QMDB baspasöz hatşysy Aǧabek Qonarbai müftiiattyŋ täŋırşılderge qatysty közqarasyn äleumettık jelıge jariia ettı. Bätuasy şaǧyn maqalada anyq körınedı. Onyŋ avtory – QMDB Şariǧat jäne pätua bölımı meŋgeruşısınıŋ orynbasary Hasan AMANQŪLOV dep jazady Furkan.kz.
Atalǧan maqalada avtor qazaq dalasyndaǧy Täŋırşıldık dının ūstanuşylar turaly arǧy-bergı tarihty alǧa tarta otyryp: «Şariǧat ükımıne kelsek, İslam dının moiyndamaityn, Mūhammed paiǧambardy (oǧan Allanyŋ salauaty men sälemı bolsyn) kemsıtetın adam, qazaq bolsa da, mūsylman sanalmaidy. Ondai adamnyŋ bauyzdaǧan maly haram, qaitys bolsa, oǧan janaza namazy oqylmaidy, ölıgı mūsylman ziratyna qoiylmaidy, ondai senımdegı adamǧa üilenu de dūrys emes», - dep tüiındeidı.
Osyǧan bailanysty «Adyrna» ūlttyq portaly bırqatar azamattyŋ pıkırın sūrap bıldı.
Şeneunıkterdıŋ dıni ūstanymy tekserıluı kerek
Mūrtaza JÜNISŪLY, dıntanuşy, mädeniettanuşy,filosofiia ǧylymdarynyŋ PhD doktory: «Mūsylman ziraty» degen qaisysy? Qai jerde ol? Al sol zirattar kımderdıkı, kımnıŋ menşıgınde, kımnıŋ baqylauynda?»
Törtuyl ŞOQAN, ateist: «Jalpy, İslam dının ūstanatyndardyŋ bärı özderın mūsylman sanaidy. Al namaz oqymaityndardy käpırler dep qaraidy. Būlaişa bölınu sonau toqsanynşy jyldary bastaldy. Al qazırgı qoǧamdaǧy jıkşıldık osy bölınudıŋ saldarynan paida boldy. Kün ötken saiyn sondai mūsylmandardyŋ erejesınıŋ auqymy keŋeiıp barady da. Mysaly, mūsylmannyŋ ziratyna käpırdı jerlemeu kerek, käpır tamaqtanǧan jerden mūsylman tamaq jemeu kerek, mūsylman juynǧan monşaǧa basqalar barmau kerek t.b.
Mıne, osylardyŋ bärı qoǧamnyŋ jıkteluıne alyp keletın dünieler. Mäselen, qazır jüzdegen jyl būryn bolǧan qorymdar sürılıp, ornyna üi, qala, düken soǧyluda. Nemese ötken ǧasyrdaǧy zirattyŋ ornyna qazır jaŋasy salynuda. Bälkım sol eskı zirat būryn hristiandykı bolǧan şyǧar? Sondyqtan būlai bölınuge tyiym salynuǧa tiıs. Adamdar qauymdasyp ömır süretın qoǧamda bırlıkte, tatulyqta ömır süru kerek emes pe? Al ölgennen keiıngı jaǧdai kımge kerek? Jalpy, būl jaǧdaidy özgertu üşın, boldyrmau üşın eŋ aldymen bilıktegı şeneunıkterdıŋ dıni ūstanymyna jıtı nazar audaryp, qataŋ tekserısten ötkızu kerek. Şeneunıkter belgılı bır dıni aǧymnyŋ jaqtauşysy bolmauǧa tiıs.
Dınnıŋ saiasi mäselege aralasuy - zaŋdy belden basuy
Dılmahambet MYSYRŪLY, tarihşy: «Soŋǧy uaqytta dın mäselesı eldıŋ saiasi, äleumettık mäselelerıne köp aralasatyn boldy. Ata zaŋymyzda Qazaqstan zaiyrly memleket dep körsetılgenıne qaramastan, bızdegı türlı dın ökılderı aşyqtan aşyq eldıŋ şarualaryna aralasyp, zaŋdy şetke ysyryp qoidy. Būl nenı bıldıredı? Būl degenımız, Qazaqstan Respublikasy Konstitusiiasynyŋ qūrmettelmeuı, būl- zaŋymyzdyŋ taptaluy. İslam bolsyn, Täŋırşılder bolsyn, qai qaisysy da Qazaqtyŋ jerınde ömır sürıp jatqandyqtan, qazaqtyŋ zaŋyna baǧynuǧa tiıs emes pe? Menıŋşe, Qazaqstandaǧy dın ökılderınıŋ keibır äreketterıne zaŋmen tyiym salatyn, zaŋdy jauapqa tartatyn uaqyt keldı.
Būlai betımen kete berse, aldaǧy jyldarda bır Qazaqstannyŋ ışı türlı sektalarǧa bölınıp, yryŋ-jyryŋy şyǧady. Qazırdıŋ özınde bır otbasyda bırneşe dıni ūstanymdaǧy adamdar bar. Bärı özın mūsylman sanaǧanymen, mūsylmanǧa tän dünielerdı tügel ūstanbaityndar qaptady. Mäselen, İslam dınınde, qasiettı kıtaby Qūranda mūsylmannyŋ körkem mınezı turaly öte köp aitylady. Ökınışke qarai, sondai körkem mınezdı köp mūsylmannan köru qiyn qazır. Äleumettık jelıdegı pıkırtalasta baiqasaŋyz, İslam dının jaqtauşylardyŋ auzyna aq it kırıp, kök it şyǧyp jatady. Qarǧaidy. Şynaiy mūsylman özge pendelerge jamandyq tıleuşı me edı? Mıne, däl osyny mynau, «Täŋırşılderdı mūsylman ziratyna jerlemeu» turaly maqala da körsetedı.
Qazaqtyŋ jerınde özge dın ūstanǧany üşın qazaqty jerlemei me, sonda? Būl qalai? Älde bız İslam dını üstemdık etetın, İslam memleketımız be? Qazaqtyŋ jerınde kımnıŋ qaida jerlenıp, kımnıŋ qaida jerlenbeitının şeşu qūzıretı İslam dınınıŋ ökılderıne berılıp qoiǧan ba? Mysaly, men eşbır dınnıŋ ökılı de, ūstanuşysy da emespın. Bıraq qazaqpyn, Qazaqstan azamatymyn. Sonda men ölsem, menıŋ mäiıtımnıŋ mäselesın mūsylmandar şeşe me, būl qalai? Eŋ ökınıştısı, osyndai pätuany bıldei basqarma ökılınıŋ taratuy -Qazaqstanǧa töngen ülken qauıptı körsetpei me? Qalai oilaisyz?»
Dıni tartys - nadandyqtyŋ belgısı
Daniiar JAMALBEKŪLY, IT mamany (Kanadada bılım alyp jatqan magistrant) : «Qazaq dalasyndaǧy türlı dın ökılderı özara nenı bölıse almai jatyr? Menı tolǧandyratyn sūraq osy. Tırı kezıŋde dınıŋe, tılıŋe, türıŋe qaramai bır jerde, bır aulada, bır üide ömır sürıp jatyrsyŋ. Auruhanada dınımızge qaramai, qatar kereuette jatsaq, bır qūbyrdan kelıp tūrǧan sudy da bırge ışemız ǧoi? Ne jetpeidı dın ökılderıne? Tırıŋde iyq tırestırıp bırge kün keşkende, ölgende bölek jatyp ne ūtady? Mūsylmandar aitqandai, Täŋırşılderdı bölek jerleiık, al. Sodan ne özgeredı?
Mūsylmandardyŋ būl äreketınen qorqyp, jūrttyŋ bärı İslam dınıne ötıp kete me? Jūrttyŋ bärı sol İslam dınıne ötsın delık. Odan Qazaqstanǧa keler paida bar ma? Qazaqstan mūsylman elıne ainalsa, damyǧan elderdıŋ qataryna kıre me, älde ozyq tehnologiialar oilap tauyp, älemdı auzyna qarata ma? Ne özgeredı? Tüptep kelgende, bızdegı dın atauly bırtındep saiasatymyzdy alqymnan alyp, memlekettıŋ saiasi ūstanymynyŋ basyna şyǧyp bara jatqanyn osyndai dünielerden köruge bolady. Zaiyrly memlekette kez kelgen dın ökılınıŋ qoǧamǧa öz ūstanymyn tyqpalauyna, mınberlerden ündeu jasauyna jol berılmeidı. Al bızde baiqasaŋyz, jaǧdai kerısınşe. Dınderdıŋ özara yryŋ-jyryŋy biık mınberlerde talqylanyp, tıptı «öitıp jıberemın, büitıp jıberemın» degen qoqan-loqqylar aşyq jasalady.
Mūnyŋ bärı zaŋymyzdyŋ solqyldaqtyǧynan, saiasi bilıktıŋ jüiesızdıgınen. «Allah, Täŋır» dep är būryşta bolmaityndy ezıp otyrǧanşa, el mäselesın, el erteŋın söz etse ǧoi, dın ökılderı. Qoǧamdy sauatsyzdyq, nadandyq jailap bara jatqany sondai, arabtyŋ jähilät däuırıne bara jatqandaimyz. Äleumettık jelıde ezuı köpırıp pıkırtalasqa tüsken dındarlardyŋ jazbasyna köz salyŋyzşy. Toqsan paiyzynyŋ jazbasyndaǧy qateden köz sürınedı. Al söilemderınen nadandyqtyŋ, oqymaǧandyqtyŋ belgısı anyq körınıp tūrady. Ainalaiyndar-au, dıni senımderıŋdı jürekterıŋde saqtap, eldıŋ erteŋı üşın qyzmet etuge küş salsaŋdarşy! Senderdıŋ dıni ūstanymdaryŋ tek özderıŋe ǧana kerek qoi! Basqaǧa taŋudyŋ tükke qajetı joq. Sen senetın qūdaiǧa basqa da senuı kerek degen nadandyqtan arylatyn kez keldı emes pe?! Elımızde basqa mäsele qalmaǧandai, endı ziratqa talasaiyq, jetpegenı osy edı endı!»
Meruert HUSAİNOVA,
Rauana DİMAŞQYZY,
«Adyrna» ūlttyq portaly.
