AQŞ, Chili, Gonkong jäne Europanyŋ bırneşe elınde tūrmysy tömen otbasy balalarynyŋ sapaly bılım aluy üşın vaucherlık mehanizm engızılgen.
Prezident Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan halqyna Joldauynda 2025 jylǧa deiın alty jasqa tolmaǧan balalardy mektepke deiıngı bılımmen 100% qamtudy tapsyrdy. Alaida, būl mäsele memlekettık balabaqşa salumen ǧana şeşılmeitının, sondyqtan osy ıske jeke biznestı tartyp, qoldaudyŋ jaŋa türlerın, sonyŋ ışınde qarjylandyrudyŋ vaucherlık täsılın oilastyru qajet ekenın aitty. Toqaevtyŋ aituynşa, qarjylandyrudyŋ vaucherlık mehanizmı arqyly ata-analar kez kelgen balabaqşa ne mekteptı taŋdap, memleket bergen vauchermen tölem jasai alady.
Balabaqşa jetıspeuşılıgı mäselesın şeşudıŋ joldary
Maqala basynda Bılım jäne ǧylym ministrlıgınıŋ mälımetterıne nazar audaraiyq.- Qazaqstanda 10 179 mektepke deiıngı bılım beru ūiymy bar, olardyŋ 4 450-ı – jekemenşık balabaqşa;
- 906 800 bala (78,7%) mektepke deiıngı bılım berumen qamtylǧan, olardyŋ 40,6 paiyzy jekemenşık balabaqşaǧa barady.
- jekemenşık balabaqşalardyŋ ülesın arttyru;
- vaucherlık mehanizm.
"Ata-ana balasynyŋ kezegı kelgende memleket ūsynǧan balabaqşaǧa ǧana apara alatyn. Endı vaucherlık mehanizm arqyly ata-ana özıne ūnaityn jäne qolaily balabaqşany taŋdai alady. Sondai-aq, bügınde bılım basqarmalary men bölımderı memlekettık tapsyrys alatyn balabaqşany konkurs arqyly anyqtap otyrsa, endı ata-anaǧa taŋdau erkı berıledı. Säikesınşe, osy arqyly salada bäsekelestık te, sapa da artady", – dedı Ashat Aimaǧambetov.Vaucher degen ne? Vaucher – tauarlarǧa nemese körsetıletın qyzmetterge aqy tölengenın kuälandyratyn rastama qūjat. Mäselen, äue tasymalynda ūşaq biletınıŋ qaitarylatyn somasyn saqtaityn elektrondy qūjatty vaucher dep ataidy. Vaucher berılse, bilet aqşasyn qolma-qol alu nemese tölem kartasyna qaitaru mümkın emes. Äue kompaniiasy bergen vaucher arqyly bilet aluǧa, äue kompaniiasynyŋ basqa da qyzmetterın paidalanuǧa bolady. Bılım salasyndaǧy vaucherdıŋ qyzmetı qandai? Memleket balanyŋ balabaqşaǧa, mektepke, ne bolmasa joǧary oqu ornynda oqu aqysyn ne tamaqtanu jäne basqa da şyǧyndaryn töleu üşın vaucher beredı. Vaucher qolǧa ūstalatyn aqşa emes, degenmen ol belgılı bır aqşa somasymen baǧalanady. Säikesınşe, ol oqu ne özge şyǧyndy tolyq ötemeuı mümkın. Memleket vaucher bere otyryp, oqu ornyna qarjyny audaru jolymen oqu aqysynyŋ tolyq ne bır bölıgın töleu mındetın alady. Bılım beru vaucherınıŋ negızgı mındetterı:
- ata-analar men oquşylardyŋ taŋdau mümkındıgın keŋeitu;
- bılım beru jüiesınde naryqtyq qatynasty damytu;
- bılım beru qyzmetterı sapasyn arttyru;
- qarjynyŋ aşyqtyǧyn qamtamasyz etu.
Ekonomist, Nobel syilyǧynyŋ iegerı Milton Fridman vaucherdı memleket tarapynan qarjylyq qoldaudy saqtai otyryp, bılım beru qyzmetterı naryǧyndaǧy bäsekelestıktı qalpyna keltıru ädısı retınde qarastyrǧan. Onyŋ pıkırınşe, ata-analar men oquşylarǧa mekteptı taŋdauǧa vaucherdı qoldanuǧa rūqsat beru taŋdau erkındıgın keŋeitıp, bılımdı azamattardyŋ köbeiuıne äkeledı dep sendırdı.
Vaucher täjıribesı qai elderde bar?
1981 jyldan bastap Ūlybritaniiada "bılım aluǧa järdemdesu shemasy" dep atalatyn şekteulı kvazi-vaucherlık shema jūmys ısteidı. Maqsaty – kedei otbasynan şyqqan qabılettı oquşylarǧa köbırek mümkındık beru. Olar memleketten bılım jäne ǧylym departamentınde tırkelgen täuelsız mektepterde bılım alu aqysyn töleu kömegın alady. 1992 jyly 295 täuelsız mektepte oqityn 27 000 oquşy vaucher alǧan. Jyl saiyn baǧdarlamaǧa jaŋadan 5 myŋǧa juyq adam qatysady. Vaucher täjıribesı keiınnen käsıptık bılım berude qoldanylǧan. Chilide de bılım vaucherlerı 1981 jyly paida boldy. Vaucher tabysy tömen otbasy balalary üşın bılım alu mümkındıgın keŋeitu, mektepte bılım beru sapasy men oqu oryndary qyzmetınıŋ tiımdılıgın arttyru sekıldı bırqatar mäselenı şeşu üşın engızıldı. Vaucher paida bolǧan soŋ jekemenşık mektepte oqityndar sany kürt artqan. Jekemenşık jäne memlekettık mektepte oqityn äleumettık sanattaǧy oquşylardyŋ bılım sapasyn testılegende jekemenşık mektepte oqityndar joǧary nätije körsetken. Būdan bölek, vaucherlık qarjylandyruǧa qatysatyn jekemenşık mektepterde bır oquşyǧa ketken şyǧyn memleketettık mektepterge qaraǧanda tömen bolǧan. 1990 jyly Chili ükımetı bılım beru şyǧyndaryn arttyryp, vaucher qūnyn kötergen. Nätijesınde az qamtylǧan otbasydan şyqqan balalar oqumen qatar, atauly qarjylyq jäne tehnikalyq kömek alǧan. AQŞ-tyŋ bırqatar ştatynda vaucher täsılı qoldanylady. 1990 jyly Miluoki mektep okrugınde kedei otbasylardan şyqqan mektep oquşylaryn qarjylandyruǧa baǧyttalǧan "Ata-analardyŋ taŋdau baǧdarlamasy" (Milwaukee Parental Choice Program) jaqsy nätije körsetken. Alǧaşynda qarjylai qoldau halyqtyŋ mūqtaj emes bölıgıne körsetıle me degen qorqynyş bolǧan. Zertteu jürgızgende kedei otbasylarǧa kömek berılgenı rastaldy. Jekemenşık mektepter qabılettı oquşylardy ǧana qabyldaidy degen qauıp te bolǧan. Alaida, baǧdarlamaǧa tabysy tömen otbasylardan şyqqan oqu ülgerımı ortaşa oquşylar qatysyp, olarǧa jekemenşık mektepter ärtürlı oqu baǧdarlamalaryn ūsynǧan. 1992 jyly bılım vaucherlerı Kolumbiia mektepterınde qoldanyla bastady. Bastapqyda vaucherlık baǧdarlamany engızuge memlekettık orta mektepterde oryn jetıspeuı sebep bolǧan. Vaucher az qamtylǧan otbasylardan şyqqan 6-synyp oquşylaryna berılgen. 1994 jyly baǧdarlama 100 myŋ oquşy bılım alatyn 1 789 jeke mekteptı qamtyǧan. Bastapqy kezeŋde jürgızılgen tekseru qarjylai kömektıŋ halyqtyŋ mūqtaj sanatyna berıletının körsettı. Osylaişa vaucherlık baǧdarlamany engızu tabysy tömen otbasylardan şyqqan oquşylardyŋ jekemenşık mektepterde bılım aluyna mümkındık bere otyryp, memlekettık mektepterde synyptardyŋ tolyp qaluy mäselesın şeşken. 1992 jyly vaucher jüiesı engızılgen Şvesiiada ata-analar balasyn qalauyna qarai memlekettık ne jekemenşık mektepke bere alady. Qandai mekteptı taŋdaǧanyna qaramastan memleket balanyŋ ouqyn töleidı. Memlekettık jäne jekemenşık mektepter bırdei qarjylandyrylady. Vaucherler oqu aqysyn ǧana emes, oquşylardyŋ densaulyǧyna bailanysty jäne mekteptegı tamaqtanu şyǧyndaryn da öteidı.Qazaqstannyŋ bılım jüiesınde vaucher mehanizmı qalai qoldanylady?
2016 jyly eks-bılım ministrı Erlan Saǧadiev balabaqşa qyzmetaqysyn vaucher arqyly töleu jüiesın engızu qajettıgı turaly mälımdegen. Ol öz sözınde negızınen halyqtyŋ az qamtylǧan toptaryna vaucher bölu kerek ekenıne toqtalyp, tūrmysy jaqsylar balabaqşa aqysyn özderı tölei alatynyn töleitının aitqan. "Vaucherdıŋ ekınşı türı bar. Eger balaŋyzdy qymbat balabaqşaǧa bergıŋız kelse, vaucher aluǧa jäne onyŋ üstındegı şyǧyndy özıŋız töleuıŋızge bolady" degen bolatyn Erlan Saǧadiev. Qazırgı taŋda Qazaqstanda jekemenşık balabaqşalarǧa memlekettık tapsyrys berıledı. Onyŋ qai balabaqşaǧa jäne qandai kölemde bölınetının bılım basqarmalary men bölımderı şeşedı. Elektrondy ükımet portalynda bala memlekettık balabaqşa kezegınde tūrsa, kezek jetkenge deiın balany memlekettık balabaqşadaǧy kezek ornyn saqtai otyryp, jeke menşık balabaqşaǧa ornalastyru mümkındıgı bary jazylǧan. Memlekettık tapsyrys aiasynda jekemenşık balabaqşadaǧy tärbie men bılım üşın tölemdı memleketpen bölısuge bolady. Memleket respublikalyq biudjet qarjysynan balalardyŋ mektepke deiıngı tärbie men oqu qyzmetınıŋ qūnyn tölese, ata-analar tamaqtanu şyǧyndaryn, sondai-aq öz qalaulary boiynşa balabaqşa tarapynan qosymşa qyzmetter üşın töleidı.Memlekettık tapsyrys boiynşa jeke menşık balabaqşaǧa jıberu joldamasyn bılım basqarmasy beredı. Jeke balabaqşa basşysy ata-anamen şart jasasady. Onda taraptardyŋ qūqyqtary men mındetterı, balabaqşa üşın alynatyn tölem mölşerı körsetıledı.
Bılım jäne ǧylym ministrı Ashat Aimaǧambetov prezident joldauyna deiın de ärbır ata-ana balabaqşany özı taŋdap, oǧan balasy memlekettık tapsyryspen bara alatyn norma qaralatynyn mälımdegen bolatyn:
"Keler jyly nemese biylǧy oqu jylynda kezekte tūrǧan ata-ana balabaqşaǧa joldama alyp, balasy baratyn mektepke deiıngı ūiymdy özı taŋdaityn jaŋa jüiege köşemız".Ashat Aimaǧambetov būl şeşımnıŋ mektepke deiıngı ūiymdar arasyndaǧy bäsekelestıktı arttyryp, qyzmet sapasyn jaqsartady degen senımde.
informburo.kz
