2020 jyly 300 myń áskerge shaqyrylýshynyń 40 myńynyń ǵana densaýlyǵy áskerı boryshyn óteýge jaramdy ekeni anyqtalǵan. Derekterge júginsek, áskerge shaqyrylýshylardyń 25,4 paıyzy áskerı qyzmetke psıhologııalyq jáne moraldyq turǵyda daıyn emes kórinedi. El qaýipsizdigin qamtamasyz etetin azamattardyń densaýlyǵy dabyl qaǵarlyq kúıde bolýynyń negizgi sebebine úńildik.
Buryn ata-analardyń qolynda balaǵa beretin smartfondar bolǵan joq. Sondyqtan da olar ne qoldan jasalǵan oıynshyqtarmen oınady, ne daıyn dúnıelerdi oıyn quraly retinde paıdalandy. Mektepte bergen kezinde de shamasyna qarap qara jumysqa salatyn. Mine, sol sebepti erterekte densaýlyǵy qalypty, kózi jaqsy kóretin (týra maǵynasynda – avt.) azamattar kóp boldy. Áskerge shaqyrylǵandardyń áskerı boryshyn óteýge jaramaýynyń birinshi sebebi osynda jatsa kerek.
Ekinshi sebebi – durys tamaqtanbaý. Mektep oqýshylary men kásiptik jáne JOO oryndary stýdentteriniń (ásirese tómengi synyp oqýshylary – avt.) fast-fýd pen gazdy sýsyndarmen tamaqtanýynyń saldary adamnyń qalypty ósip-damýyna kedergi keltiredi. Olarda adam aǵzasyna zııandy qanyqqan maı qyshqyldary men túrli dámdeýishter bar. Bul taǵmdardy únemi tutynatyn kisiler gastrıt, gıpertonııa, semizdik, holesıstıt, ınfarkt sekildi aýrýlarmen qatar, qaterli isikke shaldyǵýy ábden múmkin. Koka-kola sııaqty gazdalǵan sýsyndar asqazan-ishek aýrýlaryn damytyp, semizdikke, qant dıabetine ákeledi.
Deneshynyqtyrý sabaǵynyń azdyǵy da bala densaýlyǵyna aıtarlyqtaı áser etedi. Mysaly, mekteptiń joǵarǵy synyp oqýshylary atalǵan pándi aptasyna 2-3 retten ótse, JOO-nyń stýdenteri alǵashqy eki kýrsta aptasyna bir márte ǵana dene shynyqtyrady.
Osylaısha, dene tárbıesimen durys aınalyspaǵan azamattar túrli tásilmen ásker qatarynan bir-aq shyǵady. Al jattyǵýǵa ıkemsiz, sporttyq turǵydan maqurym sarbazdar álimjettikke ushyrap, jazym bolyp, óz-ózine qol jumsaý sekildi túrli jaǵdaılardyń bolýyna túrtki bolady. Áskerı boryshty óteýge degen jekkórinishtilikti kúsheıtedi.
Áskerde álimjettik bar degen syltaýmen odan talaı azamattyń qashyp júrgeni belgili. Sol sebepti 2013 jyldan bastap densaýlyǵy men ózge de jaılarǵa baılanysty 24 jastan asqan azamattarǵa áskerge barmaýdyń zańdy tetigi iske qosyldy. Olar bıýdjetke 263 myń teńge tóleý arqyly bir aılyq kýrstan ótip, áskerı bıletin qaltaǵa basady. Al bir aılyq kýrsta qarý ustaý men jattyǵý jasaý – oıyn-saýyqpen teń ekeni belgili.
Qazirgi kezde kóptegen JOO-da Áskerı kafedralar qurylǵan. Mysaly, ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń ekinshi-úshinshi kýrs stýdentteri synaq arqyly kafedraǵa qabyldanady. Aptasyna bir márte ótetetin sabaqtary 2 jylǵa sozylyp, zapastaǵy leıtenant sheni beriledi.
Bizdiń oıymyzsha, áskerge shaqyrýshylardyń densaýlyǵynyń durys bolmaýy men áskerden jaltarý oqıǵalaryna joǵaryda atalǵan jaıttar tikeleı áser etip otyr. Bul qatarǵa halyqtyń áleýmettik jaǵdaıyn da qosýǵa bolady. Sol sebepti ásker qataryna qosylýǵa nıetti jastarǵa "áskerı-patrıottyq tárbıe berý kerek" dep daýryǵa bermeı, birinshi kezekte densaýlyqtarynyń durys qalyptasýyna mán bergen jón. Ol úshin deneshynyqtyrý sabaǵyn kóbeıtip, mektepter men joǵarǵy oqý oryndarynyń sport zaldaryn qajetti jabdyqtarmen qamtamasyz etý kerek.
P.S. Qazaqstan Qarýly Kúshteri álemdik «Áskerı qýat reıtınginde» 63 orynda tur. Zapastaǵy ásker sany men jalpy áskeri, áýe men teńiz kúshteriniń qýattylyǵy, zymyrandary, qurlyq áskeriniń áleýeti, bıýdjeti sııaqty 50 parametrden turatyn esepte eki jyl buryn 55 satyda turǵan edik. Áskerimizdiń 70 paıyzy kelisim-shartpen (kontraktnık – avt.) qyzmet atqaratyn sarbazdardan turady. Iaǵnı, olar boryshyn óteýge kelgender emes, jalaqyǵa jumys isteıtin merzimin ótegen sarbazdar men arnaı oqý ornyn bitirgen mamandar.
Jasulan Naýryzáli,
"Adyrna" ulttyq portaly
