Bala tärbiesı – jauapty ıs. Ökınışke qarai, ata-analardyŋ basym köpşılıgı zorlyq–zombylyqty tärtıpke salumen şatastyryp jatady. IýNİSEF deregınşe, elımızde eresekterdıŋ şamamen 75%-y otbasydaǧy balalardyŋ jürıs-tūrysyn baqylau üşın dene jazalauyn qūptasa, ata-analardyŋ 67%-y balalardy tärbieleude zorlyq-zombylyq türlerın qoldanady eken.
Psiholog Gülbaqyt NASİEVA «Adyrna» tılşısıne bergen sūhbatynda balany ūryp tärbieleudıŋ dūrys emes ekenın jetkızdı.
Ozbyrlyqtan ozbyrlyq tuady
« “Sabau” balaǧa sabaq bola almaidy. Bylaişa aitqanda, sana bolmasa, ūrǧannan paida joq. Özıŋızdıŋ jäne perzentıŋızdıŋ jüike jüiesın būzbai, män-jaidy sözben tüsındırudı üirenıŋız. Esıŋızde bolsyn, taiaq jep ösken bala jūmsaq mınezdı bolmaidy. Sız öz ıs-äreketıŋız arqyly onyŋ mınez-qūlqynyn būzyluyna sebepker bolasyz. Ol aldaǧy uaqytta öz oiyn aita almaityn, jasqanşaq bolyp ösedı. Qūrmettı ata-analar, balalaryŋyzdy emes, eŋ aldymen özderıŋızdı tärbieleŋızder. Sızder olarǧa tek «ülgı» bolu arqyly tälım bere alasyzdar»,-dedı ol.
Zaŋ bala qūqyǧyn qalai qorǧaidy?
Älemnıŋ 42 memleketınde balalardy ūruǧa tolyq tyiym salynsa, Afrika men Şyǧys Aziianyŋ köptegen elderınde balalardy jazalauǧa zaŋdy türde rūqsat berılgen. Qazaqstanda büldırşınder men jasöspırımderdı ūruǧa tyiym salatyn arnaiy zaŋ joq. Qylmyctyq kodekcte kämeletke tolmaǧan adamdy tärbieleu jönındegı mındetterdı oryndamau (140-bap), balalardyŋ ömırı men densaulyǧynyŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etu jönındegı mındetterdı oryndamau (141-bap), qorǧanşy ne qamqorşy qūqyqtaryn terıs paidalanu (142-bap) ıs-äreketterı üşın jaza qarastyrylǧan. Sonymen, balany ūryp tärbieleu dūrys pa? «Adyrna» tılşısı qazaqstandyq ata-analardyŋ pıkırlerın bıldı. Mūhtar Baimūhambetov: – Balany qamşymen de, qabaqpen de qaimyqtyrǧan qazaqi tärbienıŋ jönı bölek bolǧan-au. Özım taiaq jemedım, äkenıŋ qabaǧyn baǧatynbyz. Jalpy ūryp - soǧu balanyŋ boiyna zorlyq - zombylyq, älsızge küş körsetu, küştıden jaltaq bolu siiaqty närselerdı sıŋıruı de mümkın. Kım bılgen, keibıreulerdıŋ taiaqtyŋ arqasynda adam boldyq dep jürgenın de estıp jürmız. Öz balalarymdy taiaqtaǧan emespın. Kalbai Adilov: – Äkenıŋ aibaty ǧana emes , şapalyǧy da kerek. Üide bıreuden seskenbegen bala dūrys adam bolmaidy. Adam qoryqqanyn syilaidy. Osyny ūmytpa, qauym. Baljan Matabekova: – Joq,ūryp -soqqandy tärbiege jatqyzbaimyn. Özım de ,otaǧasy da ūrǧan emes. Ainur Abilova: – Özımız de taiaq jep öskenbız,jaman bolǧan joqpyz.. Raia Hamidullieva: –« Sanasyzǧa san ait,oiasyzǧa on ait»degen danalyq bar. Balaǧa balanyŋ tılımen tüsındıru kerek. Ata-ana ony ūryp tüzei almaidy. Mysaly, üiden sabaq oqytqanda keibır ata-ananyŋ şydamy jetpei, ūryp jatady. Ūmytpaiyqşy, kei bala tapsyrmany tez,al keibıreuı jai qabyldaidy .Ärbır ata-ana öz üiınıŋ psihologı bolu kerek dep oilaimyn.Men tört balanyŋ anasymyn. Bır balamdy da ūrsyp,ūryp sabaq oqytpappyn. Esesıne özderı şamasyna, qabıletıne qarai oqyp, joǧarǧy oqu oryndaryn bıtırıp,maman ielerı boldy. Zulpyhar Kaidakeşov: – Äkeden bala qaitpasa, tärbienıŋ tamyry bolmaidy. Äiel de balanyŋ sanasyna «äkeŋe aitam, äkeŋ ūrsady» dep qūiyp otyru qajet. Talǧa bailap ūrǧandy körgenbız. Eşteŋesı joq. Sol balalary qazır äke-şeşesın ülde men büldege malyndyryp otyr. Al sız ne deisız, oqyrman? Balany ūryp tärbieleu qanşalyqty dūrys?Diana ASAN,
«Adyrna» ūlttyq portaly
