Biyl V.İ. Leninnıŋ tuǧanyna 150 jyl tolǧan eken. Al onyŋ dünieden ötkenıne 100 jylǧa juyq uaqyt bolǧanyna qaramastan, onyŋ mürdesın älı de saqtap keledı. San jyldardan berı özıne arnalǧan mavzoleide tūrǧan mumiiasy qandai deŋgeide jäne ony balzamdauǧa qanşa aqşa ketedı?
Lenin 1924 jyly 21 qaŋtarda dünieden ötkende, onyŋ mürdesın saqtau eşkımnıŋ basyna kelmegen de eken. Professor Aleksei Abrikosov alǧaş onyŋ denesın qoştasu räsımı üşın ǧana balzamdaǧan. Tıptı, ony aqtyq saparǧa şyǧaryp salatyn kündı de belgılegen.
Bıraq «Kün kösemmen» qoştasu üşın jer-jerden kelgen adamdardyŋ qarasy köp bolǧandyqtan, ükımet jerleudı keiınge qaldyryp kelgen. Ekı aiǧa deiın öte jaqsy saqtalǧan dene nauryz aiynan bastap bülıne bastaǧan. Qūlaǧy, mūrny, qabaǧy transformasiiaǧa ūşyrap, pigmenttı daqtar paida bolǧan. Osy kezden bastap onyŋ denesın saqtaudy ūiǧarady.
Ǧalymdardyŋ aldynda Lenindei proletariat basşynyŋ tek denesın saqtap qoimai, ony qalpyna keltıru mındetı de tūrdy. Alǧaşynda ıske keiınnen kırısken ǧalymdar professor Abrikosov keibır qantamyrlaryn alyp tastaǧandyqtan, denenı qalypqa keltırerde aitarlyqtai qinalypty. Tört ai boiy mäiıttı saqtaudyŋ barlyq şarasyn jasap bolǧan soŋ, säuletı kelısken mavzolei aşylyp, Lenindı sonda qoiady. Sol jyldyŋ tamyz aiynan bastap jan-jaqtan Leninnıŋ ölı denesın köruge adamdar aǧylyp kele bastaidy.
Sodan berı biohimikter, ǧalymdar Leninnıŋ tek bet-älpetın saqtaudy ǧana maqsat etpei, onyŋ salmaǧy, dene pışımı men bet-terısınıŋ tüsınıŋ saqtaluyna da barynşa män beredı.
Denenıŋ balzamdalǧanyna ǧasyrǧa juyq uaqyt ötse de, dene müşelerı özınıŋ iılgıştıgın älı de saqtaǧan körınedı. Tıptı, moiny älı künge būrylady.
Ärbır bır jarym jylda mürde käsıbi tekserıske jıberedı. Būl uaqytta mavzolei ekı aiǧa deiın jabyq bolady. Eger denenıŋ bırer jerınen özgerıs baiqalsa, dereu qalypqa keltırıledı.
Denedegı barlyq sūiyqtyq jaŋartylyp, sarkofagqa qaita salynady. Mürde tırı sekıldı körınuı üşın 14 spektrlı jaryq şamdar qoiylǧan. Sarkofagtyŋ ışındegı temperatura ylǧi +16 gradus bolyp tūrady.
Osy jyly reseilık aqparat közderınde onyŋ mürdesınıŋ köşırme ekendıgı jaily şu şyqty. Mūndai şu ol ölgen soŋ-aq tarai bastaǧan eken. Äitse de, zertteuşıler men onyŋ denesımen tıkelei jūmys ıstegender mürdenıŋ Lenindıkı ekenın aitady. Rasymen de, memleket tarapynan qyruar qarajat bölınıp jatqanda qanşama jūmysşy quyrşaqty kütıp-baptamasa kerek? Derekközderge süiensek, mäiıttı saqtau üşın jylyna 17 million rubl ketetın körınedı.
Jyl saiyn osynşa qarajattyŋ bır mäiıttıŋ saqtaluyna ǧana ketetınıne köpşılık narazy. Köptegen saiasattanuşylar da Lenindı tezırek jerleudı ūsynǧan eken. Bıraq ony tarihi jädıger körıp, oǧan tabynuşy toptyŋ köptıgınen be bilık būl ūsynysty qabyldamaǧan. RF Prezidentı Vladimir Putin özın Keŋes Odaǧymen bailanystyratyn adamdar tırı jürgende Leninge eşqaşan tiıspeitındıgın aitypty.
Foto aşyq derekközden alyndy
Aijan PERDEBEKQYZY
«Adyrna» ūlttyq portaly
