üreilendım be, aiaqtarymdy jiyp alyp, tızemdı qūşaqtap aldym. Qoryqqannan dauysym qarlyǧyp: «Sen menı qaidan tanisyŋ?» Odan jauap bolmady. Būdan soŋ aramyzda taǧy bır tynyştyq ornady. Ony köre almadym, tıptı qarauǧa da qoryqtym. Adamdar men jaily bıluge eşqaşan qyzyqqan emes. Menıŋ oilaryma, menıŋ armandaryma eşkım nazar audarǧan emes. Bıraq ol menıŋ oiymdy oqyp qoidy. Jäne būl menı şoşytqanymen qoimai, quantty da. Sebebı, oǧan menıŋ oilaryma bärıbır emes şyǧar. Ünsızdıktı qūrtqym keldı. Ädette, bärı menen qaşady, jaltaqtaidy, menı jaqtyrmaidy. Mümkın, būl menıŋ jasan adam ekenımnıŋ belgısı şyǧar. Odan būl jaily sūraǧym keldı: «Qalai oilaisyŋ, men jaqsy adammyn ba?» Söreler arasynan jötel estıldı. Menıŋ sözderımnen qaqalyp qaldy ma, älde külkısı keldı me, bılmedım. Kökönıster saqtalǧan jaqtan onyŋ jauaby estıldı: «Özıŋdı jaqsy adammyn dep oilaisyŋ ba?» Bıraz estelıkterdı esıme alyp: «Men bılmeimın. Men eşkımge ziian keltırmegen siiaqtymyn». «Bıraq sen rūqsatsyz alma jedıŋ. Sen ūrlyqşysyŋ!» Taǧy bır kıdırıp qaldym. Onyŋ öz kınäsın eske salyp: «Sen almany maǧan özıŋ berdıŋ». «Bıraq ony jegen sen. Saǧan ony jeuden bas tartuǧa bolar edı». Taǧy qarqyldaǧan külkı estıldı. Ol menı kınälı etıp şyǧaryp, özınıŋ kınäsın esınen şyǧardy. Qatty külkıden soŋ ol menıŋ būl künälı ısıme özın sybailas künähar retınde sanamaitynyn aitty. Menıŋ būl ekı tıstelgen alma üşın maǧan ömırde qandai qaitarymdar bolatynyn da aitty. Jūqalap aitqanda, bır ǧana alma menı qalai «künähar» etkenın jıktegendei boldy. Men nege ekenın özımdı būǧan kınälı sanai qoimadym. Ol būl oilarymdy bılıp alǧandai: «Sen öz ıstegenderıŋdı moiyndai almasaŋ, özıŋdı jaqsy adammyn dep aitpaǧanyŋ dūrys bolady». Däl osy sözderden soŋ esımeosydan ekı jyl būrynǧy oqiǧalarym keldı. Men ol kezderı şırkeuge jiı baruǧa tyrysatynmyn. Ǧibadat etuge arnalǧan orynda otyryp, tordyŋ arǧy jaǧyndaǧy beitanys şırkeu qyzmetkerıne syr aqtaruşy edım. Bastapqyda ondaǧy qaraŋǧy atmosferadan şoşynǧanmen, artynşa tolyqtai Qūdai aldynda aqtaryla bastadym. Öz künämmen betpe-bet kelgendei sezımder paida bolǧan sätte özım moiyndaǧym kelmeitın dünielerdı Qūdaidan jasyryp qalǧym da keletın. Ärqaşan künämdı aqtarǧan soŋ tor terezenıŋ arǧy jaǧyndaǧy künämdı keşıruge yqpal etuşı şırkeu qyzmetşısı «Sofi, sızdı Qūdai jaqsy köredı. Sızdıŋ künälaryŋyzdy keşıredı. Tek şyn senıŋız» dep şyǧaryp salatyn. Ol kezderı azdap kleptoman bolǧanym bar. Ūsaq-tüiektı körsem, qaltama salmasam, tynyş tūra almaityn da edım. Bırde sauda üiınen ūrlap äketken zatym jaily aityp jatyp, «Men olardy alǧym kelmeidı. Bıraq adamdar, künkörıs osylai etuıme yqpal etedı» degenım sol edı, şırkeu qyzmetkerınıŋ suyq sözderın esti bastadym. «Sofi, sız künäŋızdı moiyndauǧa keldıŋız. Sız nege būny basqalardan köresız? Qūdai mūndaidy ūnatpaidy» dep tarpa bas salǧanda, demek, Qūdai būl künämdı keşıruden bas tartty, ne menıŋ kınäm joǧyn şırkeu qyzmetkerı moiyndai almaidy dep tüidım. Sol küngı ǧibadat etuden soŋ şırkeuge aiaq basqan emespın. Bıraq nege ekenın jaǧdaidy dūrys ūǧa alatyn Qūdaidyŋ dının ızdep sabylǧanym da bar. Menı tüsıne alatyn Qūdaidy ızdep aqyry taba almadym. Solai men Qūdaisyz adamǧa ainaldym. Bıraq zat ūrlaudan özımdı toqtatqandai boldym. Däl qazır oilanyp qarasam, beitanys adamnyŋ aitqany da osyǧan jaqyndaidy. Bärı maǧan yqpal etuge şeber de, ainalyp kelgende menı künäharǧa ainaldyratyndaryna men ne ıstei alamyn?! Menı künähar etuge tyrysqandar, menımen tozaqty bölısuı de şart emes pe? Bar bılerım, menıŋ künäma yqpal etkender ǧana kınälı. Däl qazırgı alma oqiǧasynda barlyq künä onyŋ moinyna jazylatyny sözsız! Oiymmen esten qatyp otyrǧanda, esık tarsyldai bastady. Arǧy jaqtan qasqabastyŋ dauysy şyǧady. Dauryǧyp, aiqailap jatyr. «Sofi, şyq bol! Osynda tyǧylyp otyrǧanyŋdy bılemın. Neǧyp otyrsyŋmelşiıp? Tamaq ūrlap jatyrsyŋ ba, a?! Aş, tez!» Esıkke tükırıkterı şaşyrap jatqan şyǧar. Ol şamasy qūlypqa salynyp tūrǧan kılttı körıp te tūrǧan joq. Ärine, menı kınälaǧandy jaqsy köredı ǧoi bärı. Ornymnan jyljymastan, esık kıltenıp, tūtqa synyp, jerde jatqanyn aittym. Qasqabas būldanyp tez esık aşatyn bıreudı tabatynyn, al maǧan qoimadaǧy eşbır zatqa tısımdı tigızbeuımdı aitty. Jerge tastaǧan almany qaltama salyp aldym. Beitanys adam qoraptar arasynan menı aŋdyǧandai, taǧy tegın küle bastady da: «Sen sondai naqūryssyŋ. Bılesıŋ be, adamdardyŋ ışındegı eŋ naqūrysy sen. Älemde naqūrystar arasynda baiqau bolsa, men senıŋ jeŋuıŋ üşın senı jarnamalap, adamdarǧa qandai naqūrys ekenıŋdı aiqailap aituşy edım!» Menıŋ būǧan berer jauabym bolmady. Men jūmys ızdeuden şarşaǧannan osylai ıstedım. Al bır ǧana alma üşın men taǧy jūmys ızdegım kelmeidı. Būl adam menı naqūrysqa balaǧanmen, eşteŋenı tüsınbeidı jäne men jaily tük te bılmeidı.Al men ony bılemın. Onyŋ menı jek köretının bılemın. Jek körgennen menıŋ är äreketıme rahattana kületının bılemın. Ol külıp bolǧan soŋ tereŋ dem aluy menıŋ äreketterıme aianyşpen qaraǧanynan ekenın bılemın. Ol qazır taǧy solai tereŋ tynys aldy. Artynşa qoraptar arasynan şyǧyp, aldyma kep toqtady. Mūndaǧy zattarǧa közım üirense de, onyŋ sūlbasynyŋ qoimadan da qaraŋǧylyǧyna közım üirene almaidy. «Sen bala kezıŋdı köp oilaisyŋ. Nege sen kışkentai Sofi armandaǧan Sofi emessıŋ?» Maǧan eşkım eşqaşan mūndai sūraq qoimaǧan. Tıptı mūndai sūraq qoisa, ne dep jauap beremın dep te oilanbappyn. Sūraqqa dūrys oilanuǧa tura keledı. «Men eseie kele armandarymdy joǧaltyp aldym...» «Bıreu armandaryŋdy tyǧyp qoidy dep oilaisyŋ ba?» Būl da oilanarlyq sūraq eken. Jauabym: «Joq...» Bıraq... «İä!Eresekke ainalǧanda men bastaǧy qiialdyŋ bärın jüzege asyramyn dep oiladym. Bıraq būlai bola qoimady. Balalyq armandarym eseigen kezde maqsatqa ainalmady. Basqalardyŋ ömırınde eş şaruam bolmasa da, ainala menıŋ oilarymdy tejeuge ümıttı ekenın bıldım. Älı de sol körınbeitın qorşaulardyŋ arasynda qamalyp otyrmyn. Sol qamaldan qaşqym keledı. Tek qalai qaşyp, qaida tyǧylarymdy bılmeimın. Sebebı, men bılmeimın: men kımmın? Menı adamdar nege tūnşyqtyruǧa qūmar? Men kımge kedergımın? Olardyŋ oilaǧany ne? Men bılmeimın!» Ol ornynan atyp tūra maǧan aiqailai bastady. Dauysy qatqyldanyp, qataldana tüstı. Maǧan öte aşuly. Sebebı, men aitqan şyndyqty ol qabyldai almady: «Sen nege basqalardy kınälaisyŋ? Bärı özıŋnıŋ kesırıŋnen bolǧan närse. Būnyŋ bärı senıŋ ömırdegı äreketterıŋnıŋ nätijesı». «Sebebı, menıŋ kınäm joq. Bärıne adamdar kınälı. Olar menı böten köredı. Bärı menı jek körgendıkten maǧan balalyq armandarymnyŋ ışınde bolǧan ūnaidy. Men basqalardan nege böten ekenımdı tüsınbeimın! Olar senetın Qūdai da menı böten köredı. Menı saitan da jek köretınıne senımdımın!» «Dūrys aitasyŋ. Men de senı jek köremın, naqūrys!» Būl jauapqa degen reaksiiamdy qalai jetkızsem bolady? Bıreu betıme qara mūzdai su tökkendei, bolmasa ışımdegı bar qorqynyş alqymymnan alyp, «Bärı bıttı, Sofi!» dep tūnşyqtyryp jatqandai boldy. Aiaq-qolym bır sätke ısten şyqqan siiaqty. Qozǧala almai, tek közderımnen jastar aǧa tüstı. Özıŋız oilaŋyzşy, qaraŋǧy qoima ışındegı beitanys adam saitanmyn dep aiqailaidy. Mümkın, qazır ol menı şynymen buyndyryp öltıretın şyǧar. Onyŋ dauysy qoimanyŋ bar būryşynda jaŋǧyra tüstı: «İä, men saitanmyn. Al sen menen ötken saitansyŋ, qūryp ketkır!» Būl dauystardy bıreu estıp menı tez şyǧaryp qūtqarsa bolar edı. Şırkeuge baratyn jyldarymda jiı oilap, tüŋıletın saitan menıŋ qandai künähar ekenımdı bar dauysymen jar salyp aituy qandai qorqynyşty körınıs! Külkısın tyimastan: «Adamdardyŋ bärı bırdei. Öz künäsıne basqalardy kınälaidy. Men saǧan alma berdım. Bıraq sen jemeseŋ de bolar edı. Sen ūrlyq jasadyŋ. Bıraq būǧan kınälı saitan, bıraq adam emes. Adamdarşa būl saitannyŋ kesırı, iä?!» Entıgın basa soŋǧy sözderın aitty: «...Saǧat 18:30-ǧa deiın dūǧaŋdy oqi tüs, Sofi!» Aşy külkı dauysy qūlaǧymda erekşe jaŋǧyrdy. Esıktıŋ qūlpy tyrsyldady da, qoimanyŋ esıgı aiqara aşyldy. Jaryq tüskende saitannyŋ beinesı joǧalyp kettı. Qasqabas pen esık jöndeuşı menıŋ türımnen şoşyp ketse kerek, qoimadan şyǧaryp aldy. Qaltamnan şyǧaryp, qoimadaǧy edenge qoiǧan alma qaldyǧyn körsetıp, aqtalǧandai sybyrladym: «Ony men jegen joqpyn». Menıŋ aldymda kele jatqan qasqabas qolyndaǧy qyzmetkerler tızımınen menıŋ atymdy syzyp: «Üiıŋe qait. Mūnda endıgärı kelme». Aiqailamady. Eşkım maǧan jabylmady. Bıraq dälızde jylap kele jatqan maǧan bärı alaryp qarady. Bıraq būl menı alaŋdatpaidy. Menı alaŋdatatyny «18:30». Menımen bolǧan jan alǧyş bolar, mümkın, saitannyŋ naq özı. Būnyŋ bärı köz aldyma elestedı deiın desem, onyŋ külkısı älı qūlaǧymda. Men saitanmen kezdestım. Qandai külkılı oqiǧa! Öz-özımmen tarqyldai külıp dämhanadan şyqtym. Öte külkılı oqiǧa! Ainaladaǧylardan sūraimyn: «Men saitandy kördım. Ol maǧan ne aitty bılesıŋder me?» Bärı menen qaşa tüstı. Ärine, eşkımge men maŋyzdy emespın. Al men saitanmen tıldestım. Qūryp ketkır, eşkımge bügın keşte jany ūşyp, tänı öletın Sofidıŋ saitanmen tıldeskenı barlyq adamdar üşın mülde maŋyzdy emes...
"Adyrna" ūlttyq portaly
