2019 jyly Fransiia astanasynda ötken IýNESKO-nyŋ 40-şy Bas konferensiiasynda ortaǧasyrlyq Şyǧystyŋ ǧūlama oişyly ärı ǧalymy Äbu Nasyr äl-Farabidıŋ 1150-jyldyǧyn jäne Şymkent qalasynyŋ negızı qalanuynyŋ 2200-jyldyǧyn 2020 jyly atap ötıletın halyqaralyq mereitoilar tızımıne engızu jönınde arnaiy qarar qabyldanǧan bolatyn. Osy aituly merekege orai Şymkent qalasynyŋ ainalasyndaǧy şaǧyn audandar körkeiıp, qalanyŋ säulettık kelbetı de arta tüstı, köptegen qordalanǧan mäseleler öz şeşımın taba bastady.
2000 jyldan astam tarihy bar Şymkenttıŋ bügıngı kelbetı osydan on şaqty jyl aldyŋǧymen salystyrǧanda äldeqaida körkeiıp, jaŋa kelbetke engen. Qala statusy elımızdegı üşınşı megapolis bolyp belgılengen ekı jyl ışınde de aituly özgerıster boldy. Soŋǧy jyldary şahardyŋ arhitekturasy men qūrylymy kün saiyn jaŋaruda. Qalanyŋ 2200 jyldyǧy men biyl «Şymkent – TMD elderınıŋ astanasy» atanuy da oŋ özgerısterge yqpal etıp, qalanyŋ turistık aimaqqa ainaluyna öz äserın tigızdı. Qazırgı kezde josparlanǧan bırşama şarua öz nätijesın berıp, kelesı nysandar kün tärtıbınde tūr. Solardyŋ bır parasymen tanystyra ketsek:
«Eskı qalaşyq» – Sitadeldı ärleu jūmystary aiaqtaluda.
Osydan bırneşe jyl būryn Bauyrjan Baitanaev bastaǧan zertteuşıler Şymkenttıŋ köne qalalardyŋ bırı ekenın däleldep, düniejüzi tarihşy-ǧalymdarynyŋ nazaryna ūsynyp, qalanyŋ 2200 jyldyǧyn IýNESKO kölemınde toilau maqūldanǧan bolatyn. Osy oraida Eskı qalaşyqta arheologiialyq qazba jūmystary jürgızılıp, tarihi keşenge ainaldyru jūmystary jürgızıldı.
Qala äkımınıŋ baspasöz qyzmetınıŋ habarlauynşa, tamyz aiynyŋ 22 jūldyzyna deiın ärleu jūmystary – 80 %-ǧa, abattandyru – 30 %-ǧa, arheologiialyq jūmystar – 60 %-ǧa aiaqtalyp qalǧan. Qazır josparǧa säikes 8 baǧytta muzei ūiymdastyrylyp, eksponattar qoiyluda. «Eskı qalaşyqtyŋ» tolyqtai ärleu jūmystary jyl soŋynda aiaqtalady dep josparlanuda.
53 şaǧyn audanda infraqūrylym qūru jūmystary qyzu jürıp jatyr. Şymkentte 53 şaǧyn audan qaladan alşaq ornalasqan. Qazır būl tūrǧyn audandarda infraqūrylym qūru jūmystary qyzu jürıp jatyr.
Tūran, Batys, Yntymaq-2, Jaŋatūrlan, Asar-2 şaǧynaudandaryn sapaly auyz sumen qamtamasyz etu üşın biudjetten şamamen 5 milliard teŋge bölındı. Jyl aiaǧyna deiın İgılık, Qyzyljar, Täuelsızdıkke – 20 jyl, Kökbūlaq, Abdulabad, Ötemıs şaǧyn audan tūrǧyndary auyz sumen qamtamasyz etıledı.
Sondai-aq 2015 jyly qala şetınen qūrylǧan 195 jäne 276-şy kvartaldar gaz, auyzsu, jaryqpen qamtamasyz etılude.
5G jyldam internet jelısı ıske qosylady. 5G ıske qosudyŋ pilottyq jobasy Nūr-Sūltan, Almaty jäne Şymkent qalalarynda jüzege asyryluda.
Balalarǧa arnalǧan oiyn alaŋdary men sport alaŋdary üşınşı megapolistıŋ jüzdegen aulalarynda paida boldy. Atap aitqanda, Nūrsät, Tūran şaǧynaudandary, Dostyq pen Qainarbūlaq tūrǧyn alaptary jäne Qainarbūlaq saiajaiynda ornalasqan 10 aşyq sport alaŋşasy tūrǧyndar igılıgıne paidalanuǧa berıldı.
Jaŋa ippodrom aşylady. Bäidıbek bi daŋǧylynda ornalasqan būrynǧy ippodromdy jaŋa orynǧa köşırılıp, Bozaryq tūrǧyn alabynda 24 gektar jer telımıne zamanaui standartqa sai jaŋa ippodrom keşenı boi köteredı. Qazırgı uaqytta nysannyŋ jobalyq-smetalyq qūjattamasy äzırlenude.
Denrosaiabaqqa taǧy aǧaş köşetterı otyrǧyzyldy. A.Asqarov atyndaǧy dendrosaiabaqtyŋ aǧaş türın köbeitu maqsatynda jaŋa aǧaş 42 türınen 200 dana köşet, 39 türınen 5 341 dana aǧaş-būta egılgen. Būlardyŋ arasynda Qazaqstannyŋ qyzyl kıtabyna engen aǧaş-būtalardyŋ 7 türı, al sirek kezdesetınderdıŋ 61 türı bar. Saiabaqtaǧy aǧaştardyŋ jalpy sany 100 myŋ danadan asty.
Köşeler jöndelude. Qaladaǧy bırqatar köşege jöndeu jūmystary jürgızıldı. Sondai-aq qyrküiek-qazan ailarynda Eŋbekşı audanyndaǧy Töle bi köşesın, äl-Farabi audany Türkıstan köşesınde (Äl-Farabi alaŋynan Adyrbekov köşesıne deiın), Eŋbekşı audany Jıbek joly köşesındegı (Rysqūlov köşesınen Aimauytov köşesıne deiın) ortaşa jöndeu jūmystary aiaqtalady.
Tūrǧynüilerdıŋ syrty jaŋardy. Respublika jäne Täuke han syndy qaladaǧy maŋyzdy köşelerdıŋ boiyndaǧy 43 üidıŋ syrtqy körınısı qaita ärlengen. Sondai-aq basqa da audandardaǧy üilerdıŋ syrtyna jöndeu jūmystaryn jürgızu josparlanǧan. Qala äkımı Şymkent – TMD elderınıŋ astanasy aiasynda barlyǧy 79 köpqabatty tūrǧynüidıŋ syrtyn jaŋartudy tapsyrǧan.
Apatty jaǧdaidaǧy köpırler jöndelude. Şymkent qalasy aumaǧynda barlyǧy 36 köpır bar. Onyŋ altauy apatty jaǧdaida ekenı anyqtalyp, sonyŋ beseuınıŋ jöndeu jūmystaryna qazynadan 926,8 mln qarjy qarastyrylǧan. Olar: et kombinaty maŋyndaǧy, Leŋger tas jolyndaǧy, Maiatas, Toǧys, Eltai tūrǧyn alaptaryndaǧy. Jöndeu jūmystary jyl soŋyna deiın bıtuı tiıs.
Qalanyŋ infraqūrylymynan bölek densaulyq saqtau, bılım beru, halyqty äleumettık qoldau salalarynda da oŋtaily özgerıster kütıp tūr.
(Suretter aşyq derekközderden alyndy)
Aijan PERDEBEKQYZY,
«Adyrna» ūlttyq portaly
