Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev mınıstrlikke joǵary oqý oryndarynyń akademııalyq derbestigin odan ári keńeıtý boıynsha jumysty júrgizýdi tapsyrdy.
2018 jyly joǵary oqý oryndaryna akademııalyq jáne basqarýshylyq erkindik beretin zań qabyldandy. Osy zańnyń jobasyna jaýapty bolǵanmyn, sondyqtan ony qabyldaý qanshalyqty mańyzdy qadam bolǵanyn jaqsy bilemin. Odan beri eki jyl ótti. Qazirgi ýaqytta osy baǵyttaǵy jumysty odan ári jalǵastyrý qajettiligin baıqap otyrmyz.
Osy rette mınıstrliktiń qandaı usynystary bar?
Joǵary bilim berý júıesin odan ári jańǵyrtýǵa jáne onyń básekege qabilettiligin arttyrýǵa negiz bolatyn «Joǵary bilim berýdi damytýdyń daǵdarysqa qarsy jospary» ázirlendi.
Úsh qadamdy qamtıtyn jospardy sarapshylar toby aǵymdaǵy jyldyń naýryz aıynan beri talqylap jatyr. Endi tolyǵyraq toqtalsam.
Birinshi qadam:
1) Bilim berýge bıznes pen óndiris ókilderin, sheteldik oqytýshylardy tartý, óńiraralyq deńgeıde mamandardyń almasýyn yntalandyrý óte mańyzdy. Bilim berý júıesi bilim alýshylardy naryq talaptaryna saı daıyndap, odan qalys qalmaýǵa barynsha tyrysýy tıis. Osyǵan baılanysty dárejelilikke, shtatqa, biliktilikti arttyrýǵa jáne bazalyq bilim berýge qatysty talaptardy qaıta qaraý qajet dep sanaımyn. Bul ólshemderdi joıý mindeti turǵan joq, degenmen olar joǵary oqý oryndarynyń erkindigin shektemeýi kerek. Atap aıtsaq, meıramhana isi, býhgalterııa, týrızm, qyzmet kórsetý, qarjy, IT, jýrnalıstıka, qoǵammen baılanys, standarttaý jáne sertıfıkattaý sııaqty oqytý baǵyttary boıynsha shtattyq talaptar men dárejelilikti talap etýdiń máni joq, sáıkesinshe bul praktıkterdi oqytýshylyqqa tartý úrdisin qıyndatady.
2) Dástúrli kúndizgi oqýmen úılesetin qashyqtan jáne aralas oqytý túrlerin engizý. Naqty qaı formatta oqıtynyn stýdenttiń ózi tańdaıtyn bolady. Usynylatyn oqý túri kóktemde bolǵan jaǵdaıdan ózgeshe bolmaq, óıtkeni, qashyqtan oqytý nysany bastapqyda ýaqytsha sheshim retinde engizildi. Árıne, bul jumystardy oqytýshylardy qaıta daıarlaýmen jáne bilim berý baǵdarlamalaryn jańartýmen ushtastyrý qajet. Qashyqtan oqytý nysanyn tolyq beıimdeý úshin zańnamalyq ózgerister qajet.
3) Sondaı-aq JBP ıkli boıynsha tıptik oqý baǵdarlamalaryn naqty oqytý nátıjeleri kórsetilgen shekti formatta qaldyrý usynylady. Ol nátıjelerge JBP ıgerý qorytyndylary boıynsha qol jetkizý qajet bolady.
Búgingi tańda tıptik baǵdarlamalarda tek nátıjeler ǵana emes, sonymen birge olarǵa qol jetkizý ádisteri de sıpattalady. Mınıstrlik buǵan aralaspaýy kerek, akademııalyq erkindik tolyqqandy bolýy tıis.
4) Kóp uzamaı doktoranttar da basqa stýdentter sııaqty jańa oqý jylyn bastaıdy. Búgingi normatıvtik aktilerge sáıkes doktoranttar oqýdyń birinshi semestrinde dıssertaııalarynyń taqyrybyn bekitýleri kerek. Bul is júzinde ǵylymı zertteýdiń baǵytyn anyqtaýda qolaısyzdyq týdyrady. Doktorant pen onyń jetekshisi dıssertaııa taqyrybyn bekitý merzimin jumystyń pysyqtalýyna qaraı ózderi anyqtaýy tıis. Bilim men ǵylymda formaldy kózqaras bolmaýy kerek! Bul doktoranttardyń jeke oqý josparlaryn (JOJ) bekitý merzimderine de qatysty. BǴM mundaı qujattardyń merzimderi men mazmunyn aıqyndamaýy tıis. Biz joǵary oqý oryndaryndaǵy eseptilikti azaıtý úshin odan ári jumysty jalǵastyratyn bolamyz.
5) OJSB-ny joıý. Baqylaýdyń bul túri eshqashan asa tıimdi bolǵan emes. Akademııalyq derbestigi keńeıgen árbir JOO óz bilim berý baǵdarlamasyn daıyndaǵanda OJSB-nyń is júzinde qajettiligi joq.
Baǵdarlamanyń ekinshi qadamy:
Qazirgi ýaqytta BǴM men joǵary oqý oryndarynyń mindeti – bilim berý sapasynyń joǵary deńgeıin qamtamasyz etip qana qoımaı, bilim alýshylardyń qarjylyq júktemesin de azaıtý. Men qazirdiń ózinde joǵary oqý oryndarynda oqý aqysyn kótermeý týraly usynys jasadym. Bul turǵyda joǵary oqý oryndaryna da jaǵdaı jasaý kerek.
Osyǵan baılanysty daǵdarysqa qarsy sharalardyń kelesi paketi usynylady:
1. Joǵary oqý ornynyń aqyly negizde bir bilim alýshyǵa shyǵatyn eń tómengi shyǵyndary men grant qunynyń araqatynasy boıynsha talaptyń kúshin joıý. Memlekettik grant quny artty. Sondyqtan, joǵary oqý oryndarynyń baǵa saıasatyna bul keri áser etpeýi tıis.
2. Mindetti túrde ǵylymı dárejesiniń bolýy jónindegi talaptar men tájirıbege baǵdarlanǵan daıarlyq baǵyttary úshin shtatta jumys isteý boıynsha qoıylatyn talaptardy joıý.
3. Oqytýshylar sanynyń stýdentter sanyna qatynasy boıynsha talaptardy joıý. Bilim berýdi damytýdyń jańa jaǵdaılarynda bul talap ózektiligin joıyp otyr.
4. Qorytyndy baqylaý nysany boıynsha talaptyń kúshin joıý. Qarjy, býhgalterlik esep, IT, meıramhana isi baǵyttary boıynsha oqý nátıjeleri dıplomdyq jumyspen emes, naqty tájirıbedegi jumys daǵdylarymen, demonstraııalyq emtıhandarmen nemese jobalarmen rastalady. Bul keıbir JOO-da tek «bar bolsa boldy» degen qaǵıdamen jazylǵan kýrstyq jumystarǵa da qatysty.
5. Pandemııa kezeńinde oqýdy bitirgennen keıin bir jyl ishinde jumysqa ornalasý týraly talap tek taldaý júrgizý úshin eskeriletin bolady. Endigi kezekte biz túlekterdiń jumysqa ornalasýyn ǵana emes, sonymen qatar osy túlekterdiń jańa jumys oryndaryn ashýyn da eskeretin bolamyz.
6. JOO ıelenýi tıis materıaldyq aktıvterdiń túrleri boıynsha talaptardy qaıta qaraý qajet. Aktıvterdiń túrleri emes, bilim berý sapasyn qamtamasyz etý úshin qajet jaǵdaılardyń bolýy asa mańyzdy.
Baǵdarlamanyń úshinshi qadamy:
Eń bastysy, bilim sapasyn baqylaý qajet. BǴM «shańsorǵysh» joǵary oqý oryndaryn anyqtaý saıasatyn jalǵastyra berýi tıis. Keıde jumystaryn adal atqaryp júrgen joǵary oqý oryndary da memlekettik baqylaýdyń qatań saıasatynan zardap shegedi. Osyǵan baılanysty buryn-sońdy UQSK otyrysynda aıtylǵan joǵary oqý oryndaryn lıgalar boıynsha saralaý boıynsha usynys qoldaý tapty.
Birinshi sanatqa halyqaralyq deńgeıde básekege qabiletti JOO-lar enedi. Olar úshin basty krıterıı – ǵylymı zertteýlerdiń joǵary deńgeıde bolýy. Olar – ǵylym salasy bilim berý baǵdarlamalaryna ún qosatyn jáne el ekonomıkasyna áser etetin joǵary oqý oryndary. Mundaı joǵary oqý oryndarynda akademııalyq erkindik 100% bolady. Memlekettik baqylaýdan bosatý olarǵa tekserý jumystaryna alańdamaýǵa múmkindik beredi. Olarda tolyq senim bildirý prezýmpııasy bolady.
Ekinshi sanatqa ulttyq deńgeıdegi básekege qabiletti joǵary oqý oryndary enedi. Olar birinshi sanattaǵy joǵary oqý oryndarymen birdeı akademııalyq erkindik deńgeıine ıe bolady. Sondaı-aq olar da tekserýlerden bosatylady.
Úshinshi sanat boıynsha. Óńirlik JOO respýblıkalyq deńgeıde básekelese almaıdy, alaıda, óńirlerdegi stýdentter úshin tıisti deńgeıde bilim beredi jáne oqytý barysynda «óziniń» bilim alýshysyna baǵdarlanady. Óńirlik nemese salalyq joǵary oqý oryndary (úshinshi sanat) úlken akademııalyq erkindik kólemine ıe bolady. Bul joǵary oqý oryndarynda táýekelderdi baǵalaý júıesi boıynsha ǵana tekseris júrgiziletin bolady.
Al qalǵan JOO-lar tórtinshi sanatqa enetin bolady. Olar tolyq kólemde memlekettik baqylaýǵa tartylady, sapa men senimniń tómen deńgeıde bolýyna baılanysty olarǵa qatysty kóptegen talaptar men normalar qoldanylatyn bolady.
Joǵary oqý oryndaryn tórt sanat boıynsha saralaý negizinde joǵary oqý oryndaryndaǵy bilim men ǵylymnyń sapasyn arttyrýdaǵy básekelestigi jatyr, al básekelestik, ózderińiz biletindeı, árqashan paıdaly.
Jalpy alǵanda, biz osy úsh qadamdy júzege asyrý elimizdegi joǵary bilim berý salasyna qosymsha serpin beretindigine senimdimiz. Al, akademııalyq erkindiktiń arqasynda bilim berýdiń naqty tıimdiligine negizdelgen básekelestik joǵary oqý oryndarynyń sapasyn jaqsartady jáne nátıjesinde olardyń túlekterine odan ári básekege qabiletti bolýǵa kómektesedi dep sanaımyz, sonyń ishinde halyqaralyq deńgeıde.
Men bul usynystardyń ártúrli qabyldanýy múmkin ekendigin túsinemin. Degenmen, qazirgi ýaqytta osyndaı sheshimder qabyldanýy qajet dep sanaımyn. Biz bir-birimizge, joǵary oqý oryndaryna, stýdentterge jáne oqytýshylarǵa barynsha senim artýymyz kerek. Tek osylaı ǵana oń ózgeristerge qol jetkizýge bolady.
Bilim jáne ǵylym mınıstri Ashat Aımaǵambetovtyń jazbasynan
