Jahanda talaı qyzyq bar. Naqtyraq aıtqanda jahan jurtynda. Keıbir eldiń saltyndaǵy basqalyq, ıtindegi qara qasqalyq, tipti, jaǵa ustatady. Ózgeni tómendetýden aýlaqpyz, árıne. Bizde de ózgege oǵash kórinetin yrymdardyń bar ekenine kúmán joq. Bizge birtúrli kóringen ózgedegi keıbir joralǵylar ózderi úshin qundy shyǵar, bálkim... Olar qandaı joralǵylar?
Qumyrsqa toly qolǵap
Biraz el, á?! Biraz eli nesi dep otyrǵan bolarsyz? Brazılııany aıtam. Teńbil dopty urshyqsha ıiretin talaı marqasqany shyǵarǵan el – bul. Sol Brazılııada Satere-Mave deıtin taıpa bar. Satere-Mavelikterde er bala jigit bolarda bir qıyn synaqty bastan ótkeredi. Synaǵynyń syqpyty mynadaı. Jigit bolar jetkinshek shamannyń basshylyǵymen qolǵapqa qumyrsqa jınaıdy.Qumyrsqa degenge siz benen biz bala kezimizde nemis pen qazaq dep tóbelestiretin qara, qyzyl qumyrsqalar kóz aldyńyzǵa kelgende bolar. Alaıda, olar emes. Bal arasynan birneshe ese qatty shaǵatyn – paraponera qumyrsqalary. Paraponera toly qolǵapty bir kıip, demde sheshe qoımaıdy álgiler. 11 saǵat boıy qolǵap ishinde sabyryn synaıtyn kórinedi. Sál qımyldasań shaǵyp, dýyldata jónelgeni. 11 saǵat boıy qyńq etpeı,shydap baqsań, jigitsiń. Aınalańda seni solaı qabyldaıdy. Al osaldyq tanytsań, jigittińde shıkilik bar degen sóz. Bizshe aıtqanda – migitsiń!
Tynysh jatqan arystandy...
Joralǵy ataýlyǵa kendelik tanytpaıtyn eldiń biri – Afrıkadaǵy Masaı jurty. Atalǵan taıpada jetkinshekterdiń jigittigin dáleldeýi kúrdelirek ózgelerge qaraǵanda. Tapsyrmany oryndap ne ot bolasyń, ne joq bolasyń. Múıiztumsyqty 3 márte tebý nemese aqyrǵan arystannyń quıryǵynan tartý negizgi mindet bolyp tabylady. Kórer kózge, estir qulaqqa qyzyq bolýy múmkin, synaq tapsyrýshy úshin ońaıǵa soqpasy anyq.
Saýsaq kesý ǵurpy
Urynyń saýsaǵyn shabady nemese shaýypty degendi estigen shyǵarsyz. Al jerleý rásiminde saýsaǵyn «qurbandyqqa» shalady degendi estýińiz bar ma? Onda mynaǵan zer salyńyz! Jańa Gvıneıanyń Balıem alqaptarynda Danı (Ndanı dep te aıtylady) atty taıpa bar. Dál sol taıpanyń adamdary jaqyny qaıtqanda kúldi nemese balshyqty betterine jaǵyp, saýsaqtaryn shaýyp,ony ólgen kisimen birge kómedi. Kóbinese áıeli nemese kúıeýi ómirden ótkende. Bul artynda qalǵan adam úshin qazanyń qanshalyqty aýyr bolǵanyn jáne jaqynyna degen súıispenshiligin bildiredi-mys.
El Kolacho
Pıreneı túbegi degende esińiz túser bir el bar ǵoı. Iá, naq ózi! Ispanııa! El Kolacho ıspan halqynda oryndalatyn ǵuryptyń bir túri. Saıtan beınesinde kıingen erler tósenish ústine jatqyzylǵan nárestelerdiń ústinen sekiredi ary-beri. Nanym boıynsha, bul rásimnen keıin sábıge zulym rýhtar jolamaıdy.
Náresteni bıiktikten laqtyrý
Sandaǵan ǵasyrǵa jalǵasqan kezekti qaýipti rásim Úndistanda oryndalady. Kelisim bergen juptar 15 metr bıiktikten nemese shirkeýdiń tóbesinen 2 jasqa tolmaǵan sábıin laqtyrady. Yrym oryndalýy barysynda barlyq qaýipsizdik sharalary saqtalady-mys. Jerde qaýmalaǵan halyq jaıýly kezdememen náresteni qaǵyp alady. Keıbir adamdar muny jabaıylyqtyń sarqynshaǵy dese, oryndaýshylar atalǵan joralǵy sábı ǵumyrynyń sátti, densaýlyǵynyń myǵym bolýyna áser etedi dep senedi.
Zorlyq-zombylyqqa ushyraıtyn bıshi balalar
Soraqy dástúrdiń biri-Aýǵanstanda. Iá, kádýilgi Aýǵanstan. Áıelderin tumshalap, dinshildiktiń Everestine shyqqan bul elde jasóspirimderdi saýdalaıtyn «jeńgetaılar» bar. Jetim balalardy nemese turmysy tómen otbasylardyń balalaryn satyp alyp, bıshilik ónerge «baýlıdy». Qyzdyń kıimin kıip bıleıtin balalardy Bacha-bazı dep ataıdy. Erkekteriniń kóńildi jıyndarynda Bacha-bazılar «óner» kórsetip, artynsha kóp pul tólegenderi álgi balalarmen birge túnep, qumaryn qandyrady. Osyndaıda, sarttyń qyzy betin búrkep júredi, artyna bále tirkep júredi. Qazaqtyń qyzy júzin ashyp júredi, báleden qashyq júredi degen ataly sóz oıǵa oralady. Qyzdarynyń dıdarynkórýdi, kóshege shyǵýyn kúná sanaıtyn aýǵandar bul máselege qatty qymsyna qoımaıdy. Olar úshin bul jaı ǵana – dástúr. Búıtken dástúrińniń dersiń...
Aǵyn AIDYN,
«Adyrna» ulttyq portaly
