Prezident Qasym-Jomart Toqaev ministrlıkke joǧary oqu oryndarynyŋ akademiialyq derbestıgın odan ärı keŋeitu boiynşa jūmysty jürgızudı tapsyrdy.
2018 jyly joǧary oqu oryndaryna akademiialyq jäne basqaruşylyq erkındık beretın zaŋ qabyldandy. Osy zaŋnyŋ jobasyna jauapty bolǧanmyn, sondyqtan ony qabyldau qanşalyqty maŋyzdy qadam bolǧanyn jaqsy bılemın. Odan berı ekı jyl öttı. Qazırgı uaqytta osy baǧyttaǧy jūmysty odan ärı jalǧastyru qajettılıgın baiqap otyrmyz.
Osy rette ministrlıktıŋ qandai ūsynystary bar?
Joǧary bılım beru jüiesın odan ärı jaŋǧyrtuǧa jäne onyŋ bäsekege qabılettılıgın arttyruǧa negız bolatyn «Joǧary bılım berudı damytudyŋ daǧdarysqa qarsy jospary» äzırlendı.
Üş qadamdy qamtityn jospardy sarapşylar toby aǧymdaǧy jyldyŋ nauryz aiynan berı talqylap jatyr. Endı tolyǧyraq toqtalsam.
Bırınşı qadam:
1) Bılım beruge biznes pen öndırıs ökılderın, şeteldık oqytuşylardy tartu, öŋıraralyq deŋgeide mamandardyŋ almasuyn yntalandyru öte maŋyzdy. Bılım beru jüiesı bılım aluşylardy naryq talaptaryna sai daiyndap, odan qalys qalmauǧa barynşa tyrysuy tiıs. Osyǧan bailanysty därejelılıkke, ştatqa, bılıktılıktı arttyruǧa jäne bazalyq bılım beruge qatysty talaptardy qaita qarau qajet dep sanaimyn. Būl ölşemderdı joiu mındetı tūrǧan joq, degenmen olar joǧary oqu oryndarynyŋ erkındıgın şektemeuı kerek. Atap aitsaq, meiramhana ısı, buhgalteriia, turizm, qyzmet körsetu, qarjy, IT, jurnalistika, qoǧammen bailanys, standarttau jäne sertifikattau siiaqty oqytu baǧyttary boiynşa ştattyq talaptar men därejelılıktı talap etudıŋ mänı joq, säikesınşe būl praktikterdı oqytuşylyqqa tartu ürdısın qiyndatady.
2) Dästürlı kündızgı oqumen üilesetın qaşyqtan jäne aralas oqytu türlerın engızu. Naqty qai formatta oqitynyn studenttıŋ özı taŋdaityn bolady. Ūsynylatyn oqu türı köktemde bolǧan jaǧdaidan özgeşe bolmaq, öitkenı, qaşyqtan oqytu nysany bastapqyda uaqytşa şeşım retınde engızıldı. Ärine, būl jūmystardy oqytuşylardy qaita daiarlaumen jäne bılım beru baǧdarlamalaryn jaŋartumen ūştastyru qajet. Qaşyqtan oqytu nysanyn tolyq beiımdeu üşın zaŋnamalyq özgerıster qajet.
3) Sondai-aq JBP siklı boiynşa tiptık oqu baǧdarlamalaryn naqty oqytu nätijelerı körsetılgen şektı formatta qaldyru ūsynylady. Ol nätijelerge JBP igeru qorytyndylary boiynşa qol jetkızu qajet bolady.
Bügıngı taŋda tiptık baǧdarlamalarda tek nätijeler ǧana emes, sonymen bırge olarǧa qol jetkızu ädısterı de sipattalady. Ministrlık būǧan aralaspauy kerek, akademiialyq erkındık tolyqqandy boluy tiıs.
4) Köp ūzamai doktoranttar da basqa studentter siiaqty jaŋa oqu jylyn bastaidy. Bügıngı normativtık aktılerge säikes doktoranttar oqudyŋ bırınşı semestrınde dissertasiialarynyŋ taqyrybyn bekıtulerı kerek. Būl ıs jüzınde ǧylymi zertteudıŋ baǧytyn anyqtauda qolaisyzdyq tudyrady. Doktorant pen onyŋ jetekşısı dissertasiia taqyrybyn bekıtu merzımın jūmystyŋ pysyqtaluyna qarai özderı anyqtauy tiıs. Bılım men ǧylymda formaldy közqaras bolmauy kerek! Būl doktoranttardyŋ jeke oqu josparlaryn (JOJ) bekıtu merzımderıne de qatysty. BǦM mūndai qūjattardyŋ merzımderı men mazmūnyn aiqyndamauy tiıs. Bız joǧary oqu oryndaryndaǧy eseptılıktı azaitu üşın odan ärı jūmysty jalǧastyratyn bolamyz.
5) OJSB-ny joiu. Baqylaudyŋ būl türı eşqaşan asa tiımdı bolǧan emes. Akademiialyq derbestıgı keŋeigen ärbır JOO öz bılım beru baǧdarlamasyn daiyndaǧanda OJSB-nyŋ ıs jüzınde qajettılıgı joq.
Baǧdarlamanyŋ ekınşı qadamy:
Qazırgı uaqytta BǦM men joǧary oqu oryndarynyŋ mındetı – bılım beru sapasynyŋ joǧary deŋgeiın qamtamasyz etıp qana qoimai, bılım aluşylardyŋ qarjylyq jüktemesın de azaitu. Men qazırdıŋ özınde joǧary oqu oryndarynda oqu aqysyn kötermeu turaly ūsynys jasadym. Būl tūrǧyda joǧary oqu oryndaryna da jaǧdai jasau kerek.
Osyǧan bailanysty daǧdarysqa qarsy şaralardyŋ kelesı paketı ūsynylady:
1. Joǧary oqu ornynyŋ aqyly negızde bır bılım aluşyǧa şyǧatyn eŋ tömengı şyǧyndary men grant qūnynyŋ araqatynasy boiynşa talaptyŋ küşın joiu. Memlekettık grant qūny artty. Sondyqtan, joǧary oqu oryndarynyŋ baǧa saiasatyna būl kerı äser etpeuı tiıs.
2. Mındettı türde ǧylymi därejesınıŋ boluy jönındegı talaptar men täjıribege baǧdarlanǧan daiarlyq baǧyttary üşın ştatta jūmys ısteu boiynşa qoiylatyn talaptardy joiu.
3. Oqytuşylar sanynyŋ studentter sanyna qatynasy boiynşa talaptardy joiu. Bılım berudı damytudyŋ jaŋa jaǧdailarynda būl talap özektılıgın joiyp otyr.
4. Qorytyndy baqylau nysany boiynşa talaptyŋ küşın joiu. Qarjy, buhgalterlık esep, IT, meiramhana ısı baǧyttary boiynşa oqu nätijelerı diplomdyq jūmyspen emes, naqty täjıribedegı jūmys daǧdylarymen, demonstrasiialyq emtihandarmen nemese jobalarmen rastalady. Būl keibır JOO-da tek «bar bolsa boldy» degen qaǧidamen jazylǧan kurstyq jūmystarǧa da qatysty.
5. Pandemiia kezeŋınde oqudy bıtırgennen keiın bır jyl ışınde jūmysqa ornalasu turaly talap tek taldau jürgızu üşın eskerıletın bolady. Endıgı kezekte bız tülekterdıŋ jūmysqa ornalasuyn ǧana emes, sonymen qatar osy tülekterdıŋ jaŋa jūmys oryndaryn aşuyn da eskeretın bolamyz.
6. JOO ielenuı tiıs materialdyq aktivterdıŋ türlerı boiynşa talaptardy qaita qarau qajet. Aktivterdıŋ türlerı emes, bılım beru sapasyn qamtamasyz etu üşın qajet jaǧdailardyŋ boluy asa maŋyzdy.
Baǧdarlamanyŋ üşınşı qadamy:
Eŋ bastysy, bılım sapasyn baqylau qajet. BǦM «şaŋsorǧyş» joǧary oqu oryndaryn anyqtau saiasatyn jalǧastyra beruı tiıs. Keide jūmystaryn adal atqaryp jürgen joǧary oqu oryndary da memlekettık baqylaudyŋ qataŋ saiasatynan zardap şegedı. Osyǧan bailanysty būryn-soŋdy ŪQSK otyrysynda aitylǧan joǧary oqu oryndaryn ligalar boiynşa saralau boiynşa ūsynys qoldau tapty.
Bırınşı sanatqa halyqaralyq deŋgeide bäsekege qabılettı JOO-lar enedı. Olar üşın basty kriterii – ǧylymi zertteulerdıŋ joǧary deŋgeide boluy. Olar – ǧylym salasy bılım beru baǧdarlamalaryna ün qosatyn jäne el ekonomikasyna äser etetın joǧary oqu oryndary. Mūndai joǧary oqu oryndarynda akademiialyq erkındık 100% bolady. Memlekettık baqylaudan bosatu olarǧa tekseru jūmystaryna alaŋdamauǧa mümkındık beredı. Olarda tolyq senım bıldıru prezumpsiiasy bolady.
Ekınşı sanatqa ūlttyq deŋgeidegı bäsekege qabılettı joǧary oqu oryndary enedı. Olar bırınşı sanattaǧy joǧary oqu oryndarymen bırdei akademiialyq erkındık deŋgeiıne ie bolady. Sondai-aq olar da tekserulerden bosatylady.
Üşınşı sanat boiynşa. Öŋırlık JOO respublikalyq deŋgeide bäsekelese almaidy, alaida, öŋırlerdegı studentter üşın tiıstı deŋgeide bılım beredı jäne oqytu barysynda «özınıŋ» bılım aluşysyna baǧdarlanady. Öŋırlık nemese salalyq joǧary oqu oryndary (üşınşı sanat) ülken akademiialyq erkındık kölemıne ie bolady. Būl joǧary oqu oryndarynda täuekelderdı baǧalau jüiesı boiynşa ǧana tekserıs jürgızıletın bolady.
Al qalǧan JOO-lar törtınşı sanatqa enetın bolady. Olar tolyq kölemde memlekettık baqylauǧa tartylady, sapa men senımnıŋ tömen deŋgeide boluyna bailanysty olarǧa qatysty köptegen talaptar men normalar qoldanylatyn bolady.
Joǧary oqu oryndaryn tört sanat boiynşa saralau negızınde joǧary oqu oryndaryndaǧy bılım men ǧylymnyŋ sapasyn arttyrudaǧy bäsekelestıgı jatyr, al bäsekelestık, özderıŋız bıletındei, ärqaşan paidaly.
Jalpy alǧanda, bız osy üş qadamdy jüzege asyru elımızdegı joǧary bılım beru salasyna qosymşa serpın beretındıgıne senımdımız. Al, akademiialyq erkındıktıŋ arqasynda bılım berudıŋ naqty tiımdılıgıne negızdelgen bäsekelestık joǧary oqu oryndarynyŋ sapasyn jaqsartady jäne nätijesınde olardyŋ tülekterıne odan ärı bäsekege qabılettı boluǧa kömektesedı dep sanaimyz, sonyŋ ışınde halyqaralyq deŋgeide.
Men būl ūsynystardyŋ ärtürlı qabyldanuy mümkın ekendıgın tüsınemın. Degenmen, qazırgı uaqytta osyndai şeşımder qabyldanuy qajet dep sanaimyn. Bız bır-bırımızge, joǧary oqu oryndaryna, studentterge jäne oqytuşylarǧa barynşa senım artuymyz kerek. Tek osylai ǧana oŋ özgerısterge qol jetkızuge bolady.
Bılım jäne ǧylym ministrı Ashat Aimaǧambetovtyŋ jazbasynan
