Jaŋǧyrudyŋ jarqyn joly

Örkenietke ūmtylu, özge eldıŋ ozyq täjıribesın, jaqsy jaqtaryn ala bılu – bügıngı künnıŋ basty talaby. XXI ǧasyrda örkeniettı jaqsy närsenıŋ barlyǧyn sıŋıru arqyly ozyq ūltqa ainaluǧa bolady. Qazırgı kezde elımız ekonomikalyq, materialdyq mäselelerden eşbır kem tüspeitın ruhani-adamgerşılık damu kezeŋıne kelıp otyr. Elbasy öz sözınde aitqandai, «memleket pen ūlt qatyp qalǧan dünie emes, ünemı damyp otyratyn tırı aǧzasekıldı». Sondyqtan özımızdıŋ ūlttyq-mädeni qūndylyqtarymyzdy zaman aǧymyna säikes beiımdeu qajet. Osy rette «Bolaşaqqa baǧdar: ruhani jaŋǧyru» maqalasy ruhani jaŋǧyrtudyŋ bıregei baǧdarlamasyn ūsynǧan ülken ideologiialyq qūjatqa ainaldy. «Jaŋǧyru jolyndaǧy basty ideia – bolaşaq pen ötkendı üilesımdı sabaqtastyra bılu. Ozyǧyn alyp, tozyǧyn tastau»...., «Būl mäsele bızdıŋ ūltymyzdyŋ bolaşaǧy men ruhani äleuetıne tıkelei qatysty. Tüptep kelgende maqala qazırgı Qazaqstannyŋ ekonomikalyq jäne tehnikalyq jaŋǧyruynyŋ ideologiialyq negızı, -dedı QR Prezidentı Q.Toqaev «Egemen Qazaqstan» gazetınde jariialanǧan maqalasynda. Baǧdarlama qabyldanǧan 3 jyldan bergı uaqytta Aqtöbe oblysynda 6 arnaiy baǧyt boiynşa jūmystar atqaryluda. Öŋırdegı barlyq salalar, qalalyq jäne audandyq äkımdıkter, oblystyq basqarmalar, joǧary oqu oryndarynda jüielı türde jasalǧan jūmystar  saralanyp, qorytyndylandy. Memleket tarapynan qabyldanǧan qandai da bır baǧdarlama, bastama bolsyn, halyq  onyŋ igılıgı men nätijesın köruı kerek. Soǧan sai onyŋ damu baǧyty, ozyq  täjıribesı men kemşın tūstary anyqtalady. Ol üşın eldegı äleumettık ürdısterdı jäne qoǧamdyq sana qūrylymyndaǧy özgerısterdı taldauda äleumettık zertteu jūmystary jürgızıledı jäne ol zertteuler qoǧamdaǧy äleumettık qūbylystarmen prosesterdıŋ şynaiy sipatyn bıluge mümkındık beredı. Osy oraida, oblys tūrǧyndarynyŋ «Ruhani jaŋǧyru» maqalasynyŋ mazmūnymen aqparattandyryluy boiynşa äleumettık zertteu jürgızıldı. Respondentterdıŋ pıkırı boiynşa qoǧamdy jaŋǧyrtudyŋ qozǧauşy küşınıŋ alǧy şebınde  bılım beru salasynyŋ mamandary – 26,3%, qoǧamdyq qairatkerler men qūqyq qorǧauşylar – 22,3%,  ǧylymi ziiatkerler – 20,6%,  BAQ ökılderı – 16,5%,  sport ökılderı – 16%,  biznes ökılderı – 11%, medisina salasynyŋ ökılderı – 9,1%, şyǧarmaşylyq ziiatkerlık – 6,1%, memlekettık qyzmetkerler  - 4,6% körsetkışı anyqtaldy. Osylaişa, halyq arasynda ötkızılgen saualdarǧa säikes Baǧdarlamanyŋ Aqtöbe jūrtşylyǧynyŋ qyzu qoldauyna ie bolǧanyn köruge bolady. Elbasynyŋ «Bolaşaqqa baǧdar: ruhani jaŋǧyru», «Ūly dalanyŋ jetı qyry» baǧdarlamalyq maqalalaryndaǧy körsetılgen mındetterdı jüzege asyru üşın oblys, qala, audan äkımdıkterı janynan «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasyn basqaru ortalyqtary qūryldy. Oblystyq, qalalyq, audandyq äkımdıkterde qoǧamdyq sanany jaŋǧyrtu baǧdarlamasyn ıske asyru jönındegı komissiialar qūryldy. Būl qūrylymdar jūmysyna ǧalymdar, memlekettık qyzmetkerler, ardagerler, ölketanuşylar, tarih, ädebiet, geografiia pänderınıŋ mūǧalımderı, öner qairatkerlerı t.b. jūmyldyryldy. Komissiia men ortalyqtyŋ jūmysy jüielı ūiymdastyrylyp, jaŋǧyru baǧyttarynyŋ oryndaluyna tiıstı därejede yqpal etude. Oblystyq ortalyq qalalyq, audandyq ortalyq mamandaryn oqytyp, olarmen seminarlar, treningter ötkızıp, daiyndyqtaryn,  täjıribelerın jaqsartyp keledı. Ädıstemelık jinaqtar şyǧarylyp, kömekter körsetılude, monitoringter jürgızılude. Oblysta «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasynyŋ materialdyq bazasy jasalǧan. 3 jyl ışınde Aqtöbe qalasynda ruhani baǧytta jūmys jasaityn bırneşe äleumettık-mädeni ǧimarattar ıske qosyldy. Audandarda 100-den astam kovorkingter, jastar ortalyqtary, sport jäne balalar alaŋdary, balalar şyǧarmaşylyǧy ortalyqtary, mädeniet üilerı salynyp, jaŋaşa jūmys jasauda. Jūmystyŋ türı men mazmūny jaŋaryp, sananyŋ özgeruıne qyzmet etude. Kıtaphanalar men muzeiler «Ruhani jaŋǧyru», «Ūly dalanyŋ jetı qyry»  baǧyttarynda belsendı jūmys jasauda. Arhiv jūmysy jandanyp, oblys tarihy boiynşa zertteu jūmystary jäne derekter jinau qolǧa alyndy. 3 jyl ışınde oblysta 320 äleumettık-mädeni qūrylys nysandary ıske qosyldy. Olar bäsekege qabılettılık, ūlttyq bıregeilıktı saqtau, pragmatizm, bılımnıŋ saltanat qūruy, sananyŋ aşyqtyǧy, evoliusiialyq damu jäne t.b. maŋyzdy baǧyttar boiynşa jaŋǧyrtu jūmystaryn jüzege asyruda. Ūlttyŋ örkeniettı, ozyq boluy onyŋ jerınıŋ ülkendıgınıŋ, tabiǧi bailyqtarynyŋ moldyǧynyŋ, halqynyŋ köptıgımen ölşenbeidı, adamdarynyŋ bäsekege qabılettılıgımen, bılım, mädeniet, densaulyq därejesımen, eŋbekqorlyǧymen  aiqyndalady.  Sondyqtan maqalanyŋ negızgı özegı – ūlttyq sana 6 basym baǧytqa ie. Adamnyŋ ömırı eŋ äuelı moralmen retteledı. Būǧan bılım men tärbienıŋ nätijesı arqyly jetuge bolady. Olai bolsa, biyl mereitoilary atalyp ötıletın ūly ǧalym Äbu Nasyr äl-Farabidıŋ (1150 jyl) «Tärbiesız berılgen bılım qauıptı» degen ideiasy, ūly Abaidyŋ (175 jyl) «Tolyq adam» ideiasy, ūly aqyn Nūrpeiıstıŋ (160 jyl) «Bılım bıl, oqyp qarmanda, Oqymai qalma armanda» degen ösietı ruhani jaŋǧyru baǧyttarymen sabaqtas, mazmūndas kelıp, sananyŋ özgeruıne, jadymyzdyŋ jaŋǧyruyna erekşe serpın berude. «Ūlttyq tärbie» baǧdarlamasyn jüzege asyrudaǧy eŋ basty qajettılık – jastardyŋ ruhani tärbiesın jetıldıru, būl qazırgı kezeŋnıŋ eŋ özektı mäselesı bolyp otyr. Adamzat damuynyŋ qazırgıdei asa kürdelı kezeŋınde, Memleket basşysy «Qazaq halqynyŋ taǧdyry tarih tarazysynda tūr»-degendei, kürmeuı qiyn kürdelı mäselelerdı şeşu, «Ruhani jaŋǧyru» mındetın atqaru, ūlt bolyp ūiysu, jūmylu arqasynda jüzege asyrylady. Mıne, osyndai kezde jas ūrpaqqa bedeldı aqyl-oi ielerınıŋ parasatty pıkırı auadai qajet. Soǧan bailanysty, oblystyq, qalalyq ardagerler keŋesımen bırlesıp türlı baǧyttaǧy tärbielık mänı bar ıs-şaralar ūiymdastyryluda. Basty maqsat memlekettıŋ jäne azamattyq qoǧamnyŋ özara ıs-qimylynyŋ negızınde barşa ruhani salany jaŋǧyrtu. Azamattyq qoǧamnyŋ bölınbes bölşegı – ükımettık emes ūiymdar baǧdarlamany jüzege asyruǧa öz ülesterın qosyp, tūrǧyndar arasynda baǧdarlamany nasihattau baǧytynda tūraqty türde jūmystar jürgızude. Sonymen qatar Prezidenttıŋ halyqqa Joldauynda ükımettık emes ūiymdardyŋ bedelın arttyru, halyq pen bilıktıŋ arasyndaǧy dialogty küşeitu turaly tapsyrmasyna säikes jūmystar jasalyp keledı. Bügıngı künı öŋırde 100-den astam  qoǧamdyq ūiym belsendı jūmys jasap, oblystyŋ qoǧamdyq-saiasi jäne äleumettık damuyna atsalysuda. Memleket, biznes pen ükımettık emes ūiymdardyŋ äleumettık mäselelerdı şeşudegı serıktestıgı, käsıpker azamattardy "Tuǧan jerge  taǧzym" dep, patriottyqpen tuǧan ölkesın damytuǧa jūmyldyru halyq köŋılınen şyǧyp, laiyqty örıs aluda. «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasy kölemınde oblysta azamattyq qoǧam qozǧalysy örısteude, tūrǧyndardyŋ, käsıpkerlerdıŋ belsendı azamattyq ūstanymdary aiqyn körınude, patriottyq ıs-qimyldary jaǧymdy jaqsy nätijeler berude. Olardyŋ tarapynan tūrǧyndar üşın jüzege asyrylǧan maŋyzdy da kölemdı demeuşılık şaralar men jürekten şyqqan qaiyrymdylyq, bırlık, dostyq, tatulyq aksiialary oilaǧan jerden şyǧyp, köpşılıktıŋ rizaşylyǧyna ie boluda. «Tuǧan jerge taǧzym» aksiiasy aiasynda mesenattar, käsıpkerler öz qarajattaryna ūly dalanyŋ ūly esımderıne, tarihi tūlǧalar – handar men batyrlarǧa, bi-sūltandarǧa, memleket, öner qairatkerlerıne eskertkışter ornatyp, patriotizmdı, tarihymyzdy tanytuǧa üles qossa, mūqtaj otbasylarǧa päter alyp, balabaqşalar salyp, mektepterdıŋ, mädeniet mekemelerınıŋ ǧimarattaryn jöndep, materialdyq jaǧynan kömektesude. Tıl, dın, dıl, el, jer sekıldı kielı de qasiettı ūǧymdarmen qatar ärbır halyqtyŋ maqtanyş etetın, asa qūrmetteitın kielı oryndary bar, olardy tanymal etu, saqtau,  qalpyna keltıru kielı jerler geografiiasy jobasy arqyly jüzege asyryluda. Respublikalyq maŋyzy bar kielı jerlerdıŋ tızımıne bızdıŋ oblystan 10 eskertkış engızıldı. Qazaqstannyŋ mädeni jetıstıkterın älemdık deŋgeide nasihattau barysynda zamanaui qazaqstandyq mädeniet baǧdarlamasyn jüzege asyra otyryp, aqtöbelık öner, mädeniet qairatkerlerı opera, bi, estrada, än, küi, aqyndar aitysy, teatr, terme, jyr janrlary boiynşa tolaǧai jetıstıkterge jetıp, respublikada körnektı oryndarǧa şyqty. Qazaq önerı älemdık därejede özındık boiauymen,  äuen-yrǧaǧymen öz ornyn aluy kerek. Qazaqstandy şeteldıkter tek mūnai arqyly emes, qazaqtardyŋ önerı arqyly da tani bıluı kerek. Būl maqsatta aqtöbelıkter özderınıŋ laiyqty ülesterın qosyp keledı. Sonymen bırge «100 jaŋa esım» jobasy boiynşa täuelsızdık jyldarynda qyzmettıŋ ärtürlı salalarynda joǧarǧy nätijelerge qol jetkızgen jerlesterımızdı tanystyru, jastarǧa otanǧa qyzmet etude tabystylyq ideiasyn nasihattau jolǧa qoiyluda. «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasyn jüzege asyru barysyn aqparattyq qamtamasyz etu  jäne nätijelı qoǧamdyq pıkır qalyptastyru üşın ötken kezeŋde oblystyq BAQ-da 6603 material, onyŋ ışınde, baspasöz jäne elektrondy basylymdarda  – 1509 material, resmi saittarda – 454 material, äleumettık jelılerde – 4640 material jariialandy. Teledidar arnasynan tanymdyq-tärbielık mänı zor, salt-dästürdı, ūlttyq qasietter men köneköz jädıgerlerımızdı nasihattaityn,  ūlttyŋ tarihyn, mūrat-müddesın tolyqqandy jetkızetın habarlardyŋ körsetıluı de ülken jūmystyŋ bır bölşegı. Osy maqsatta oblystyq «Aqtöbe» telearnasynda «Auyl – el besıgı», «Bızdıŋ tarih», «Ūly tūlǧa» jaŋa formattaǧy  arnaiy  telebaǧdarlamalardyŋ ärbırınen ūlttyq ädet-ǧūryp, salt-sanaǧa qatysty halyqtyq dästürlerdıŋ nyşanyn aiqyn aŋǧaramyz. Oblystyq, audandyq gazetterde «Ruhani jaŋǧyru», «Tuǧan jerge taǧzym», «100 jaŋa esım» aidarlary jūmys jasauda. «100 jaŋa esım» arnaiy jobasy aiasynda Aqtöbe oblysynyŋ ensiklopediiasy jäne öŋırdıŋ imidjdık jurnaly jaryqqa şyqty. Qoryta kelgende, būl «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasynyŋ oryndaluyna qysqaşa ǧana şolu dep bılıŋızder. Sebebı, ideologiialyq qūjattyŋ tiımdı jüzege asuyn naqty indikatorlarmen, sanmen esepteu mümkın emes dep aituǧa bolady. Eŋ bastysy būl maqsatqa qoǧamnyŋ jūmyluy, qyzyǧuşylyq tanytuy maŋyzdy.  Alaştyŋ bırtuar ziialysy Ahmet Baitūrsynovtyŋ «Ūlttyŋ ūlaǧaty – mädenietınde» degen sözı bar. Ūlttyq sana-sezımı joq, mädenietı joq adamda otanşyldyq ruh ta bolmaidy. «Ūlttyq ruhani qūndylyqtar, adamgerşılık» ūǧymdary – memlekettı, qoǧamdy ūiystyratyn basty ölşemder. Eger būl qūndylyq özınıŋ tūtynuşysy – adamǧa kereksız bolsa, onyŋ qūny da, mänı de bolmaidy. Sondyqtan da bügıngı eŋ basty mäsele – adamǧa sapaly bılım men tärbie berude intelligensiianyŋ, qoǧamdyq ūiymdardyŋ, jalpy qoǧamnyŋ qoldauy öte qajet.