Būdan 11 jyl būrynǧy, iaǧni 2009 jyldyŋ 1 säuırınde Ūlttyq baspasöz klubynda ötken atyşuly baspasöz mäslihatyn jūrtşylyq ūmyta qoimaǧan bolar. Būl jiyndy äsırese közıqaraqty jurnalister qauymy jadynan şyǧarmaidy. Öitkenı däl osy baspasöz mäslihatynda «QazAtomÖnerkäsıp» ūlttyq kompaniiasynyŋ prezidentı Mūhtar Jäkışevke aiyp taǧyldy. Al endı sūraq...
Mūhtar Jäkışevke aiyp taqqan kım?
Bärın de basynan bastaiyq. Ol –Tatiana Kviatkovskaia. 2009 jyldyŋ 1 säuırınde sol kezdegı «Otan» partiiasynyŋ müşesı Tatiana Kviatkovskaia degen belsendı baspasöz mäslihatynda Mūhtar Jäkışevtıŋ ısın sotta qarau turaly mäsele köterdı.
Onyŋ aituynşa, «Mūhtar Jäkışev basqarǧan «QazAtomÖnerkäsıp» kompaniiasy «uran kenışterın talan-tarajǧa salǧan». Jäkışev «QazAtomÖnerkäsıptıŋ» «Aqdala», «Iýjnyi İnkai», «Ortalyq Myŋqūdyq», «Qorasan-1», «Qorasan-2», «Soltüstık Qorasan» siiaqty ırı-ırı uran kenışterın offşorlyq kompaniialarǧa qaitarymsyz negızde satqan». Kviatkovskaianyŋ deregıne sensek, «Aqdala», «Iýjnyi İnkai» kenışterı qūrdas ärı biznes-ärıptester Äbliazov pen Jäkışevtıŋ ortaq käsıporny «Betpaqdala» JŞS-na berılgen. Bır jyldan soŋ atalmyş kenışterdıŋ 70 paiyzyn Äbliazov AQŞ-tyŋ Urasia Energy offşorlyq kompaniiasyna 350 mln dollarǧa satyp jıbergen. Bır sözınde Kviatkovskaia «öz müddesı üşın memleket bailyǧyn şaşqan Jäkışev pen Äbliazovtyŋ mūndai zaŋsyz äreketterı salmaqty qylmystyq tergeudı talap etedı» dep, qūzyrly organdardyŋ būǧan nazar audaruyn talap etken.
Mıne sodan keiın Mūhtar Jäkışevke qysym körsetu bastalǧan. Kviatkovskaianyŋ atyşuly baspasöz mäslihatynan keiın bır jarym ai ötkennen soŋ, iaǧni 23 mamyr künı ol ūstaldy. «Oǧan ırı uran ken oryndaryndaǧy memlekettık ülestı satty» degen aiyp taǧyldy. Aqyry 14 jylǧa sottaldy. Sot ükımınde Jäkışevtıŋ 99,6 milliard teŋge mölşerındegı şyǧyndy öteu qajettılıgı aityldy. «QazAtomÖnerkäsıp» ūlttyq kompaniiasynyŋ eks-prezidentı özıne taǧylǧan aiyptyŋ bärın joqqa şyǧardy. Bıraq bilık, sol kezdegı sot jüiesı degenın ıstedı. 11 jyldan astam uaqyt boiy Qazaqstannyŋ är aimaqtaǧy türmesınde otyrǧan Mūhtar Jäkışev jazasyn tolyq öteu merzımıne 3 jyl, 2 ai 17 kün qalǧanda 2020 jyldyŋ 19 nauryzynda bostandyqqa şyqty.
Jäkışev 1998 jyldary ««QazAtomÖnerkäsıp» kompaniiasyna basşy bolyp keldı. Al aqiqatyna kelsek, ol ainalasy 10-12 jyldyŋ ışınde tūralap qalǧan elımızdegı uran önerkäsıbın aiaǧynan tık tūrǧyzdy. Bır jyldyŋ ainalasynda kompaniianyŋ 85 million dollar bereşegın japty. 2009 jyly «Qazatomönerkäsıp» uran öndıru kölemı boiynşa älemde bırınşı orynǧa şyqty. Älemdık naryqqa şyǧyp, Japoniiamen kelısımşart jasau baǧyty taiap qalǧanda ol sottaldy. Al mūnyŋ artynda kımder tūrǧany turaly joramaldar bırqatar būqaralyq aqparat qūraldary men internet közderınde aityldy da, jazyldy da
Al Jäkışevtı «sottatqan» Tatiana Kviatkovskaia kım?
Onyŋ mamandyǧy - zaŋger, jurnalist. Talǧardyŋ tumasy. äl - Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetın bıtırgen. 1990 jyldardan bastap, elımızdıŋ beldı basylymdarynda jūmys ıstegen. Kezınde Almaty energetikalyq koalisiiasynyŋ töraiymy, APK qoǧamdyq keŋesınıŋ sarapşysy bolǧan. «Drujnaia rebiata» balalar basylymynda jūmysyn bastap, ärtürdı BAQ-ta qyzmet ıstegen. 1992-1994 jyldary «Aziia» jäne «Kazahsstanskaia pravda» gazetterınıŋ parlamenttık tılşısı bolǧan. Baǧa jäne monopoliiaǧa qarsy saiasat memlekettık komitetı töraǧasynyŋ orynbasary bolyp qyzmet ıstegen. Ekonomika jäne sauda ministrlıgınıŋ Tūrǧyn üi kommunaldyq salasyndaǧy jäne tūtynuşylar qūqyn qorǧau departamentınıŋ direktory qymetınde bolǧan. Bırneşe jyl «Ädılet» joǧary mektebınde oqytuşylyq qyzmet atqarǧan. Zaŋ ǧylymdarynyŋ kandidaty. dosent. 1998-1999 jyldary «Otechestva» basylymynyŋ bas redaktory bolyp jūmys ıstegen. 1999 jyldyŋ qazan aiynda «Otan» (qazırgı – «Nūr-Otan) respublikalyq partiiasynyŋ atynan Mäjılıske deputat bolyp sailanǧan.
Jalpy Tatiana Kviatkovskaianyŋ esımı jalpaq jūrtqa «Jäkışev ısınen» keiın tanyla bastady desek, qateleskenımız. Ol 1995 jyly parlamenttı taratqan «tūlǧa» ekenın qazırgı jas buyn bıle bermeuı mümkın. Keiınge şegınıs jasar bolsaq, Tatiana Grigorevna 1994 jyldyŋ nauryz aiynda Joǧary Keŋestıŋ 13 şaqyrylymynda sailauǧa tüsıp, ol bar-joǧy 31,01 paiyz ǧana dauys jinap, qarsylasy D. Ädılbekovten ūtylyp qalady. Ortalyq sailau komissiiasyna aryz jazyp, köptegen zaŋsyzdyqtardyŋ bolǧanyn atap körsetedı. Sol talap-aryzdyŋ negızınde Konstitusiialyq keŋes sailaudyŋ Konstitusiiaǧa sai ädıl ötpegenı turaly şeşım şyǧarady. Söitıp, Joǧary keŋestıŋ 13 şaqyrylymy zaŋsyz dep tanylyp, parlament taratylady.
Sol parlamenttıŋ deputaty bolǧan, aqyn Oljas Süleimenovtyŋ «Joǧarǧy Keŋestı taratu üşın Elsinge üş tankı qajet bolsa, Nazarbaevqa bır Tanka jetkılıktı boldy» degen qanatty sözı keiın el arasynda mätelge ainalyp kettı.
Reseidıŋ parlamenttık tarihyna köz jügırter bolsaq, Boris Elsin 1993 jyldyŋ 21 qyrküiegınde arty saiasi teketıreske ūlasqan №1400 jarlyǧyn şyǧarǧan. Sol kezdegı parlamenttıŋ töraǧasy Ruslan Hasbulatov Elsinnıŋ būl äreketın «töŋkerıs» dep baǧalap, jaqtastarymen bırge Joǧary keŋestıŋ ǧimaratynan şyqpai qoiǧan. Aqyry Elsinnıŋ būiryǧymen üş tank parlamenttıŋ joǧary qabatyn atqylaǧan. Bırneşe uaqyttan soŋ narazylyq bıldırgender syrtqa şyǧyp, ūstalyp, qamalǧan. Keiınnen bärı bosatyldy. Al aqyn Oljas Süleimenov joǧarydaǧy qanatty sözı arqyly osy saiasi körınıstı aityp otyr.
"Joqsyŋ sen, qaidasyŋ, qaida?!."
Bız osy maqalany jazu barysynda bırqatar būqaralyq aqparat qūraldaryn aqtaryp, internet közderınen atyşuly Tatiana Kviatkovskaianyŋ deregın ızdedık. Bır qyzyǧy, parlamenttegı ökılettık merzımı bıtkennen keiın ol jūmys ızdep, «öz-özıne tender» jariialaǧan eken. Būl şamamen 2006 -2007 jyldar bolsa kerek. Bır kezeŋderde Ūlttyq bankten ketkennen soŋ joǧary jalaqy sūrap, Grigorii Marchenko da özıne tender jariialaǧany belgılı. Rasynda deputattyq merzımı aiaqtalǧan soŋ, Kviatkovskaia da europalyq deŋgeidegı jalaqy ızdegen. Bıraq tapty ma, joq pa, ol jaǧy mälımsız küiınde qalǧan.
Al bızdıŋ esebımız boiynşa Süleimenovtyŋ sözımen aitsaq, «Nazarbaevtyŋ Tankasy» Mūhtar Jäkışevke aiyp tapqan 2009 jyldary 61-de bolǧan. Demek ol zeinetker jasynda Jäkışevke qatysty «tapsyrysty» oryndaǧan.
1995 jyly parlamenttı taratyp aty şyqqan, 2009 jyldary «Jäkışev ısın» zerttep. ony sottatqan Tatiana Kviatkovskaia bügıngı künı tırı bolsa, jyldyŋ aiaǧynda 72 jasqa tolady. «Tırı bolsa» dep beker aityp otyrǧan joqpyz. Bır qyzyǧy, 2009 jyldardan keiın, soŋǧy 10 jylda onyŋ aty-jönı eş jerde atalmaidy. Tıptı gazet-jurnaldarda, internet közderınde müldem kezdespeidı. Soǧan qaraǧanda, ol körınbeitın köleŋkelı jaqqa ketse kerek. Älde Resei asyp kettı me? Mümkın saiasi belsendılıgı tömendep, äl-quaty kemıp, kärı qūrtaŋ kempırge ainaldy ma eken.
Sondyqtan bügın bızge amal joq, jūrt jiı aitatyn hit ännıŋ qaiyrmasyn ǧana qaitalauǧa tura kelıp tūr:
... «Tanka» joqsyŋ sen, qaidasyŋ, qaida?
Erkın Qaldan,
«Adyrna» ūlttyq portaly
