Búgin – alty alashtyń ardaǵy, akademık-jazýshy Zeınolla Qabdolovtyń týǵan kúni. Osyǵan oraı ǵulama ǵalymnyń nemeresi Abylaı Qabdolovtyń maqalasyn usynyp otyrmyz.
Men – jaqynda ǵana toqsan jyldyǵy toılanǵan akademık-jazýshy Zeınolla Qabdolovtyń eń kishi, ıaǵnı onynshy nemeresimin. Atam maǵan kishkene kúnimnen kóp úmit artty. Atymdy da Abylaı dep ózi qoıdy. Jalǵyz meniń emes, aǵalarymnyń, ıaǵnı ózge nemereleriniń esimderin de qoıǵan sol kisi. Zeınolla atam men Sáýle apamnyń tórt balasy boldy. Onyń ekeýi – Daryn men Abzal aǵalarym ilgeride ómirden ótip ketti. Tórt uldyń úlkeni Baqyt Zeınollauly – meniń ákem. Baqyttan úsh ulmyz: Araı, Abaı, Abylaı. Serik Zeınollaulynan – Sardar, Sanjar, Bıbinur. Darynnan – Aryn, Ǵalym, Darııa. Abzaldan – Aıdar. Endi atamnyń shóberelerin tanystyraıyn: Sardardan – Sanat, Qaısar, Sofııa, Dııar; Sanjardan – Denıza, Abaıdan – Ramazan, Zere; Arynnan – Aıdyn. Atamyz kóz tirisinde osy segiz shóberesiniń úlkeni Sanatty ǵana kórip, atyn qoıyp ketti. Al ájem – Sáýle apa tek kishi shóberesi Dııardy ǵana kóre alǵan joq.
Belgili ǵalym, atamnyń jaqsy kórgen shákirtteriniń biri Maqsat Táj-Murat aǵa «Atyraý» gazetinde jarııalanǵan «Óz jerinde áýlıe bar» atty áserli maqalasynda bylaı dep jazdy: «Ysyq degen kisiden eki bala – Aqsary men Sarybaı týady. Sarybaıdan: Toǵynshy, odan Qadirbergen, odan Qadirǵul, odan – Seıten, Samaı, Jıen. Jıennen úsh bala: Baımurat, Samurat, Abyzmurat. Samurattan: Jaqsybaı, Japalaq, Óte. Óte báıbishesinen Qylysh, Qulbaı, Aqqoshqar, Báshen deıtin tórt ul, toqaly Qyzǵaldaqtan – Bostan, Asan, Úsen, Báıgel, Qumalaq degen uldar kórgen. Qylyshtyń báıbishesi Tólebıkeden – Tólep, Tobyq, Mymsy, Myrzaǵul, toqalynan: Aqmyrza, Baımyrza, Barmaq, Naýsha. Naýshadan: Kópjan, Qadısha, Qabdol, Sápı, Kenjebaı. Qabdoldan: Qońyrsha, Zeınolla, Qalımash, Oryn».
Tarıhshy Marat Jumaǵulovtyń derekterine súıenip, bizdiń áýlettiń shejiresin túzgen qadirli Maqsat aǵama myń da bir rahmet! Biraq osyǵan azdap ózgeris engizýge týra kelip tur. Óıtkeni, Kópjan – Qabdoldyń aǵasy emes, ákesi. Atamyz men ájemiz kishkene kezimizden qulaǵymyzǵa jaqsylap quıǵandyqtan biz muny jaqsy bilemiz. Imandylyq jolyna túsken meniń ákem Baqyt ilgeride Kópjan babamyzdyń basyna arnaıy baryp, táý etip qaıtqan.
Sonda meniń jeti atamnyń tizbegi bylaı bolyp shyǵady: Óte – Qylysh – Naýsha – Kópjan – Qabdol – Zeınolla – Baqyt. Baqyttan – Abylaı.
Meniń atam Zeınolla Qabdolov óte ǵajap adam edi. Óz basym es bilgeli ol kisiniń maǵan bir daýys kóterip, urysyp, renjigenin kórgen emespin. Árqashan kúlip, jadyrap júretin... Meni kórgen saıyn «Abylaıym keldi!» dep, qushaǵyna basyp, qarsy alatyn. Ásirese, tilime qatty qyzyǵatyn. Nege ekenin bilmeımin?! Bálkim, týǵannan tilim qazaqsha shyǵyp, qazaq tilinde erkin sóılegenimnen bolar. Ózimniń de basqa pánderge qaraǵanda, ádebıetke degen qyzyǵýshylyǵym basymyraq boldy. Birinshi synyptan bastap-aq, atama arnalǵan óleńder bolsa, solardy jattap, ózine aıtyp beretinmin. Ol kisi soǵan kádimgideı qýanyp, máz-meıram bolyp qalatyn.
Sáýle apam keıin «Kórgen tústeı, saǵymdaı...» degen kitapqa aınalǵan kúndeliginde 2004 jylǵy 12 jeltoqsanda bylaı dep jazypty: «Bul kúni tańerteń atasyn quttyqtaýǵa Abylaı ata-anasymen kelip, Baýyrjan Jaqyptyń Zekeńe arnaǵan «Báıteregin» jatqa aıtyp berdi. «Sen kirgende KazGÝ-im jaryq bolyp ketedi» degen joldaryn estip, kóńili bosady». Biz jyl saıyn atamnyń týǵan kúninde túgel bas qosatynbyz. Bul bir baqytty kezderimiz edi. Árkim óz ónerin kórsetedi. Men belgili aqyndardyń óleńderin oqımyn. Osylaısha atamdy qýantqym keletin.
Jalpy, Sáýle apanyń kúndeliginde esimi eń kóp alatyn nemereniń biri – menmin. Ol kisi 1999 jyly 10 shildede «Senbi. Búgin – Abylaıdyń týǵan kúni. Tórtten bes jasqa ketti. Jaryq dúnıege shyqqaly 4 jyl. Jaqsy ósip kele jatyr. Ásirese, tili tátti. Oıda joq sózderdi taýyp aıtady. Múmkin til mamany bolar», – dep jazypty.
Birinshi synypta oqyp júrgenimde atamnyń: «Altynshy synypqa jetkende óz qolyma alamyn», – degeni bar. Osyny nege aıtty eken dep oılaımyn. Nege altynshy synyp? Báribir onyń sol sózi únemi maǵan oı salatyn. Ómirde árbir qadamymdy attaǵan saıyn «Atam neni meńzedi? Ádebıetshi bol degeni me? Álde, munaıshy bol degisi keldi me eken? Jalpy, onyń úmitin aqtaýǵa umtylyp júrmin be?», – degen suraqtar mazalap, kókeıimnen ketpeıtin.
Men tilge beıimim bolsa da, til mamany bolmadym. Mektepti qazaqsha oqydym. Almatydaǵy Muqaǵalı Maqataev atyndaǵy mektep-gımnazııada, fızıka-matematıka baǵytyndaǵy mektepte bilim aldym. Odan Qazaq-qytaı kolledjine tústim. Bul sheshim de jaıdan-jaı bolǵan joq. 1991 jyly atam Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń delegaııasy quramynda QHR-dyń Shyńjań aımaǵyndaǵy Úrimshi qalasynda bolǵan eken. Men de 2009 jyly Qazaq-qytaı kolledjiniń uıymdastyrýymen Úrimshide bir aı boıy til úırený kýrsynda oqydym. Ári qaraı osy tildi tereńirek meńgere bastadym. Keıin Beıjidegi Qytaı munaı ınstıtýtyna qabyldandym. Munaı-gaz isi mamandyǵyn qaladym. Bul – Qabdol babamnyń ıgergen kásibi. Ata-baba ósıetine adal bolý – meniń perzenttik boryshym. Bálkim, bala kezinen munaıshylardyń arasynda ósken, sol kásiptiń ókilderi týraly talaı kórkem dúnıe jazǵan Zeınolla atamnyń bir kezdegi oryndalmaǵan armandaryn júzege asyrǵym kelgen shyǵar.
Atam men ájem bizdi bir-birimizdi syılaýǵa, baýyrmaldyqqa úıretti. Biz osy talapqa beıimdelip óstik. Bul jóninde Sáýle apanyń kúndeliginde bylaı delingen: «1999 jyl. 23 qyrkúıek. Túske qaraı Aıdar nemere (Abzaldyń balasy) kelip, qýanyp qaldyq. Bul bala qazaq tilinen kómek suraı kelipti. Ásirese, Abylaı nemere. Eki nemereniń qushaqtasqanyn kórgende jylaǵyń keledi. Qan tartyp tur ǵoı». Nemese: «1999 jyl. 22 qazan. Juma. Sardar nemereniń týǵan kúni. Ol 20 jasta. Bul kúni balalar daıyndalyp, gazet shyǵardy. Oıyn túrlerin oılap tapty. Sardar, Araı, Abaı, Ǵalym, Aıdar, Abylaı, Baqyt pen Gúlbaram, bizder...». Osyndaǵy Gúlbaram – meniń anam. Mamandyǵy – muǵalim. Qazaqshaǵa júırik bolýyma onyń da úlesi mol. Taǵy da jalǵastyraıyq: «1999 jyl. 15 jeltoqsan. Sársenbi. Músilim Bazarbaevtyń mashınasyn surap, baǵyp otyrǵan kishi nemerem Abylaıdy kórshi Sofııaǵa qaldyryp, Zekeń ekeýmiz vokzalǵa tarttyq». Qazir osy kúnder ótken shaqtyń úlesine ketti. Kúndelikti qaıta oqyǵanda, bári kóz aldyńa kele qalady.
Men 2006 jyly respýblıkalyq telearna uıymdastyrǵan ıntellektýaldyq oıynǵa shaqyryldym. Onda túrli saýaldarǵa jaýap berip, arnaıy júlde ıelendim. Sondaǵy ájemniń qýanǵanyn kórseńiz. Atam bul kezde naýqastanyp jatqan-dy. Ol kisige de meniń báıge alǵanym jóninde aıtyldy. Sáýle apam bul kúndi kúndeligine bylaısha órnektepti: «28 aqpan. Seısenbi. Abylaı nemere «Altyn saqa» saıysyna qatysyp, syılyqqa magnıtofon, saǵat, shaı alypty. Atasyna arnap Baýyrjan Jaqyptyń óleńin jatqa aıtyp berdi. Bárimizdiń júıkemiz bosady».
Atamnyń árbir sózi – zergerdiń qolynan shyqqan asyl buıymdaı súıkimdi de sulý edi. Kóńilge qýanysh uıalatyp, oıyńa oı qosyp, jigerlendirip, alǵa jeteleıtin. Ol únemi «Qudaı kóp kórmesin, on shaqty nemerem bar», – dep táýbeshilik jasap otyrýshy edi. Allaǵa shúkir, búginde onyń nemereleri – meniń arqa súıer aǵalarym ata ósıetine laıyq bolyp, ómirden óz oryndaryn tapty. Biri – memlekettik qyzmetshi, biri – oqytýshy, biri – kásipker, biri – sýretshi-dızaıner... Atyraýdaǵy nemereleri sondaǵy Zeınolla Qabdolovtyń Kitap úıine ıe bolyp otyr.
Atam ómirden ozǵan soń, onyń ósıetin qara shańyraqtyń shyraqshysy retinde apam jalǵastyrdy. Demalysqa kelgen saıyn ol meni atamnyń kabınetine shaqyryp alyp:
– Balam, syrtta júrsiń, ózińe qara, densaýlyǵyńdy kút. Atań aıtqandaı: «Tańerteń kúnniń shyqqanyna qýan», – dep otyratyn.
Atam men apam – óz boılaryndaǵy bar asylyn, meıirim-shapaǵatyn, súıispenshiligin urpaǵyna sheksiz mahabbaty arqyly berip, izgilik nuryn sebe bilgen, uly parasat ıeleri.
Zeınolla atam urpaq jalǵasy týraly oı tolǵaǵanda: «Qasterli ata qasıeti balaǵa darymasa, nemerede qaıtalanady, nemereden bolmasa, shóbereden shyǵady. Áıteýir úzilmeıdi, iz-túzsiz joǵalmaıdy», – deıtin. Biz qazir bul sózdiń de mánisin jaqsy túsinemiz.
Meniń til men ádebıetke qumarlyǵymdy baıqaǵan atamnyń: «Altynshy synypqa jetkende óz qolyma alamyn», – degenin joǵaryda aıttym ǵoı. Biraq oǵan taǵdyr jazbady. Iá, árıne ókinishti-aq, biraq jazmyshqa ne isteı alasyń?!
Qazirgi ýaqytta atammen ótken árbir kúnimniń, tipti árbir saǵatymnyń qandaı qymbat ekenin jaqsy túsinemin. Sol kúnderdiń bárin de saǵynyshpen esime alamyn. Meniń kóz aldymda atam eshqashan umytylmaıtyn, bilimdar, danagóı tulǵa, nemerelerine alys bolashaqqa jol silteýshi aqylman abyz retinde qalyp qoıdy. Ol kisideı bola almasam da, uqsap baǵý mindetim dep sanaımyn.
Bizdiń arǵy áýletimizdiń urany «Báıterek» bolǵan eken. Shyn máninde meniń atam da tamyryn tereńge jaıǵan báıterek sekildi. Biz onyń taramdalǵan butaqtary men kóktep kele jatqan jas shybyqtarymyz. Bárimiz de jaıqalyp ósip, jurtqa saıa bolýǵa tyrysamyz. Bul – atamnyń amanaty.
Abylaı QABDOLOV,
Qytaı munaı ınstıtýtynyń
4-kýrs stýdenti
Beıjiń qalasy
2017 jyl
