Adamdy adam etıp tärbieleitın ata-anaǧa ǧana emes, būl rette bılımdı, bılıktı, tärbie men tärtıpke berık ūstazdyŋ alar orny erekşe ekenı belgılı. Sondyqtan «Ūstazy myqtynyŋ - ūstamy myqty» bolatynyn bıletın halyq alaqanda aialaǧan balapany alǧaş ret mektep tabaldyryǧyn attaǧanda bolaşaǧyn senıp tapsyrar mūǧalımdı ūzaq taŋdaityny bar emes pe?! Ondaǧysy ümıtın ükılep, qolynan jetelep äkelgen balasynyŋ bolaşaǧy jarqyn, bılımı nyq, aqyly tolyq, abyroiy asqaq bolsa eken degen ışkı tılekten bolsa kerek-tı. Al osy igı tılektıŋ ıske asuyna yqpal etıp, tal besıktıŋ tärbiesın bılımmen ūştap, el bolaşaǧynyŋ bır kırpışı bolyp qalanar ūrpaqtyŋ ūlaǧatty boluyna baryn salatyn ūly mamandyqtyŋ iesı bolǧan ūstazdar qauymyn alda kele jatqan merekelerımen şyn jürekten qūttyqtap, tolaǧai tabystar tıleimız. Tabys demekşı, mūǧalımnıŋ tabysy ailyq eŋbekaqysy emes, şäkırtterınıŋ şyqqan biıgı men jetken jetıstıgımen ölşenetını bar emes pe, endeşe är ūstazdyŋ bar şäkırtı şyŋǧa şyǧyp, abyroilaryŋyz asqaqtai bersın demekpız!
Alǧaş ret mektep tabaldyryǧyn attaǧanda aldynan külıp qarsy alyp, bılım men ǧylym tūŋǧiyǧyna jetelegen mūǧalımın eşkım eşqaşan ūmytpaq emes. Öitkenı ata-anadan keiın bauyryna basyp, meiırımın tögıp, sauyrynan qaǧyp qamşylai otyryp qataryna qosqan ūstazdy ūmytu ülken äbestık bolar edı. Mäŋgılık jürektıŋ törınde saqtalatyn jany jaisaŋ, jüregı meiırımge toly jannyŋ ärıpten bastap üiretıp, tärbie tereŋıne boilata jetelep, är oquşysy üşın tökken terınıŋ, etken eŋbegınıŋ ötemı de, ölşemı de joq. Ol eşqaşan şäkırtıne bergen bılımı men tärbiesı üşın qūn sūramaidy, qaryz qylmaidy, mındet artpaidy. Qai qiyrda jürse de oquşysynyŋ oimaqtai jetıstıgıne jüregı jaryla quanyp, säl oǧaştyq tanytsa olqylyǧyn tüzep, şaryqtap kökke şyqsa tılekşısı, qinalsa aqylşysy bolyp qala beredı. Sol sebeptı ömırde kım bolsa da, qandai jetıstıkke jetse de jüregınıŋ törınde ūstazyna degen rizaşylyǧy, qūrmetı joq jan kem de, kem şyǧar, sırä. Qaşan, qanşa jasta bolmasyn, synyptastar jinala qalǧanda äuelgı äŋgımelerınıŋ altyndai ūstazdarynan bastaluynyŋ syry da osynda jatsa kerek.
«Tärbiesız berılgen bılım – adamzattyŋ qas jauy» degen älemnıŋ ekınşı ūstazy äl-Farabidıŋ sözıne süiensek, ūstaz tek bılım beruşı ǧana emes, ol – qandai balany bolmasyn baryn salyp, jolyn tauyp tärbieleuşı, balanyŋ kökırek közın aşatyn adamdyqtyŋ, adaldyqtyŋ ülgısı boluy şart. Bılımı myǧym mūǧalım şäkırtıne äuelı bılım emes, tärbie berıp, ömır sabaqtaryn üiretetını de sondyqtan. Olai bolmaǧan künde ūstaz atyna laiyq şäkırtı bolmaitynyn anyq ūǧatyn bılıktı maman «şäkırtsız ūstaz tūl» ekenın jaqsy bıledı. Bar bılgenın balaǧa üiretıp, tynymsyz ızdenıste jüretın jüzden jüirık ūstazdar oquşysyn ǧana emes, ainalasyndaǧy ärıptesterın de, özınen keiıngı jas buyndy da talai närsege üiretıp, är ıste qoldau körsetıp danalyq tanytyp jatady. «Qoi asyǧy demegın, qolyŋa jaqsa saqa tūt, Jasy kışı demegın, aqyly assa aǧa tūt» deitın qazaqtyŋ «Köp jasaǧan bılmeidı, köptı körgen bıledı» deitın ataly söz osyndai asyl jandarǧa qarata aitylǧany aqiqat.
Törtkül dünienı dür sılkındırgen pandemiianyŋ kesırınen mektebıne jete almai, ūstazyn köre almai qaşyqtan oqyp maşyqtanyp jatqan oquşylardyŋ saǧynyşy da būl künde bır töbe boldy. Şäkırtın aldyna otyrǧyzyp qoiyp janyn sala oqytyp üirengen ūstazdardyŋ da ättegen-ailary az bolyp jatqan joq. Şırkın-ai, myna bäle aiaqtalyp, mektebımızge bır jetıp, öz synybymyzda sabaq oqityn kün bolsa eken degen oquşy men mūǧalımnıŋ mūŋy, ata-ananyŋ uaiymy köŋılge qaiau salady. Synybynyŋ WhatsApp-taǧy jeke tobynda oquşylaryna aqylyn aityp, saǧynyşyn jetkızıp, aldaǧy künge degen senımın oiatyp otyratyn mūǧalımnıŋ «jaraisyŋ, dūrys aittyŋ, aqyldym» degen bır auyz sözıne jüregı eljırep, közı möltıldegen bastauyştyŋ balasyn özderıŋız de talai jūbatqan bolarsyzdar. Mūndai jailar bügınde barlyq bala men ata-ananyŋ basynda myŋdap sanalady. Ūzaqty kün balasyna sabaq oqytyp jatqan ata-analar da mūǧalımnıŋ qadırıne jetıp, ornynyŋ bölek ekenın de jiı äŋgıme qylady. Täjtajaldyŋ janǧa salǧan bır jarasy retınde este qalar būl künderdıŋ de oŋailyqpen ūmytylmaitynyn oilasaŋ, külıp-oinap, öz ortasynda jarqyrap-jainap jüre almaǧan balalardyŋ esınde ädemı estelıkter emes, qaşyqtan oqudyŋ qiyndyǧy jäne mektebı men ūstazdaryna degen sarytap saǧynyştyŋ qalatyny ökınıştı.
Oquşylarynyŋ ūqpasyna qoimai taqtaǧa jazyp-syzyp, qasyna kelıp üiretıp, qadaǧalap otyratyn mūǧalımnıŋ amalsyz internetke ainalyp, WhatsApp-qa bailanyp qalǧanyna jany küiıp jürgenı de şyndyq. Öitkenı kün ötken saiyn jaŋaryp, künde auysyp jatqan baǧdarlamalar men talaptardy oryndau, oǧan sai jaŋa taqyrypty öz deŋgeiınde meŋgertu de oŋai bolyp jatqan joq. Oquşylar da sabaqqa jauapkerşılıkpen qarap, tügel qatysyp otyr dei almaimyz. Pän ielerı habarlasyp synyp jetekşıden sūraidy, ol şyryldap ata-anasyn ızdeidı, öitkenı sabaqqa qatyspai otyrǧan bala telefonyn kötermeidı. Ondai balalardyŋ ata-anasyna habarlasyp, jauapsyz qalsa synyptyŋ ata-analar tobyna jazyp şyryldap jatqanyn körgende keibır ata-analardyŋ jauapsyzdyǧyna taŋ qalasyŋ. Mektepte oqyp jürıp sabaqqa qatyspasa bala mektepte boldy, qaramaǧan özderıŋ kınälısıŋder dep mūǧalımnıŋ jaǧasyna jarmasatyn keibır ata-analardyŋ üide otyrǧan balasyn qadaǧalauǧa şamasy jetpei jatqany ökınıştı. Jūmysty syltau qylyp qasynda emespın degen uäj būl jerde artyq. Balasynyŋ bolaşaǧyna alaŋdamaityn ata-ana bolmaidy desek te, älı künge balasy sabaqqa tolyq qatyspaityndardy bylai qoiyp, mülde qatyspaityndar da jeterlık. Mūny kündelıktı közben körıp, qūlaqpen estıp otyrǧan soŋ üş balasy qaşyqtan oqityn ata-ana retınde aityp otyrmyn. Al sol üide otyryp sabaq sanasyna kırmeitın jauapkerşılıksız bala erteŋ kımnıŋ kösegesın kögertedı dep oilaisyz? Tehnika men tehnologiiasy sekundtap damyp jatqan uaqytta özgege paidasy timese de, özıne ziiany timeitın bılımdı aluǧa qūlşynbaǧan balanyŋ bolaşaǧy būlyŋǧyr ekenı aitpasa da tüsınıktı. Būl mäselede ata-analardyŋ baiyppen baǧamdap, jaqsylap oilanǧany abzal. Ärkımnıŋ balasynyŋ bolaşaǧy özıne kerek ekenın bıletın adamdardyŋ üidegı balanyŋ kündelıktı oqu jaiyn mūǧalımge mındettep, eş alaŋsyz jüruı alaŋdatarlyq jaǧdai...
Indet kezındegı basty mındet - densaulyqty kütu jäne saqtanu ǧana emes, erteŋın oilaityn eldıŋ kemel keleşegı bolatyn ūrpaqtyŋ saulyǧymen qatar bılımdı boluy da asa maŋyzdy basty mındettıŋ bırı. Däl qazırgı uaqytta mūǧalımnıŋ mındetı – oquşyny oqytu, bılım beru bolsa, ata-ananyŋ mındetı - qaşyqtan oqyp otyrǧan balasynyŋ sabaqqa tolyq qatysuyn qadaǧalau, tügel tärbiesıne jauapty bolu. Ras, eşkımge oŋai bolyp jatqan joq, pandenmiia jūqartqan jüike men densaulyqty qalypqa keltırude basyn tauǧa da, tasqa da ūryp jürgender jeterlık. Degenmen, solai eken dep balanyŋ qolyna smartfon men plpanşettı, kompterdı ūstatyp özı oqyp jatyr dep qadaǧalausyz, qarausyz qaldyruǧa, bar mındettı būrynǧydai mūǧalımge artuǧa bolmaitynyn tüsınetın uaqyt boldy. Sabaqqa qatyspai jürgen balanyŋ qai saitta nenı körıp, äleumettık jelıde kımdermen atys-şabys oiyn oinap otyrǧanyn da Qūdai bılsın, sondyqtan qauıp qaidan ekenın boljai almaimyz. Qandai jaǧdaida da oŋ men solyn tanymaityn jasöspırımderdı qataŋ qadaǧalau ata-ananyŋ basty mındetı bolmaq.
«Ūstazdyq mınez-qūlyq mynadai boluy tiıs: ol tym qatal da bolmauy kerek, tym yryqqa da jyǧyla bermeuı kerek. Öitkenı asa qataldyq şäkırttı özıne qarsy qoiady, al tym yryqqa köne beru qadırın ketıredı, bergen bılımı men ǧylymyna şäkırtı selqos qaraityn bolady» degen Äl-Farabidıŋ keŋesıne jügınsek, būl rette mūǧalımderge artylar jük te, qoiylar talap ta az bolyp jatpaǧany aqiqat. Mardymsyz jalaqy alyp, «atannyŋ jügın arqalap» jürgen ūstazdar qauymynyŋ ata-ana yrqyna könıp, jönsız jerde jügensız ketken balanyŋ qylyǧyna da kınälı bolyp jatatyn kezderı jeterlık edı. Būl oraida Bılım jäne ǧylym ministrınıŋ mūǧalımderdıŋ bedelın köteru maqsatynda aiqyn qadamdar jasap jatqany, bolaşaqtyŋ bar tızgının qolynda ūstaityn mamandardyŋ qadırı ketıp, joqtan özgege jauapty bolyp, kım körıngen jaǧasyna jarmasqan uaqyttyŋ endıgı jerde artta qalǧany köŋılge quanyş ūialatady.
Etken eŋbek, tökken terınıŋ öteuı sūralmaityn, oquşysynyŋ bolaşaǧyna ata-anasynan artyq alaŋdaityn, maşaqaty men mındetı bärınen artyq ūly mamandyq – ūstaz bolu ekenın eskersek, syi-qūrmetke de äbden laiyq jandar – mūǧalımder ekenın eşqaşan esten şyǧarmaiyq.
Janbota Sūltanmūratqyzy,
jurnalist
