«Adyrna» aqparattyq agenttıgı oqyrmandarǧa qyzyǧyraq bolar degen oimen Aqtöbe oblysynyŋ tynys-tırşılıgı turaly sūhbattar men maqalalar seriiasyn ūiymdastyrudy qolǧa alǧan edı. Endeşe oblystyŋ eskertkışter men qoǧamdyq köpşılık şaralar tūraqtylyq turasyndaǧy portal tılşılerınıŋ Aqtöbe oblysynyŋ äkımı Orazalin Oŋdasyn Seiılūlynan alǧan mälımdemesın nazarlaryŋyzǧa ūsynamyz.
Bügıngı taŋda Aqtöbe oblysynyŋ aumaǧynda respublikalyq därejedegı maŋyzy bar eskertkış – 9, jergılıktı därejedegı maŋyzy bar eskertkışter – 850. Jergılıktı biudjetten qarajat bölınıp, tas däuırınen bastap, orta ǧasyrlyq qalalar, XVII-XIX ǧasyrlar säulet önerı eskertkışterı bolyp sanalatyn qorǧandar men qorymdar zerttelıp, belgısız bolyp kelgen eskertkışter esepke alynuda. Atap aitqanda Almaty qalasyndaǧy Ä.Marǧūlan atyndaǧy arheologiia institutynyŋ ǧalymdar oblys aumaǧyndaǧy Temır, Mūǧaljar, Hromtau, Qarǧaly jäne Äiteke bi audandaryndaǧy eskertkışterdı anyqtap, arheologiialyq qazba jūmystaryn jürgızdı. Nätijesınde, būryn-soŋdy ǧylymi ainalymǧa engızılmegen köne qonystar men petroglifterdı anyqtady. Mūnymen qatar qazba jūmystary kezınde neolit, tas däuırınen qalǧan arheologiialyq oljalar tapty. Sonymen qatar Ş.Uälihanov atyndaǧy tarih jäne etnologiia institutynyŋ bas ǧylymi qyzmetkerı, t.ǧ.d. professor S.Äjıǧalidyŋ jetekşılıgımen «Doŋyztau» ekspedisiiasy jüzege asyryluda. Ekspedisiiasynyŋ maqsaty tarihi-mädeni qūndylyǧy asa joǧary halyqtyq säulet önerı men mädeniet eskertkışterın keşendı türde zerttep, ǧylymi ainalymǧa engızu jäne nasihattau bolyp tabylady.
Q.Jūbanov atyndaǧy Aqtöbe öŋırlık universitetımen bırlesıp, Oiyl audany aumaǧyndaǧy HIH ǧasyrdyŋ aiaǧy men HH ǧasyrdyŋ basyna jatatyn qazaqtyŋ qorymdary men meşıtterıne ǧylymi türde zertteu jūmystaryn jürgızdı. Zertteu barysynda Oiyl özenınıŋ boiyndaǧy Botaköz batyr kesenesı, Egızqara beiıtı, Tılepmola, Temırmola, Jauymbaimola, Balapan jäne t.b. qorymdar men keseneler, tasqorşaular jäne dıni-äulielık oryndardyŋ tarihy, etnografiiasy, semantikasy, ǧylymi türde jüielenıp, zertteldı.
2018 jyly Äiteke bi men Yrǧyz audandary aumaǧyndaǧy jalpyūlttyq jäne öŋırlık maŋyzy bar 30-dan astam eskertkıştıŋ ornalasqan oryndary men jai-küiın anyqtaldy, fotofiksasiia jūmystary jürgızılıp, koordinattary naqtylandy. Būl öŋırdegı HIH ǧasyr men HH ǧasyrdyŋ basyna jatatyn kesene-ǧibadathanalardyŋ qatarynda Nūrseiıt, Qali, Nazar, Janys, Keper, Almat tamy siiaqty mazarlar bar. Eskertkışter küidırılgen jäne şikı kırpışten salynǧan, kümbezdı bolyp keledı. Būl eskertkışterde dalalyq säulet önerınıŋ tamaşa dästürlerı aiqyn sezıledı. Ökınışke orai, ejelgı saiahatşylar men zertteuşılerdıŋ nazaryn özıne audarǧan halqymyzdyŋ säulet önerı eskertkışterınıŋ basym köpşılıgı qazırgı taŋda tabiǧi faktorlardyŋ äserınen joiylyp ketudıŋ aldynda tūr, köpşılıgı joiylyp ta kettı. Mäselen, Äiteke bi audanyndaǧy Qūltas meşıtınıŋ mūnarasy 1980-jyldary biıktıgı 11 metr dep ǧylymi ainalymǧa engızılıp, suretke tüsırılgen. Al qazır mūnara qūlap, meşıttıŋ tek orny ǧana qaldy. Sondai-aq N.Şäikenov, D.Berkımbaev, Ū.Qūlymbetov, Bökenbai batyr, Jalaŋtös bahadür, Eset batyr Kökıūly, Edıge batyr, Abai Qūnanbaiūly tärızdı körnektı qoǧam, memleket qairatkerlerınıŋ eskertkışterı men eskertkış-müsınderı ornatyldy. Aşarşylyq jäne saiasi repressiia qūrbandaryna arnalǧan eskertkış belgı qoiyldy. Oblys boiynşa barlyǧy 97 eskertkışke, onyŋ ışınde qala aumaǧyndaǧy 39 eskertkışke, audandardaǧy 58 eskertkışke bıregei jäne jekelegen QR-kodtar ornatyldy. Eskertkışterge keluşıler QR kodtar arqyly arnaiy mobildı qosymşadan eskertkış boiynşa negızgı mälımetterdı (ornalasqan jerı, eskertkıştıŋ tarihy, tarihi orynmen bailanysty aŋyz-äŋgımeler) ala alady.
2017 jyly Qobda audanynda ornalasqan Qobylandy batyr memorialdyq keşenıne rekonstruksiia jasalyp, sonymen bırge, Qazaqstan Respublikasynyŋ ortaǧasyrlyq bıregei eskertkışterınıŋ bırı - Abat-Baitaq qorymynyŋ aumaǧyn abattandyru boiynşa jūmystar jürgızıldı. Ötken, jyly Temır audanyndaǧy Dosjan işan meşıtınde konservasiialau jūmystary bastaldy jäne Han molasy qorymyn abattandyru (qorşau qondyru) jūmystaryn jürgızu üşın jobalyq-smetalyq qūjattar daiyndaldy. Biyl Yrǧyz audanyndaǧy Almat tamy mavzoleiıne, Şalqar audanyndaǧy Oŋalbek ata kesenesıne jäne Alǧa audanyndaǧy Şäken işan meşıtıne ǧylymi-restavrasiialau jūmystaryn jürgızu üşın jobalyq-smetalyq qūjattar men jūmys jobalary äzırlenetın bolady.
«Adyrna» ūlttyq portaly
