Qūmyrsqa toly qolǧap
Bıraz el, ä?! Bıraz elı nesı dep otyrǧan bolarsyz? Braziliiany aitam. Teŋbıl dopty ūrşyqşa iıretın talai marqasqany şyǧarǧan el – būl. Sol Braziliiada Satere-Mave deitın taipa bar. Satere-Mavelıkterde er bala jıgıt bolarda bır qiyn synaqty bastan ötkeredı. Synaǧynyŋ syqpyty mynadai. Jıgıt bolar jetkınşek şamannyŋ basşylyǧymen qolǧapqa qūmyrsqa jinaidy.Qūmyrsqa degenge sız benen bız bala kezımızde nemıs pen qazaq dep töbelestıretın qara, qyzyl qūmyrsqalar köz aldyŋyzǧa kelgende bolar. Alaida, olar emes. Bal arasynan bırneşe ese qatty şaǧatyn – paraponera qūmyrsqalary. Paraponera toly qolǧapty bır kiıp, demde şeşe qoimaidy älgıler. 11 saǧat boiy qolǧap ışınde sabyryn synaityn körınedı. Säl qimyldasaŋ şaǧyp, duyldata jönelgenı. 11 saǧat boiy qyŋq etpei,şydap baqsaŋ, jıgıtsıŋ. Ainalaŋda senı solai qabyldaidy. Al osaldyq tanytsaŋ, jıgıttıŋde şikılık bar degen söz. Bızşe aitqanda – mıgıtsıŋ!
Tynyş jatqan arystandy...
Joralǧy ataulyǧa kendelık tanytpaityn eldıŋ bırı – Afrikadaǧy Masai jūrty. Atalǧan taipada jetkınşekterdıŋ jıgıttıgın däleldeuı kürdelırek özgelerge qaraǧanda. Tapsyrmany oryndap ne ot bolasyŋ, ne joq bolasyŋ. Müiıztūmsyqty 3 märte tebu nemese aqyrǧan arystannyŋ qūiryǧynan tartu negızgı mındet bolyp tabylady. Körer közge, estır qūlaqqa qyzyq boluy mümkın, synaq tapsyruşy üşın oŋaiǧa soqpasy anyq.
Sausaq kesu ǧūrpy
Ūrynyŋ sausaǧyn şabady nemese şauypty degendı estıgen şyǧarsyz. Al jerleu räsımınde sausaǧyn «qūrbandyqqa» şalady degendı estuıŋız bar ma? Onda mynaǧan zer salyŋyz! Jaŋa Gvineianyŋ Baliem alqaptarynda Dani (Ndani dep te aitylady) atty taipa bar. Däl sol taipanyŋ adamdary jaqyny qaitqanda küldı nemese balşyqty betterıne jaǧyp, sausaqtaryn şauyp,ony ölgen kısımen bırge kömedı. Köbınese äielı nemese küieuı ömırden ötkende. Būl artynda qalǧan adam üşın qazanyŋ qanşalyqty auyr bolǧanyn jäne jaqynyna degen süiıspenşılıgın bıldıredı-mys.
El Kolacho
Pirenei tübegı degende esıŋız tüser bır el bar ǧoi. İä, naq özı! İspaniia! El Kolacho ispan halqynda oryndalatyn ǧūryptyŋ bır türı. Saitan beinesınde kiıngen erler tösenış üstıne jatqyzylǧan närestelerdıŋ üstınen sekıredı ary-berı. Nanym boiynşa, būl räsımnen keiın säbige zūlym ruhtar jolamaidy.
Närestenı biıktıkten laqtyru
Sandaǧan ǧasyrǧa jalǧasqan kezektı qauıptı räsım Ündıstanda oryndalady. Kelısım bergen jūptar 15 metr biıktıkten nemese şırkeudıŋ töbesınen 2 jasqa tolmaǧan säbiın laqtyrady. Yrym oryndaluy barysynda barlyq qauıpsızdık şaralary saqtalady-mys. Jerde qaumalaǧan halyq jaiuly kezdememen närestenı qaǧyp alady. Keibır adamdar mūny jabaiylyqtyŋ sarqynşaǧy dese, oryndauşylar atalǧan joralǧy säbi ǧūmyrynyŋ sättı, densaulyǧynyŋ myǧym boluyna äser etedı dep senedı.
Zorlyq-zombylyqqa ūşyraityn bişı balalar
Soraqy dästürdıŋ bırı-Auǧanstanda. İä, käduılgı Auǧanstan. Äielderın tūmşalap, dınşıldıktıŋ Everestıne şyqqan būl elde jasöspırımderdı saudalaityn «jeŋgetailar» bar. Jetım balalardy nemese tūrmysy tömen otbasylardyŋ balalaryn satyp alyp, bişılık önerge «baulidy». Qyzdyŋ kiımın kiıp bileitın balalardy Bacha-bazi dep ataidy. Erkekterınıŋ köŋıldı jiyndarynda Bacha-bazilar «öner» körsetıp, artynşa köp pūl tölegenderı älgı balalarmen bırge tünep, qūmaryn qandyrady. Osyndaida, sarttyŋ qyzy betın bürkep jüredı, artyna bäle tırkep jüredı. Qazaqtyŋ qyzy jüzın aşyp jüredı, bäleden qaşyq jüredı degen ataly söz oiǧa oralady. Qyzdarynyŋ didarynkörudı, köşege şyǧuyn künä sanaityn auǧandar būl mäselege qatty qymsyna qoimaidy. Olar üşın būl jai ǧana – dästür. Büitken dästürıŋnıŋ dersıŋ...
Aǧyn AIDYN,
«Adyrna» ūlttyq portaly
