Daniiar Aqyşev Elımızdıŋ Ūlttyq Bankınıŋ basşysy bolyp tūrǧan kezde Qazaqstan dollarsyzdanudy bastaǧan edı. Osy operasiianyŋ strategiiasy men taktikasy qoǧamda älı künge qyzu talqylansa, jetken nätijesı de kümändı.
Dollarsyzdanu baǧyty osydan alty jyl būryn qabyldansa da, Qazaqstan älı künge amerikandyq valiutanyŋ yrqynan şyǧa almai otyrǧandyǧy jasyryn emes. Būl turaly «Adyrna» ūlttyq portaly Camonitor.kz aqparattyq portalyna sılteme jasai otyryp habarlaidy.
Biylǧy jyldyŋ nauryz aiynda teŋgemız bıraz qūldyraǧany belgılı, mıne sol kezde otandastarymyz karantinge bailanysty aqşa aiyrbastau punkterınıŋ jūmys ıstemegendıgıne de qaramastan, ädettegıden üş ese köp dollar valiutasyn satyp alǧan.
Ūlttyq banktıŋ baspasöz qyzmetı habarlaǧandai mausym aiynda, «halyq netto-negızde» 193,4 milliard teŋgege (2020 jylǧy mamyrda – 146,2 milliard teŋge) balamaly somaǧa qolma-qol şetel valiutasyn satyp alypty. Osy şet el valiutalaryn satyp aluǧa ketken şyǧystardyŋ negızgı kölemı AQŞ dollaryn satyp aluǧa jūmsalǧan – 73,2 paiyz nemese 141,5 milliard teŋge bolyp, aldyŋǧy aimen salystyrǧanda būl şyǧystar 32,2 paiyzǧa artyp otyr.
Degenmen, Ūlttyq banktıŋ dollarsyzdanu baǧyty müldem jüzege asyp jatqan joq dep te aituǧa bolmaidy. Būǧan elımızdegı teŋgemen salynyp jatqan depozittardıŋ ösıp kele jatqandyǧy dälel bolǧandai.
2020 jyldyŋ mausym aiyndaǧy mälımetter boiynşa, «ūltyq valiutadaǧy depozitter kölemı bır aida 3 paiyzǧa 11,9 trillion teŋgege deiın ūlǧaisa, şetel valiutasyndaǧy depozitter kölemı 1,8 paiyzǧa 7,9 milliard teŋgege deiın azaiǧan. Zaŋdy tūlǧalardyŋ ūlttyq valiutadaǧy depozitterı 2020 jylǧy mausymda 3,2 paiyzǧa 6,2 trillion teŋgege deiın östı, şetel valiutasynda 1,1 paiyzǧa 3,9 trillionǧa deiın (zaŋdy tūlǧalardyŋ depozitterınıŋ 39 paiyzy) azaidy. Al jeke tūlǧalardyŋ teŋgedegı depozitterı 2,7 paiyzǧa 5,7 trillion teŋgege deiın artyp, şetel valiutasyndaǧy depozitterı 2,5 paiyzǧa 3,9 trillionǧa deiın (jeke tūlǧalardyŋ depozitterınıŋ 41,1 paiyzy) azaidy».
Bıraq būl sandarǧa qarap, bız dollarmen kürestegı elımızdıŋ jetıstıkterı üşın marqaia alamyz ba? Osydan bırneşe jyl būryn belgılı ekonomist Petr Svoik «Qazaqstan üşın naqty dollarsyzdanu tek EAEO şeŋberınde ǧana mümkın bolatynyn aitqan bolatyn».
EAEO elderın amerikandyq valiutadan bas tartuǧa itermeleitın ūrandar osy bırlestık qūrylǧannan berı bes jyl boiy aitylyp keledı.
Ekonomikadaǧy dollarlyq bailyqqa qarsy küreste "bırlesken küş – jıgerdıŋ" paidasyn halyqaralyq täjıribe de köruge bolady - atap aitqanda, äŋgıme BRİKS elderı men Euroodaq turaly bolyp otyr.
Ärine, jalǧyz küresıp köruge de bolady, bır kezderı osyny jaqsy jetıstıktermen jasaǧan Japoniia siiaqty. Alaida, ol üşın bız öz ekonomikamyzdy naqty qaita qūruymyz, qosylǧan qūny joǧary jäne eksporttyq äleuetı joǧary tüpkılıktı önım şyǧaru öndırısın jolǧa qoiuymyz kerek.
Bız üşın şynaiylyqqa jaqyn nūsqa - qazırdıŋ özınde qalyptasqan "qūramǧa " "tırkelu" bolyp otyr.Bıraq Qazaqstan osy joldy taŋdai ma? Bilık, biznes, halyq oqiǧalardyŋ osylai örbuıne daiyn ba?
Osy jäne dollarsyzdanuǧa qatysty basqa da sūraqtar boiynşa Wall Street Invest Partnerskompaniiasynyŋ sarapşysy Daniiar Jūmekenovtıŋ jauabyn nazarlaryŋyzǧa ūsynamyz.
«Dollarlanu fenomenı qandai da bır jolmen kez-kelgen elde baiqalatynyn tüsınuımız kerek, äsırese ūlttyq valiutalary qatty qūbylmalylyqqa ūşyraǧan memleketterde aiqyn körınedı. Soŋǧy 15 jylda teŋge dollarǧa qatysty üş eseden astam arzandasa, al baǧamnyŋ kürt ösuı şamamen bes jyl saiyn oryn alyp otyrdy. Eger naqty nätijeler turaly aitatyn bolsaq, onda jaǧdaidy özgertu üşın eşqandai alǧyşarttar baiqalmady.
Qazaqstannyŋ barlyq JIÖ - nıŋ jartysyna juyǧy eksportqa jäne onyŋ infraqūrylymyna keledı-elde tūtynylmaityn närse öndırıledı, al älsız baǧam otandyq kompaniialarǧa halyqaralyq naryqtarda neǧūrlym tiımdı bäsekelesuge mümkındık beredı. Ekınşı jaǧynan, importqa JIÖ-nıŋ üşten bır bölıgı keledı, iaǧni qazaqstandyqtar negızınen şeteldık tauarlardy tūtynady. Mūndai jaǧdai infliasiiany şetelden importtauǧa ǧana emes, sonymen bırge valiutany Qazaqstannan belsendı "şyǧaruǧa" da yqpal etedı. Mūnda tek şeteldık kompaniialar ǧana emes, sonymen bırge eksportpen bailanysty qazaqstandyq firmalar da bar. Mūnyŋ nätijesınen - öte joǧary infliasiia bolady da, halyqty dollardan «pana» ızdeuge itermeleidı.
Teŋgemen salynǧan depozitter dollarlyq depozitterge qaraǧanda anaǧūrlym joǧary tabystylyqty ūsynady, būl ışınara tynyş kezeŋde halyqtyŋ teŋgelık salymdarynyŋ ūlǧaiuyna yqpal etedı.
Soǧan qaramastan, ekonomikada belgısızdık ösıp, infliasiialyq täuekelder paida bolǧan kezde, halyq bırden dollar satyp aluǧa jügıredı. Mūndai jaǧdaida amerikandyq valiutaǧa ie bolu jinaq aqşany qorǧauǧa jäne ūlttyq valiutadaǧy depozitterge qaraǧanda joǧary kırıs beruge qabılettı.
Bızde azyq-tülık baǧasynyŋ ösuınen bastap, TKŞ qyzmetterıne tarifterdıŋ ösuıne deiın barlyq qiynşylyqtarǧa, dollardyŋ ösıp kele jatqan baǧamyn kınälau ädetke ainalǧan. Mūndai ritorika qaşanǧa deiın saqtalatyn bolsa, halyq sol uaqytqa deiın teŋgege qaraǧanda dollarǧa köbırek senetın bolady. Teŋgege, ūlttyq ekonomikaǧa, Ükımetke, Ūlttyq Bankke degen senımdı arttyru arqyly ǧana halyqtyŋ mınez-qūlqynyŋ jinaq modelın özgertuge bolady», deidı D. Jūmekenov.
«Adyrna» ūlttyq portaly
