"Tuǧan men emes, anam ǧoi, men sodan tuyldym" degendı jiı estimız.
«Tuylu» tıldık jüiege säikes keledı. Alaida tıl bılımınde uzus degen ūǧym bar. Uzus dep tıldık jüiege qaişy kelse de, tıldık daǧdyǧa ainalǧan qoldanysty aitamyz. Būǧan «tuu» jatady. Mysaly, jiyrmasynşy tūlǧasynyŋ ornyǧuy – uzustyq körınıs. Ony bız jiyrmanşy dep özgertpeimız ǧoi. Uzustyq qūbylys barlyq tılde kezdesedı.
(Tatar, başqūrt jäne t.b. tılderde «tuu» qoldanylady. Al qyrǧyzdar «tuylu (tuuluu)» deidı.)
Qazaq qaşanda «tuudy» qoldanǧan. «Tuylu» keiınnen sözdık qorymyzǧa endı.
«Tuuǧa» bailanysty mysaldar tömendegıdei:
1) Atadan jaqsy ūl tusa,
Elınıŋ qamyn jeidı...
2) Tuǧan ūldan ne paida, qolyna naiza almasa, atanyŋ jolyn qumasa?... (Mahambet Ötemısūly)
3) Jas bala anadan tuǧanda ekı türlı mınezben tuady... (Abai Qūnanbaiūly)
4) Bügın menıŋ tuǧan künım.
Oi, pälı-ai!... (Mūqaǧali Maqataev)
5) Adam jylap tuady, jatady jūrt jūbatyp... (Qadyr Myrza Älı)
6) O, tuǧan jer, ystyq edı öŋıŋ netken... (Erjan Jūmabekūly)
Orfografiialyq sözdıkte «tuu» dep körsetılgen. Yryqsyz etıs jūrnaǧy joq. Qazaq tılınıŋ tüsındırme sözdıgınde «tuu» sözıne tömendegıdei anyqtama berılgen:
1) Bosanu, bala tabu.
2) Auysp. Paida bolu, jaryqqa şyǧu.
«Tuylu» emes, «tuu» ekenın aityp ta, jazyp ta jürgender jeterlık. Olardyŋ ışınde «Tuylǧan men ölıngen» atty maqala jazǧan Mūhtar Maǧauin da bar.
Jazudaǧy bırızdılıktı saqtaǧanymyz dūrys!
Quanyş Jūmabekūly
«Lingvistika» mamandyǧy boiynşa filosofiia doktory (PhD), Ahmet Baitūrsynūly atyndaǧy Tıl bılımı institutynyŋ ǧylymi qyzmetkerı
