Aty-jönımızdı bırızdendıruge asyǧaiyq!

Qazaq - balasynyŋ şyqqan tegıne asa män bergen halyq. Tegıne qarap qyz alyp, qūdalasqan dana el. Al ata-tegıŋnıŋ eŋ maŋyzdy körsetkışı qūjattaǧy atyŋ men jönıŋ ekenı aitpai-aq belgılı. Degenmen qazırgı aty-jönderge qarap qazaqty «qazaq eken» dep tani alamyz ba? Ärine, joq. Bıreumız orys ūltynyŋ –ov, -evalarymen adasyp jürsek, ekınşımız –äl, -ibndar bop jürgen jaiymyz bar. Aty-jönımızge orys tılınıŋ –ov, -ev suffiksterınıŋ qauıptıgı turaly qanşama pıkırler aitylyp keldı. Ǧylymi däiekter de az emes. «OV» PEN «EV» — TEN QAŞAN QŪTYLAMYZ? degen maqalada mynandai faktılerge közımız şaldy: «Al endı bızdıŋ iemdenıp jürgen «ov», «ev»-tıŋ qaidan şyqqanyna toqtala ketsek, belgılı filosof, professor Amanjol Qasabek myrzanyŋ aituy boiynşa «ov», «ev»  orystyŋ «chei holop?» degen sözınen şyqqan. Būl – kezınde qūldar men küŋderdıŋ qai qūl ielenuşıge tiesılı ekendıgın anyqtaityn jalǧau bolǧan, keiınnen orys halqynyŋ familiiasyna ainalyp ketken eken. Būǧan taǧy bır dälel kommunistık ideia kösemderınıŋ (jaqsy maǧynada) bırı F.Engels «Semianyŋ, jekemenşıktıŋ jäne memlekettıŋ şyǧuy» atty eŋbegınde būl jönınde tereŋ ǧylymi tūjyrym jasai kelıp: «familia» degen söz rimdıkterde erlı-zaiypty adamdar men olardyŋ balalaryna qatysty bolmai, qūldarǧa ǧana qatysty bolǧan. «Famulus» – üi qūly degen söz. Al «familia» – bır adamǧa qaraityn qūldardyŋ jiyny degen söz», – (K.Marks pen F.Engels, «Taŋdamaly şyǧarmalarynyŋ üş tomdyǧy», 3-tom, 258-bet. Almaty, «Qazaqstan», 1981) dep jazǧan.» - osydan,  patşa ükımetınıŋ adamnyŋ ata-tegıne özgerıs engızu arqyly qūldyq sanany astyrtyn engızgenın bılemız. Atalmyş ideologiia tarihta aty şuly soǧys strategiiasynan da zor bolyp şyqqany sonşa, qazırgı uaqytqa deiın aty-jönımızde bırızdılık bolmai tūr. Täuelsızdık alǧan jyldary elbasymyz būl mäselenı şeşımsız qaldyrmady. 1996 jylǧy 2 säuırdegı N 2923 Jarlyǧynda bylai körsetıledı: « QAULY ETEMIN:

1. Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ "Ūlty qazaq azamattardyŋ tegı men äkesınıŋ atyn jazuǧa bailanysty mäselelerdı şeşu tärtıbı turaly" 1996 jyly 2 säuırdegı N 2923  Jarlyǧyna (Qazaqstan Respublikasynyŋ PÜAJ-y, 1996 j., N 14, 107-qūjat) mynadai özgerıs engızılsın:

      2-tarmaqtaǧy "ışkı ıster" degen sözder "ädılet" degen sözben auystyrylsyn.

2. Osy Jarlyq qol qoiylǧan künınen bastap küşıne enedı.»

Zaŋnyŋ küşıne engenıne baqandai on tört jyl ötken eken. Al azamattyq sanaly ortaq şeşımımız joq. Osy oraida ärıptesım Quanyş Jūmabekūly «Aty-jönımızdı jazuda «ūly» bolaiyq!» maqalasynda aitqan pıkırlerge qosyla otyryp, aty-jönımızdı sauatty ärı qazaqy täsılmen jazu ülgısın tolyqtai qoldaimyn. Sözımnıŋ qorytyndysy retınde, joǧarydaǧy mäselege beijailyq tanytu arqyly jaŋaşyldyq ızdep jaŋylyp, ūlt retınde tegımızden tübegeilı airylyp qaludan, ūlttyq ruhymyzdy qūldyratyp, būǧaudaǧy sanamyzdy ärımen qarai ulandyrudan saq bolaiyq degım keledı.

                                                   Äl-Farabi atyndaǧy QazŪU  PhD doktoranty,                                                                                         Läzzat Janatqyzy