AQŞ-tyŋ zertteuşı ǧalymdary 2011-2014 jyldar aralyǧynda 140 myŋǧa juyq eresektermen sūhbattasyp, eldegı ortaşa deŋgeiden joǧary tabysy bar adamdardyŋ 66,6%-y täulıgıne 7-8 saǧat ūiyqtaǧanyn anyqtady. Sonymen qatar, ortaşa nemese ortaşa tabystan tömen tūratyn adamdardyŋ tek 55%-ynda ūiqymen problema joq deidı.
Sarapşylardyŋ aituynşa, adam ūiqysynyŋ tynyş boluyna jatyn orynnyŋ jaǧdaiy da äser etedı. Ol da tabysqa bailanysty. Tabysy joǧary adamdar jatyn bölmesın ortopediialyq tösenışpen, yŋǧaily jastyqşalarmen, ylǧaldandyrǧyşpen jäne jeldetkışpen qamtamasyz ete alady. Kedei halyq üşın būl jaǧdai artyq şyǧyn bolyp körınedı.
Äleumettık märtebeden basqa, ūiqyǧa äser etetın basqa da faktorlar bar: qorşaǧan ortanyŋ jaǧdaiy, ekologiia, şu jäne temperatura. Alkogol, tyiym salynǧan psihotroptyq zattardy tūtynu, tamaq rasionynda artyq kofein paidalanu ūiqynyŋ sapasyna terıs äser etedı.
Mamandar salauatty ūiqy tek aǧzanyŋ qyzmetıne ǧana emes, sonymen qatar ömır süru ūzaqtyǧyn da arttyratynyn eske salady.
Dūrys ūiqynyŋ adam üşın maŋyzy qandai?
Bazel universitetınıŋ biologiia ortalyǧyndaǧy ūiqyny zertteuşı ǧalym Kristen Blium: «Ūiqy – būl tamaq, su jäne tynys alu siiaqty barlyq januarlardyŋ negızgı qajettılıkterınıŋ bırı. Adam, eŋ aldymen, januar. Ökınışke orai, qazırgı qoǧamda köp adam dūrys ūiyqtaudy elemei jüre beredı. DDSŪ ūsynǧandai 7-9 saǧatty demaluǧa arnamaidy. Älem halqynyŋ şamamen 30%-y ūiqynyŋ naşarlyǧynan zardap şegedı»,-deidı.
Tüngı ūiqynyŋ qandai paidasy bar?
Ūiqy ömırlık maqsattarǧa jetuge kömektesedı. Eger januarlar bırneşe apta boiy ūiyqtamasa, immunitettı älsırep, midyŋ qalypty jūmysy toqtap, jüike jüiesı älsırep, soŋy ölımge äkeledı. Ūiqy sondai-aq, energetikalyq balansty saqtauǧa da kömektesedı. Tek ūiqynyŋ kezınde adamnyŋ jady tolyq jūmys ıstep, jaŋa bılım meŋgeruge jol aşylady.
Ūiqy qandai prosess?
Ūiqy ekı prosespen retteledı: būl prosester kündız sergek jüru men tünde demaludy qamtamasyz etedı. Bırınşı prosess "sirkadiia" dep atalady, ol şamamen 24 saǧat saiyn qaita bastalady. Ekınşı prosess "gomeostatikalyq" dep atalady jäne qaşan ūiyqtauǧa bolatyndyǧyn tüsınuge kömektesedı. "Gomeostatikalyq" prosess bızdıŋ denemızdı är tün saiyn zariadtaudy qajet etetın akkumuliatorge ūqsaidy. Keşke, "sirkadiialyq" jäne "gomeostatikalyq" prosester bır nüktege toǧysqanda, bız şarşap, ūiqymyz keledı. Būl prosestı bız baqylai almaimyz, aǧza mūny bız üşın özı jasaidy.
Ūiqynyŋ sapasyn qalai jaqsartuǧa bolady?
- Kündelıktı bır uaqytta ūiyqtap, bır uaqytta tūruǧa daǧdylanyŋyz;
- Ūiyqtar aldynda telefonǧa "jabyspaŋyz";
- Oianǧannan keiın bırden tūryp ketıŋız;
- Demalys künderı de erte tūruǧa tyrysyŋyz;
- Ūiyqtaityn jerıŋızdı tolyq qaraŋǧylaŋyz;
- Kofein kölemın azaityŋyz;
- Ūiyqtar aldyn toiyp tamaqtanbaŋyz jäne sportpen ainalyspaŋyz;
- Jatyn bölmeŋızdı jeldetıp alyŋyz.
Aijan PERDEBEKQYZY,
«Adyrna» ūlttyq portaly
