Memleket basşysy Qasym Jomart Toqaevtyŋ latyn älıpbiın jetıldıru turaly Mädeniet jäne sport ministrı Aqtoty Raiymqūlova bergen tapsyrmasyna bır jyl toldy. Osy jyldyŋ ışınde latyn älıpbiıne qatysty qandai jūmystar atqaryldy jäne naqty şeşım qabyldau nege keşeuıldep kettı?
Osydan bır jyl būryn qazannyŋ 21 künı prezident Twitter jelısındegı paraqşasynda latyn älıpbiıne bailanysty pıkır bıldırgen bolatyn. «Älıpbidı latyn qarpıne köşıru turaly tarihi şeşımnıŋ qabyldanǧanyna ekı jylǧa juyqtady. Bıraq qarpımızde älı de olqylyqtar bar. Tıl mamandary jaŋa älıpbidı jetıldıruı kerek. Mädeniet jäne sport ministrı A.Raiymqūlovaǧa tiıstı tapsyrma berdım. Aldymyzda auqymdy jūmys tūr», – dep jazdy Qasym-Jomart Kemelūly.
Prezidentıŋ latyn älıpbiınıŋ kemşılıkterın baiqap, ony tüzetuge tapsyrma bergenı – öte qūptarlyq dünie. Öitkenı aldyŋǧy jobalardyŋ kem-ketıgı köp bolatyn. Köp ūzamai A.Baitūrsynūly atyndaǧy Tıl bılımı instituty men Ş. Şaiahmetov atyndaǧy «Tıl-Qazyna» ūlttyq ǧylymi-praktikalyq ortalyǧy latyn älıpbiınıŋ 3 nūsqasyn ūsyndy. Ǧalymdar 3 nūsqanyŋ ışınde diakritikalyq taŋbany taŋdauǧa kelısım berdı. (Surette)
Şyny kerek, tıl mamandary ūsynǧan joba būǧan deiıngılerge qaraǧanda eŋ ideialdy nūsqa bolyp şyqty. Äitse de, prezidenttıŋ tapsyrmasynan keiıngı bır jylda latyndy jariialau jūmystary sozylyp kettı. Būl turaly A.Baitūrsynūly atyndaǧy Tıl bılımı institutynyŋ direktory Anar Fazyljanova «Jetısu» telearnasyŋ «Qatelık» baǧdarlamasynda öz oiyn bıldırgen eken.
Anar Mūratqyzynyŋ aituynşa, latyn älıpbiıne qatysty tıltanuşylar qajettınıŋ bärın jasap qoiǧan. Alaida ol latyn älıpbiıne qatysty saiasi şeşımnıŋ şyqpai otyrǧanyn eskerttı.
«2019 jyldyŋ qazan aiynda prezident akut älıpbidıŋ özınde jetıldıldıru kerek dedı. Esterıŋızde bolsa, akut älıpbiı aldyŋǧy prezidenttıŋ jarlyǧymen bekıtılıp tūr. Endı sol jarlyqpen bekıtılıp tūrǧan älıpbidıŋ jetılgen jobasyn äzırlep qoidyq. Tek qana saiasi şeşım şyǧaru kerek. Äzırlengen jobanyŋ negızınde emle erejesın de jasap qoidyq. Bızdıŋ latynǧa köşkendegı eŋ basty – jaŋalyq şet tıldıŋ jazyluynda ǧana bolatyn. Al qazırgı qazaq sözderı kirilisada qalai jazylsa, latynda ärıpterı ǧana auysyp tūrady. Al şet tıldegı jazular tübegeilı özgeredı. Mysaly, būryn bız orystyŋ sözın jıŋışkelık belgımen jazsaq, latynǧa köşkende jıŋışkelık belgı degen joq. Aitalyq, albom degendı «Älbom» dep jazamyz. Soǧan qarai dybystaluymyz da qaitadan qazaqşalanady. Şet tıldık sözder qazaqşa dybystalyp, qazaqşa jazylatyn bolady. Bızdıŋ latyn älıpbiıne köşudegı bırınşı maqsatymyz - ūlttyq tıldıŋ qasietın saqtap qalu. Sodan keiın jahandanuǧa ılesıp, jaŋa tehnologiiaǧa üilesu – ekınşı kezektegı dünie. Qazırgı kezde latyn älıpbiıne bailanysty saiasi şeşım şyqpai tūr. Saiasi jıger kerek bolyp tūr. Eger saiasi jıger bolsa, qazırgı tehnikamen latyn älıpbiıne köşudı jarty jylda ūiymdastyruǧa bolady, – deidı ol.
Anar Fazyljanova Türkiianyŋ täjıribesın eske saldy. Sondai-aq ol latyn älıpbiıne halyqtyŋ senımı azaiyp ketetının eskerttı.
«Mysaly, Türkiia 1928 jyly latyn älıpbiıne köşkende, Mūstafa Kemal Atatürık eşbır kompiutersız segız-aq aida türık jazuyn latynǧa köşırıp jıbergen. Stambūldyŋ saiabaǧynda ülken qara taqta ornatyp, künde keşke qarai halyqqa latyn älıpbidı özı üiretken. Bız qazır qara taqta ornatyp latyndy üiretetın däuırde emespız ǧoi. Qazır tehnika men tehnologiia jetkılıktı. Sondyqtan bız qazır tek saiasi şeşımdı kütıp otyrmyz. Jasyrmai aitu kerek, halyq äbden jalyqty. Fizikada «qainau nüktesı» degen qūbylys bar. Latyn älıpbiı «qainau nüktesıne» kelıp tūr. Endı köp talqylamai qabyldap jıberu kerek. Äitpese, pıkır de ūsaqtalyp ketıp, halyqtyŋ senımı älsıreidı», – deidı ǧalym.
Anar Mūratqyzy aitqandai latyn älıpbiınıŋ qabyldauyna saiasi erık jıger qajet bolyp tūrǧany anyq. Demek bilık Reseige jaltaqtamai batyl äreket jasauy kerek. Öitkenı 2025 jyly elımız latyn älıpbiıne köşedı degen jaqsy bastama aiaqsyz qaluy mümkın.
Şyny kerek, tıl mamandary ūsynǧan joba būǧan deiıngılerge qaraǧanda eŋ ideialdy nūsqa bolyp şyqty. Äitse de, prezidenttıŋ tapsyrmasynan keiıngı bır jylda latyndy jariialau jūmystary sozylyp kettı. Būl turaly A.Baitūrsynūly atyndaǧy Tıl bılımı institutynyŋ direktory Anar Fazyljanova «Jetısu» telearnasyŋ «Qatelık» baǧdarlamasynda öz oiyn bıldırgen eken.
Anar Mūratqyzynyŋ aituynşa, latyn älıpbiıne qatysty tıltanuşylar qajettınıŋ bärın jasap qoiǧan. Alaida ol latyn älıpbiıne qatysty saiasi şeşımnıŋ şyqpai otyrǧanyn eskerttı.
«2019 jyldyŋ qazan aiynda prezident akut älıpbidıŋ özınde jetıldıldıru kerek dedı. Esterıŋızde bolsa, akut älıpbiı aldyŋǧy prezidenttıŋ jarlyǧymen bekıtılıp tūr. Endı sol jarlyqpen bekıtılıp tūrǧan älıpbidıŋ jetılgen jobasyn äzırlep qoidyq. Tek qana saiasi şeşım şyǧaru kerek. Äzırlengen jobanyŋ negızınde emle erejesın de jasap qoidyq. Bızdıŋ latynǧa köşkendegı eŋ basty – jaŋalyq şet tıldıŋ jazyluynda ǧana bolatyn. Al qazırgı qazaq sözderı kirilisada qalai jazylsa, latynda ärıpterı ǧana auysyp tūrady. Al şet tıldegı jazular tübegeilı özgeredı. Mysaly, būryn bız orystyŋ sözın jıŋışkelık belgımen jazsaq, latynǧa köşkende jıŋışkelık belgı degen joq. Aitalyq, albom degendı «Älbom» dep jazamyz. Soǧan qarai dybystaluymyz da qaitadan qazaqşalanady. Şet tıldık sözder qazaqşa dybystalyp, qazaqşa jazylatyn bolady. Bızdıŋ latyn älıpbiıne köşudegı bırınşı maqsatymyz - ūlttyq tıldıŋ qasietın saqtap qalu. Sodan keiın jahandanuǧa ılesıp, jaŋa tehnologiiaǧa üilesu – ekınşı kezektegı dünie. Qazırgı kezde latyn älıpbiıne bailanysty saiasi şeşım şyqpai tūr. Saiasi jıger kerek bolyp tūr. Eger saiasi jıger bolsa, qazırgı tehnikamen latyn älıpbiıne köşudı jarty jylda ūiymdastyruǧa bolady, – deidı ol.
Anar Fazyljanova Türkiianyŋ täjıribesın eske saldy. Sondai-aq ol latyn älıpbiıne halyqtyŋ senımı azaiyp ketetının eskerttı.
«Mysaly, Türkiia 1928 jyly latyn älıpbiıne köşkende, Mūstafa Kemal Atatürık eşbır kompiutersız segız-aq aida türık jazuyn latynǧa köşırıp jıbergen. Stambūldyŋ saiabaǧynda ülken qara taqta ornatyp, künde keşke qarai halyqqa latyn älıpbidı özı üiretken. Bız qazır qara taqta ornatyp latyndy üiretetın däuırde emespız ǧoi. Qazır tehnika men tehnologiia jetkılıktı. Sondyqtan bız qazır tek saiasi şeşımdı kütıp otyrmyz. Jasyrmai aitu kerek, halyq äbden jalyqty. Fizikada «qainau nüktesı» degen qūbylys bar. Latyn älıpbiı «qainau nüktesıne» kelıp tūr. Endı köp talqylamai qabyldap jıberu kerek. Äitpese, pıkır de ūsaqtalyp ketıp, halyqtyŋ senımı älsıreidı», – deidı ǧalym.
Anar Mūratqyzy aitqandai latyn älıpbiınıŋ qabyldauyna saiasi erık jıger qajet bolyp tūrǧany anyq. Demek bilık Reseige jaltaqtamai batyl äreket jasauy kerek. Öitkenı 2025 jyly elımız latyn älıpbiıne köşedı degen jaqsy bastama aiaqsyz qaluy mümkın.
Serık JOLDASBAI
