Äleumettık jelıde türlı toptar bar. Solardyŋ ışınde «Europadaǧy qazaqtar», «Türkiiadaǧy qazaqtar», «AQŞ-taǧy qazaqtar» degen toptar da az emes. Būl toptarda tek qazaqtar ǧana emes, jalpy Qazaqstannan şetelge ketken azamattar da tırkelgen. Är toptaǧy tırkelgen müşeler sanyna qarap, elımızden şekara asyp ketkender sany az emesın baiqaisyz. Būl sözımızdı resmi statistikanyŋ soŋǧy alty aida Qazaqstannan 10 977 adam şetelge qonys audardy degen aqparaty rastai tüsedı.
Byltyr osy uaqytta şekara asyp, basqa elge köşkender sany -20 071 bolǧan eken. Ärine, byltyr būl uaqytta pandemiia bolmaǧanyn, şekaranyŋ aiqara aşyq bolǧanyn eskersek, körsetkış te soǧan sai deuge bolady. Al biyl karantinmen ötken jarty jyldyqtyŋ özınde basqa elge qonys audarǧandardyŋ sany on myŋnyŋ üstınde bolsa, künı erteŋ şekara aşyla qalsa,Qazaqstandy tastap, jaqsy ömır ızdep, basqa memleketke ketuşınıŋ sany qalai bolar eken?Joǧaryda söz etken äleumettık jelıdegı top müşelerınıŋ basym bölıgı Qazaqstanǧa qaita keludı mülde josparlamaityndaryn jasyrmaidy.
Elımızge köşıp kelıp jatqandar da az emes. Alaida ketuşı men keluşınıŋ ara salmaǧynda ülken aiyrmaşylyq bary alaŋdatady. Mamandardyŋ pıkırınşe, būl qalypty qūbylys. Alaida jiyrma millionǧa jeter jetpes Qazaqstannan on myŋdap adam ketuı qalypty qūbylysqa jata qoimasa kerek.
"Arqa jyly bolsa, arqar auyp nesı bar?"
«Qazaqstan baspasöz qūraldary elden ketuşınıŋ köbı özge ūlt ökılderı dep jazyp jatady. Būl jartylai ötırık aqparat. Sebebı, tūraqty mekenjaiymdy basqa elge auystyru jönınde qūjat rettep jürgenımde, Köşı qon poliiiasynda men siiaqty jürgenderdıŋ basym bölıgı öz qazaqtarymyz bolatyn. Olardan nege ketıp jatsyŋ dep sūrasaŋyz «adam siiaqty ömır süru mümkın bolmai kettı. Jemqorlyq jailaǧan jüie şarşatty» degen jauap alasyz. Būl bükpesız şyndyq. Qazaqstanda tek tamyr-tanysy bar adam ǧana adam siiaqty ömır süredı. Al eşkımı joqtar tek jaldamaly qūldyŋ kebın kiedı. Äielım ekeuımız «Bolaşaq» baǧdarlamasymen şetelde oqyp keldık.
Alǧaşqy lekpen barǧanbyz. Oquymyz bıtkende, elge kelıp, barymyzdy salyp qyzmet etemız degen maqsatymyz tas talqan boldy. Alǧan bılımımızdı qajet etetın jerdı tappai, ekı jyl sandaldyq. Jeke balalar klinikasyn aşyp, pediatriiany damytudy armandadyq. Armanymyz sol küiı qaldy. Aqşasy men kökesı joq bızdıŋ bılımımızdı Qazaqstan kerek te etpedı. Köp ūzamai, şetelden tüsken şaqyrtuǧa oilanbai ketıp qaldyq. Qazır AQŞ-ta tūryp jatyrmyz. Tūraqty jūmysymyz, üiımız bar. Eŋ bastysy, būl jaqta özımızdı şynaiy adam sezınemız. Bälkım, keibıreuge ūnamas, desek te aitaiyn, bız azamattyqtan bas tartuǧa ötınış bıldırıp qoidyq», -deidı amerikalyq qazaq, balalar nevropatology Asylhan BERIKBAI.
Sondai-aq, Asylhan özderı aralasatyn otyzǧa juyq qazaq otbasynyŋ adamdary Qazaqstannan ketkenderıne ökınbeitının, kerısınşe balalary üşın osyndai taŋdau jasaudy dūrys dep tapqandaryn aitady.
Balasynyŋ bolaşaǧy üşın basqa eldı taŋdauşylar köbeigen
«Basqa elge köşudı oilap jürgenıme bıraz bolǧan. Al biylǧy pandemiia kezınde būl oiyma nyq taban tıredım. Osy pandemiia özımnıŋ medisinasy nölge teŋ, bılım salasy bylyqqan, bilıgı halyqtan bölek ömır sürıp jatqan elde tūryp jatqanyma taǧy közımdı jetkızdı. Bar jūmysynan aiyrylyp, aqşasyz qalǧan halqyn üige qamaǧan bilıktegıler auyrǧan azamatyna bar därını bermei, qoimada tyǧyp ūstady ǧoi! Mūnan asqan qiianat bar ma? Tuǧan jer, Otan degen patriottyq pafosqa toly dünielerdı şetke ysyryp, būl elden ketuge bel budym. Menı kerek etpegen elde aram ölgenşe, dūrys qoǧamy bar elde öleiın. Şetelge ketseŋ, qūl bolasyŋ degen tüsınık bar bızde. Qūl boludan arlanbaimyn! Öitkenı men öz elımde de qūl bolyp, äbden üirengenmın. Sondyqtan qazır qūjattarymdy rettep, şekaranyŋ tolyq aşyluyn kütıp otyrmyn. Balamnyŋ bolaşaǧy üşın osyndai qadamǧa baruym kerek», -deidı bızben äŋgımesınde Duman ERKINBEKŪLY.
Kompiuterde baǧdarlama jasaumen ainalysatyn Duman men balalar nevropatology Asylhan özge ūlt ökılı nemese jūmyssyz jürgen, ükımettıŋ järdemaqysyna qaraǧan jandar emes. Ekeuı de elge naǧyz kerek mamandyq ielerı emes pe? Elımızden osyndai bılıktı maman ielerı şetel asyp kete berse, aldaǧy uaqytta jaǧdaiymyz qalai bolmaq? «Bıreu ketse, bıreu keler» dep, Qazaqstanǧa qonys audarǧandardy jūbanyş köretınımız ras. Alaida elımızge köşıp kelıp jatqandar myqty mamandar men damyǧan elden kelgender me?
Sūrastyryp jürıp, byltyr küzde Qazaqstanǧa tübegeilı qonys audarǧan bırneşe azamatty taptyq. Bızben sūhbattasqan üş azamattyŋ üşeuı de TMD elderınen kelgender. Täjıkstan, Qyrǧyzstan elderınen köşıp kelgen sol azamattar öz elın Qazaqstanmen salystyryp, «Qazaq jerınde nan bar ǧoi, äiteuır» degendı alǧa tartady. Ärine, kei körşılerımızben salystyrǧanda, jaǧdaiymyz jaman emes. Äitse de, bız jer bailyǧymyzdyŋ arqasynda būdan da myqty ömır süruge laiyq emespız be?
Qazaqstandaǧy emigrasiia mäselesı jyl ötken saiyn qauıptı syzyqqa jaqyndap keledı. BAQ betterınde būl mäsele köbınese bırjaqty köterılıp, ketıp jatqandar özge ūlt ökılderı degenge saiady. Al rasynda soŋǧy uaqytta tūraqty mekenı etıp basqa memlekettı taŋdaǧan qazaqtyŋ sany artpasa, kemgen joq.
Osy mäselege bailanysty BAQ betterınde şyqqan sarapşy, bılıktı mamandardyŋ pıkırıne şolu jasap kördık. Mäselen, saiasattanuşy Sūltanbek SŪLTANǦALİ «Qazaqstannan adamnyŋ köpetep şetelge köşıp jatqany būl oilanatyn, alaŋdai bastauǧa tūratyn jaǧdai» ekenın aityp, bilık emigrasiia mäselesın şeşudı qolǧa almasa, arty jaqsy bolmaitynyn aitsa, tarihşy Nūrtai MŪSTAFAEV ta öz elınde äleumettık saiasat dūrys jolǧa qoiylsa, eşkım jaqsy ömır ızdep şetelge ketpes edı degen pıkırde. Däl osyndai pıkırdı sarapşy Şynasyl ERNAZAR da alǧa tartyp: «Jastardyŋ äleumettık problemalary şeşılmei, şetelge ketuşılerdı toqtatu mümkın emes», -deidı.
Jaǧdai osylai jalǧasa berse, bolaşaq turaly aitudyŋ özı artyq bolar. Özınıŋ bılımdı jastarynan aiyrylǧan memlekettıŋ erteŋı boluşy ma edı?Halqy joq memleket bolmaitynyn, memleket bolmasa astyndaǧy kreslosy bolmaitynyn bilıktegı şeneunıkter myqty bılse kerek. Olai bolsa, halyqtyŋ erteŋı sanalatyn jastardyŋ äleumettık mäselesın bügın şeşpese, erteŋ keş bolatynyn da nazarda ūstaidy dep ümıttenemız.
Rauana DİMAŞQYZY,
«Adyrna» ūlttyq portaly.
Foto aşyq derekközden alyndy.
