Seisenbı künı Demakratiialyq partiia Djo Baiden men senator Kamala Harristı AQŞ prezidentı men vise-prezidentıne ümıtker retınde resmi türde bekıtken bolatyn. Būǧan deiın bır emes, ekı sailauda sürıngen Djo Baiden būl joly köpşılıktıŋ favoritıne ainalyp otyr. Osy oraida nazarlaryŋyzǧa Tramptyŋ basty qarsylasy jaily bırer derektı ūsynamyz.
Djo Baiden – AQŞ-tyŋ 47-şı vise-prezidentı jäne Barak Obamanyŋ jaqyn serıktesterınıŋ bırı. Obama Baidennıŋ kandidattyǧy prezidenttıkke resmi bekıtılgen soŋ: «Men 12 jyl būryn vise-prezidentımdı ızdei bastaǧanda, men soŋynda öz aǧamdy tabamyn dep kütpedım», - dep özınıŋ senımın bıldırgen.
Baiden – zaŋ ǧylymdarynyŋ doktory. 60-jyldardyŋ ortasynda Baiden Delaver universitetınen tarih jäne saiasattanu bakalavry därejesın alǧan. Bırneşe jyldan keiın ol qosymşa Niu-Iork ştatyndaǧy Sirakuza universitetınıŋ zaŋ mektebın bıtırıp, 1968 jyly zaŋ ǧylymdarynyŋ doktory därejesın iemdenedı.
Eŋ alǧaşqy jas senator. 1972 jyldyŋ küzınde Baiden, özınıŋ 30 jasqa toluyna bırneşe kün qalǧanda, Delaverden senator bolyp sailandy. Al būl AQŞ-taǧy mūndai lauazym üşın eŋ tömengı jas.
AQŞ-taǧy eŋ täjıribelı saiasatkerlerdıŋ bırı. Baiden 1973 jyldyŋ qaŋtarynan bastap Barak Obama prezident bolyp sailanǧanǧa deiın 36 jyl senator bolǧan. Osy jyldar ışınde ol Senattyŋ Sottar komitetı men Halyqaralyq qatynastar jönındegı komitetın basqarǧan. Keiın ol AQŞ-tyŋ vise-prezidentı bop sailanyp, Obama prezidenttıgınıŋ segız jylynda da osy lauazymyn saqtap qalǧan.
Bolaşaqtyŋ 200 tūlǧasynyŋ tızımıne engen. 1974 jyly, Baiden senator kezınde, Time jurnaly ony «Bolaşaqtyŋ 200tūlǧasy» tızımıne engızdı. Redaktorlar Baidendı «senımdı» jäne «öte örşıl» dep atady.
Būǧan deiın ol ekı ret özın prezidenttıkke ūsynǧan. Ol eŋ aldymen 1987 jyly Amerika Qūrama Ştattarynyŋ prezidenttıgıne ümıtker bolatyndyǧyn jariialaidy. Oǧan Djon Kennediden keiıngı eŋ jas prezident boluǧa mümkındık tuǧan, bıraq studenttık kezı men köpşılık aldyndaǧy sözderıne qatysty plagiat degen aiyptaudan keiın basy dau-damaiǧa qalyp, öz kandidaturasyn alyp tastauǧa şeşım qabyldaidy. Sondai-aq onyŋ jūrt aldyndaǧy köptegen sözderı sätsız şyqqan tūstary da bar.
Keiın 2008 jylǧy sailauda Demokratiialyq partiiadan prezidenttıkke ümıtker boluǧa niet bıldırdı. Bıraq basqa kandidattardyŋ – Barak Obama men Hillari Klintonnyŋ tanymaldylyǧyna bailanysty nauqan basynda öz kandidaturasyn alyp tastady.
Özınıŋ qarapaiymdylyǧymen tanymal. Delaverdıŋ senatory kezınde Baiden ūzaq jyldar boiy qoǧamdyq kölıktı paidalanyp kelgen. Atap aitqanda, qalalyq poiyzdy kündelıktı paidalanǧan.
Sonymen qatar, ol AQŞ-taǧy eŋ bai senatorlardyŋ bırı retınde tanymal boldy. 2007 jyly Senattaǧy özınıŋ soŋǧy jylynda Baiden jyldyq tabysy 300 000 dollardan asatyndyǧyn mälımdedı.
Harrasmentı üşın bırneşe ret aiyptalǧan. 2019 jyldyŋ köktemınde bırden bırneşe äiel Baidennıŋ orynsyz äreketı turaly köpşılık aldynda mälımdedı. Olardyŋ bırı, būryn Nevada Assambleiasynda jūmys ıstegen Liusi Flores özınıŋ estelıkterınde 2014 jyly Baiden ony bır ret iyǧynan ūstaǧanyn, ekınşısı, Demokratiialyq partiianyŋ qyzmetkerı Emi Lappos AR agenttıgıne bergen sūhbatynda Baidennıŋ qūşaqtaǧanyn aitqan. Däl sol jyly taǧy alty äiel onyŋ qūşaqtap-süigenı jaily mälımdeme jasaǧan.
AQŞ-tyŋ aituly marapatynyŋ iegerı. 2017 jyly Aq üide ötken qoştasu baspasöz mäslihatynda Barak Obama Baidenge tosyn syi jasap, ony prezidenttık "Üzdık Bostandyq" medalımen marapattaǧǧan. Būl marapat AQŞ-tyŋ beibıt tūrǧyndar üşın eŋ joǧary ekı marapatynyŋ bırı.
Obama äkımşılıgındegı Ukrainamen bailanystaǧy basty figuranyŋ bırı. Baiden Amerika Qūrama Ştattarynyŋ Abyroi töŋkerısınen keiın Ukrainany qoldauǧa sebepker bolǧan bırden-bır tūlǧa. 2014 jylǧy mausymda ol jaŋadan sailanǧan prezident Petr Poroşenkonyŋ inaugurasiiasynda AQŞ delegasiiasyn basqardy. Al 2015 jyldyŋ jeltoqsanynda ol Kievtegı Joǧarǧy Radada söz söiledı.
Baidennıŋ saiasi mansabynyŋ bastaluy men otbasynyŋ qaiǧysy qatar kelgen. 1972 jylǧy Rojdestvo qarsaŋynda Baiden alǧaş ret Senatqa sailanyp, jaŋa jyldan keiın jaŋa ökılettıkterdı qabyldauǧa daiyndalyp jatqanda, onyŋ bırınşı äielı Neliia men bır jasar qyzy Naomi jol apatynan qaitys boldy. Äielı men qyzynan basqa, kölıkte Baidennıŋ ūldary Bo men Hanter de bolǧan. Olar auyr jaraqat alady. Bıraq aman qalyp, densaulyqtary qalypqa keledı.
Bırneşe jyldan keiın Baiden aǧylşyn professory Djill Treisi Djekobsqa üilenıp, būl nekeden Eşli esımdı qyzdy köredı.
Sondai-aq BBC-dıŋ orys tılındegı jaŋalyqtar qyzmetınde Baidendı şet elmen arazdyqty qalamaityn, naǧyz diplomat ekendıgı jaily aitylyp, polisiiaǧa qarsy zorlyq-zombylyq pen Covid-19-ǧa qarsy taktikasylaryna bailanysty onyŋ Tramptan äldeqaida alda kele jatqany saraptalady.
Degenmen, 3 qaraşaǧa deiın älı uaqyt köp. Kımnıŋ bäsı biık bolaryna alda talai oqiǧa sebep bolmaq.
Aijan Perdebekqyzy,
«Adyrna» ūlttyq portaly
