Ǧalymdardyŋ boljamynşa, eŋ ülken memleketter sanatynda: Ündıstan, Qytai, Nigeriia, AQŞ jäne Päkıstan bolady. Qariialar köbeiıp, jastar azaiyp, jas qūrylymy aitarlyqtai özgeredı. Ǧasyr aiaǧynda 65 jastan asqan adamdar sany – 2,37 milliardty, 20 jastan kışı adamdar – 1,7 milliardty qūrauy mümkın. Al ortaşa ömır süru ūzaqtyǧy bükıl älem boiynşa – 74 jasqa jetuı yqtimal.
Joǧary bılım alu (eŋ aldymen äiel zatynyŋ bılım aluǧa yntasynyŋ artuyna bailanysty) menkontrasepsiianyŋ (jüktılıktı boldyrmaudyŋ ärtürlı joly) keŋınen taraluyna bailanysty tuudyŋ ortaşa deŋgeiı bır äielge şamamen 1,7 balaǧa deiın tömendeidı.
Sonymen qatar, 23 elde, onyŋ ışınde Japoniia, Tailand jäne İspaniiada – 2100 jyly 2017 jylǧa qaraǧanda adam sany ekı ese kemidı. Olar «jūmys ısteitın äielderge jäne otbasynyŋ qajettı mölşerıne jetuge baǧyttalǧan liberaldy köşı-qon saiasaty jäne äleumettık qyzmetterge investisiialar» arqyly tūrǧyndardyŋ qajettı sanyn jäne olardyŋ ömır süru deŋgeiın saqtaidy.
Būl tek boljam bolǧanymen, qazırgı kezdegı tek qana Europany, sondai-aq az-kem Soltüstık Amerika men Aziianyŋ jekelegen araldaryn qamtyǧan urbanizasiia deŋgeiı uaqyt öte bükıl jer şaryna taralatyny anyq. Būdan bölek demografiianyŋ özgeruı, industriialandyru, auyl şaruaşylyǧyn robottandyru men sol jäne solşyl liberal basqaru şeşımderınıŋ saltanat qūruy da adam sanynyŋ ösuınıŋ toqtauyna äser etuı mümkın. Iаǧni, ǧalymdardyŋ pıkırınşe, adam sanynyŋ azaiuyna «chipizasiia» men «vaksinasiia»emes olardyŋ ömır süru salty men qūndylyqtarynyŋ özgeruı äser etedı.
Aijan PERDEBEKQYZY,
«Adyrna» ūlttyq portaly
