Adam balasyna qylmysy üşın jazanyŋ eŋ ülkenı – ölım jazasy. Ekınşı Düniejüzılık soǧysqa deiın bıraqatar memleketter ölım jazasyn köptep qoldanatyn. Soǧystan keiın ölım jazasyna kesetın memleketter sany bırşama azaiǧan. Qazırgı beibıt zamanda da aiyptyny ölım jazasyna kesetın respublikalar bar. Atap aitar bolsaq, Qytai, İran, Saud Arabiiasynda, Vetnamda jäne İrakta älı künge deiın osy jaza türı qoldanylyp keledı.
Älemde ölım jazasy atu, därı egu, darǧa asu, taspen atu, bas kesu, elektrlı oryndyq arqyly öltıru, t. b. arqyly oryndalady.
Qandai jaǧdaida ölım jazasyna kesıledı?
AQŞ-ta ölım jazasy äsırese jabyq kameralarda, el nazarynan alşaq oryndalady. Aiyptyny gazben tūnşyqtyru, ekpe egu, atu jäne elektrlı oryndyqpen öltıredı. Sonymen qatar, aiypkerge ükım oryndalmas būryn künäsınan tazalanu üşın 6 ai dıni qyzmetkermen ruhani tūrǧyda tazaruǧa da mümkındık berıledı.
Qytaida Zaŋ boiynşa sybailas jemqorlyqpen ainalysqandar, zaŋsyz esırtkı saudalaǧandar, memleketke qarsy tyŋşylyq äreket jasaǧandar, jaldamaly baskeserler ölım jazasyna kesıledı. Atap ötetın jait, sybailas jemqorlyqpen ainalysqandardyŋ barlyǧy bırdei ölım jazasyna kesılmeidı. Paraqordyŋ ükımetke keltırgen şyǧyny 450 myŋ iuannan asqan jaǧdaida ǧana atu jazasyna kesıledı.
Soltüstık Koreiada tyiym salynǧan şeteldık muzykany tyŋdasa, şeteldık saittarǧa kırse, qaitys bolǧan el basşysyn joqtap jylamasa, şeneunık jinalysta ūiyqtap qalsa, mereke künderınen bölek alkogoldı ışımdık ışse, şet elge qoŋyrau şalsa, Oŋtüstık Koreianyŋ kinolaryn körse, dıni senımge qarsy şyqsa, pornografiialyq videolardy körse jäne taratsa, basşylarǧa qūrmet tanytpasa, tyiym salynǧan närselerdı jasaǧan jaǧdaida el aldynda ölım jazasyna kesıledı.
Minsk «genosid», «soǧys ūiymdastyru», «laŋkestık äreket», «Otanǧa opasyzdyq jasau», t.b. qylmystar üşın ölım jazasyn qoldanyp keledı. 1996 jyly būl elde ölım jazasynan bas tartu mäselesı talqylanǧan edı. Referendumǧa qatysqandardyŋ 80,5%-y jazanyŋ saqtaluyn qoldady.
İranda jasöspırımder de jazanyŋ auyr türıne ılıgedı eken.
Al bızdıŋ elımızde ölım jazasy jüzege asyrylmaidy. Dese de, elımızde oryn alyp jatqan soŋǧy jaittarǧa bailanysty ölım jazasyn qaita engızudı halyq bilıkten sūrap jür. Halyq büldırşınderge opasyzdyq tanytyp, qyz zorlaǧan pedofilderdı jazanyŋ osy auyr türıne laiyq dep sanaidy. Elımız ölım jazasyna maratorii jariialanǧannan keiın, jazanyŋ būl türın qoldanu äzırge mümkın emes. Dese de, ärkım qylmysyna laiyq jazalanuy tiıs.
Laura TŪRSYNJAN,
"Adyrna" ūlttyq portaly
