Soŋǧy uaqyttaǧy basty jaŋalyqtardyŋ bırı - būrynǧy densaulyq saqtau ministrı Eljan Bırtanovtyŋ biudjet qarjysyn jymqyrdy degen küdıkpen ūstaluy. Esterıŋızde bolsa, eks-ministr 526 million teŋge biudjet qarjysyn jymqyrdy degen küdıkke ılıngen bolatyn.
3 qaraşada Qazaqstan Respublikasy Qarjy ministrlıgınıŋ Qarjy monitoringı komitetı Densaulyq saqtau ministrlıgınıŋ būrynǧy basşysy Eljan Bırtanovtyŋ ūstalǧany turaly aqparatty rastady. «Qarjy ministrlıgınıŋ qarjylyq monitoring komitetı Densaulyq saqtau ministrı Eljan Bırtanovtyŋ ūstalǧany turaly QR Qylmystyq kodeksınıŋ 201-babyna säikes jariialanbaidy. Qosymşa mälımetter bolǧan jaǧdaida habarlaimyz», - dedı komitet.
Medisinalyq jäne qoǧamdyq ūiymdardyŋ basşylary, Qazaqstannyŋ jetekşı därıgerlerı Eljan Bırtanovty qoldap aşyq hat jazdy. Nätijesınde eks-ministr üi qamaǧyna alyndy.
Şynynda da, COVID-19 Qazaqstan Respublikasynyŋ Densaulyq saqtau ministrlıgın dür sılkındırdı. Koronavirustyq ındet aiasynda ministrlık 4000 därıger men 800 epidemiologtyŋ jetıspeuşılıgın moiyndaǧan bolatyn.
Pandemiia osy jazda elımızdegı därıgerlerdıŋ, biologtardyŋ, ǧalymdardyŋ älsızdıgın, tıptı därmensızdıgın körsettı. Sondai-aq, medisina salasynda maskalar, arnaiy qorǧanys kiımderı, ökpenıŋ jasandy jeldetu apparattary syndy qūraldardyŋ jetıspeitının taǧy bır märte däleldedı.
Keŋes zamanynda auyldarda medisinalyq punkter, tıptı perzenthanalar da boldy. Alaida densaulyq saqtau jüiesındegı «oŋtailandyru» auruhanalar men emhanalar sanynyŋ azaiuyna äkeldı. Būl äsırese auyldyq jerlerde aiqyn baiqaldy. Köptegen audandyq auruhanar öz statusynan aiyryldy. Oilap qaraŋyzşy, eger jazda Astana men ırı qalalarda nauqastardy emdeu jäne olardy auruhanaǧa jatqyzu mümkındıgı bolmasa, onda auyldar jäne oblys ortalyqtaryndaǧy jaǧdai qandai boldy?!
Bügınde densaulyq saqtau jüiesınde şeşılmegen ülken problemalardyŋ bary anyq. Halyq jazda bolǧan apattan keiın densaulyq saqtau salasyndaǧy osyndai olqylyqtardyŋ oryn aluyna kımnıŋ sebepker bolǧanyn bılgısı keledı. Memleket te būl daǧdarystan şyǧu üşın mäselenıŋ män-jaiyn anyqtauy qajet. Eks-ministr basqarǧanǧa deiın densaulyq saqtau jüiesınıŋ osyndai qorqynyşty sybailastyq jaǧdaiynda bolǧany anyq. Bıraq Bırtanovqa özı jūmys ıstegen jyldarynda jaǧdaidy tüzetuge ne kedergı boldy?
Europalyqtar bilıktı jauapkerşılıkke tartpaq
Şyny kerek, elımızdıŋ koronavirus epidemiiasyna daiyndaluǧa uaqyty boldy. Dese de, ol jasalmady. Al qazır därıgerlerdıŋ, ottegı apparattarynyŋ jetıspeuşılıgınen qaitys bolǧan azamattardyŋ ölımıne kım jauap beredı?Mysaly, europalyqtar bilıktı jauapkerşılıkke tartqysy keledı. Koronavirustan eŋ köp zardap şekken elderdıŋ tūrǧyndary bilıktıŋ äreketterın tekserıp, epidemiia kezınde ölım-jıtımnıŋ aldyn alu üşın barlyq jaǧdaidyŋ jasalǧan-jasalmaǧanyn anyqtauǧa niet bıldırıp otyr. Būl bastamany İtaliia, Ūlybritaniia, Fransiia jäne İspaniiada Covid-19 pandemiiasynyŋ qaitys bolǧan jandardyŋ tuystary köterdı. Qazırgı taŋda osy bastama körşı Qyrǧyzstanmemleketınde de qarastyryluda. Pandemiia kezınde elımızde ölım-jıtım deŋgeiı ötken jyldarmen salystyrǧanda aitarlyqtai östı (2017-2019 jj.). Statistikalyq mälımetterge süiensek, aǧymdaǧy jyldyŋ qaŋtar-tamyz ailarynda 24 myŋ adam qaitys boldy. Būl öte ülken körsetkış, ony elemeuge bolmaidy. Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev Eljan Bırtanovty 25 mausym künı ministr qyzmetınen bosatty. Onyŋ otstavkaǧa ketuıne deiın densaulyq saqtau salasynda ärtürlı dau-damailar oryn aldy. Keiın būl orynǧa Aleksei Soi otyrdy. Memleket basşysynyŋ tergeu jürgızu turaly ūsynysynan keiın bırneşe lauazymdy tūlǧalar oryndarynan bosatyldy. Atap aitsaq, 2-tamyz künı eks-densaulyq saqtau vise-ministrı Oljas Äbışev biudjet aqşasyn jymqyrdy degen küdıkpen qamauǧa alyndy. Būl turaly qarjy monitoringı komitetı habarlady. Qazaqstan prezidentı Qasym-Jomart Toqaev 10 şıldede ötken ükımettıŋ keŋeitılgen otyrysynda äleumettık medisinalyq saqtandyru qory (ÄMSQ) men eldegı därı-därmek jüiesın retteitın «SK-Farmasiia» kompaniiasy basşylyǧyn "bosatudy" tapsyrdy. Şynynda da, densaulyq saqtau salasy jinaqtalǧan mäselelerdı şeşu üşın köptegen tergeudı qajet etedı. Qazaqstanda densaulyq saqtau jüiesın qalpyna keltıru üşın jedel jäne tiımdı şaralar qajet.ÄMSQ jüiesı ne üşın qajet?
COVID-19 densaulyq saqtau, bılım beru salalarynyŋ ǧana emes, sonymen qatar öte sändı şeneunık basqaratyn äleumettık medisinalyq saqtandyru qorynyŋ (ÄMSQ) jūmysyndaǧy sätsızdıkterdı anyqtady. Rasynda da, bız ÄMSQ-tyŋ koronavirustyq ındet kezınde ne ıstegenın bılmesek te, onyŋ basşylarynyŋ qanşalyqty jaqsy ömır süretının bıldık. Esterıŋızde bolsa, qor basşysy Aibatyr Jūmaǧūlovtyŋ jūbaiy Gülbarşyn Zairova Instagram jelısındegı paraqşasynda küieuı 12 kölık syilaǧanyn aityp maqtanǧan bolatyn. Jazba jelıde qyzu talqylandy. Keiın medisinalyq saqtandyru qorynyŋ qoǧammen bailanys departamentınıŋ basşysy Ermek Boltaev būl jaǧdaiǧa tüsınıkteme berdı. “Bız mūnyŋ tört jyl būryn jariialanǧanyn anyqtadyq. Jūmaǧūlovtyŋ otbasynda Toyota markaly bır ǧana kölık bar. Olar 25 jyl ışınde 12 maşinany auystyrdy, bıreuın satty jäne ekınşısın satyp aldy»,-dedı ol. Qalai bolǧanda da, Aibatyr Jūmaǧūlov qor basşysy qyzmetınen aiyryldy. «Soŋǧy uaqytta mındettı medisinalyq saqtandyru qorynyŋ ainalasynda köptegen qauesetter men ösekter köp. Basşy qyzmetıne ısker adamdy qoiu kerek", – dedı Memleket basşysy Ükımet otyrysynda. Nätijesınde mındettı medisinalyq saqtandyru qory basqarmasynyŋ jaŋa töraǧasy bolyp Bolat Tökejanov taǧaiyndaldy. QR azamattarynyŋ köpşılıgı 2,5 jyl boiy ÄMSQ jüiesıne aqşa audarǧan. Alaida epidemiia kezınde azamattar audarym jasaǧandaryna qaramastan, PTR testıleuınen ötu jäne KT jasau üşın sendelıp jüruge mäjbür boldy. Epidemiia kezınde barlyq nauqastarǧa naqty jäne şūǧyl kömek qajet bolǧan kezde ÄMSQ-tyŋ naqty jūmys mehanizmı joq ekenı belgılı boldy. Eger būl qordyŋ belgılı bır paidasy bolmasa, onda ol bızge ne üşın qajet?.. Qorytyndylai aitqanda, COVID-19 mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru jūmys ıstemegenın jäne sätsızdıkke ūşyraǧanyn anyqtady. Öitkenı, bız būl ūiymnan eşqandai paida körmedık.Dastan ELDESOV,
«Adyrna» ūlttyq portaly
