Qazaq muzyka önerı tarihynda özındık orny bar, köne ūlttyq muzykalyq aspabymyz – qylqobyzdy käsıbi jolmen oqytuda öz mektebın qalyptastyrǧan, söitıp, ony zaman talabyna sai damytuǧa erekşe üles qosyp kele jatqan esımı elımızge tanymal ūlaǧatty ūstaz, bılıktı maman Äbdımanap Jūmabekūlynyŋ önegesı kısı qyzyǧarlyq. Ol – 1970 jyly Qūrmanǧazy atyndaǧy Almaty memlekettık konservatoriiasynyŋ qylqobyz klasyna tüsıp, önerge qūştar Bazarhan Qosbasarov, Quanyş Äjmūratov, Qūdaibergen Nūrmanovpen bırge äigılı qobyzşylar Jappas Qalambaev pen Däulet Myqtybaevtan jäne belgılı ǧalym-etnograf Bolat Sarybaevtan tıkelei därıs alyp, köne dästürdı qaita tırıltken talantty qylqobyzşy.
Qasiettı qobyz küilerınıŋ nasihattaluyna Ä. Jūmabekūly sekıldı jankeştıler erekşe eŋbek sıŋırmegende, qylqobyz qazırgı biıkke köterılmes edı. Ol ūlttyq önerdıŋ osy bır salasynyŋ qaita örleuı jolynda aianbai eŋbek etıp, qylqobyzdyŋ qaita jaŋǧyryp, qaita tüleuıne ölşeusız üles qosty. Iаǧni, osy kielı aspaptyŋ qūlaqqa jaǧymdy, jan dünienı jaulap, sezımdı bilep alatyn sazdy da syrly, siqyrly ünıne jastardyŋ jappai qyzyǧuşylyǧyn tudyryp, süiıspenşılıgın oiatyp, qūştarlyǧyn arttyrudaǧy zor eŋbegın aitpai tūra almaimyz. Ol – osy kielı önerdı ärı qarai jalǧastyruşy ǧana emes, zamanǧa sai käsıbi jolmen damytqan alǧaşqy professional qylqobyzşy retınde taŋbalanyp qalatyn tūlǧaly azamat. Osy eŋbegı arqyly qasiettı qara qobyzdyŋ ǧasyrlar boiy qalyptasqan oryndauşylyq dästürın ūstap qaldy.
Äbekeŋ qobyz tartudy üiretudıŋ mektep oquşylaryna arnalǧan alǧaşqy oqu-ädıstemelık qūraldaryn jasap, respublika boiynşa bırınşı bolyp būl aspapty mektep qabyrǧasynan bastap oqytu ısın käsıbi jolǧa qoidy. Sodan berı ol ädısker-pedagog retınde qylqobyzdy üiretu men oqytudyŋ ädıs-täsılderın jetıldıruden eş jalyqqan emes.
A.Jūbanov atyndaǧy respublikalyq arnaiy muzyka mektebınde,K.Baiseiıtova atyndaǧy daryndy balalarǧa arnalǧan respublikalyq mamandandyrylǧan muzykalyq orta mektep-internatynda jäne Qūrmanǧazy atyndaǧy ūlttyq konservatoriiada Ä. Jūmabekūly halyqaralyq jäne respublikalyq konkurstar men festivalderdıŋ köptegen laureattaryn tärbielep şyǧardy. Olar – qazaq qylqobyzyn älemge äigılep kele jatqan Älquat Qazaqbaev, Janar Jetpısova, Rauşan Orazbaeva, Batyrbek Bainazarov, Aqnar Omarova-Şärıpbaeva, Ardaq İtekeeva, Aǧaişa Jūrbaeva, Almat Saijanov, Maqsat Medeubek, Aqerke Täjıbaeva, Ädılet Äzıbaev, Möldır Erbolqyzy, Oljas Qūrmanbekūly, taǧy basqalar.
Äbekeŋnıŋ synybynan bıtırgen qylqobyzşylar bügınde respublikamyzdyŋ joǧary muzykalyq
oqu oryndarynda ūstaz, eŋ maŋdaialdy orkestrlerı men ansamblderınde konsertmeister, jeke oryndauşy retınde tanymal. Mäselen, Ä.Qazaqbaev (Qazaqstan Respublikasynyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı), R.Orazbaeva (memlekettık «Daryn» syilyǧynyŋ iegerı), A.Saijanov Ūlttyq öner universitetınde ūstazdyq etse, M.Medeubek, A.Täjıbaeva Qūrmanǧazy atyndaǧy Qazaq ūlttyq konservatoriiasynda sabaq beredı. J.Jetpısova («Qūrmet» ordenınıŋ iegerı) Astana filarmoniiasynyŋ halyq aspaptary orkestrınde konsertmeistr ärı jeke oryndauşy. A.İtekeeva, A.Jūrbaeva Qūrmanǧazy atyndaǧy Akademiialyq orkestrde konsertmeistr, solist bolsa, bırqatary «Aqjeleŋ», «Tūran», «Hassak» sekıldı tanymal etno-folklorlyq ansamblder men oblys ortalyqtaryndaǧy öner ūjymdarynda, muzykalyq oqu oryndarynda qylqobyzdy jan-jaqty damytuǧa özderınıŋ airyqşa ülesterın qosyp jür.
Joǧaryda atap ötkendei, Ä.Jūmabekūly ädısker-pedagog retınde 1990, 2000, 2013 jyldary respublikalyq orta arnauly muzyka mektepterınde, kolledjderde qylqobyz oqytudyŋ baǧdarlamasyn jasady. Ärı ol mekemeler qazırge deiın osy baǧdarlamalardy basşylyqqa alyp qylqobyzşy mamandar daiarlap keledı. Jäne osy baǧdarlamalar aiasynda daiyndaǧan üş kıtaptan tūratyn: bastauyş (1-4), orta (5-9) jäne joǧary synyptarǧa (10-12) arnalǧan, ärqaisysy 36 baspa tabaq «Qylqobyzǧa arnalǧan hrestomatiia» atty jinaqtary 2009 jäne 2012 jyldary Mädeniet jäne aqparat ministrlıgınıŋ qoldauymen «Bılım» baspasynan jaryq kördı. Mıne, osydan keiın muzyka mektepterı men orta jäne joǧary muzykalyq oqu oryndarynyŋ qylqobyz synyptarynda oqityn tülekter oqulyq tapşylyǧynan bırjolata qūtyldy.
Ä. Jūmabekūly joǧary jäne orta arnauly muzykalyq oqu oryndary ūjymdarynyŋ arnaiy şaqyrulary boiynşa elımızdıŋ bırqatar oblystaryna baryp, qylqobyzdan şeberlık sabaqtaryn ötkızıp tūrady. Sonymen bırge, merzımdık basylymdarda qylqobyz tarihy men onyŋ oryndauşylary jaily maqalalary jiı jariialanady.
Äbdımanap Jūmabekūly oquşylarǧa sapaly bılım berudegı eleulı eŋbekterı üşın Mädeniet jäne Bılım ministrlıkterınıŋ köptegen gramotalarymen, «KSRO mädenietınıŋ üzdıgı» (1990 jyl tösbelgısımen), «Qazaqstan Respublikasy Bılım beru ısınıŋ üzdıgı» (1999 jyl) jäne «Qazaqstan Respublikasy Bılım ministrlıgınıŋ qūrmettı qyzmetkerı» (2003 jyl), «Jaŋaşyl pedagog» (2006 jyl) belgılerımen marapattalǧan. İä, bır özı bügınde qazaq önerın dünie jüzıne tanytyp jürgen jiyrmadan astam laureat tärbielep ösırgen, tabiǧatynda qarapaiym da kışıpeiıl daryndy tūlǧanyŋ bügınge deiın sıŋırgen eren eŋbegı qandai marapatqa da laiyq!..
Kezınde Almaty oblysy, Şelek audanynyŋ «Vinsovhoz» dep atalatyn auylyna Almatydan baryp, osy jalyn atqan jap-jas Äbekeŋ men möldıregen inabatty da ūiaŋ qaratory boijetken Läŋkeŋnıŋ toiynda asaba bolǧan edım. Ol kezde Qūrmanǧazy atyndaǧy memlekettık konservatoriiada Äbekeŋ menen bır kurs joǧary oqityn. Toidyŋ qadırlı qonaǧy, bügıngı qasiettı qylqobyzşy şäkırtter ūstazynyŋ ūstazy, belgılı ǧalym-etnograf Bolat Şamǧaliūly Sarybaev aǧamyz ekı jasqa aq batasyn berıp, ūly ūstazǧa jas kelın Läŋkeŋ iılıp sälem salǧan edı. Al küieu joldas, qazırgı elımızge belgılı daryndy dirijer, sazger-ūstaz Qarasai Saijanov edı. Sol toidaǧy aq batamen kögerıp, qazaqtyŋ qasiettı qylqobyzynyŋ şyraqşysyna ainalǧan Äbdımanap dosymyzǧa önersüier qauym tügel tılekşı.
Slanqoja QARAQYSTYQ,
Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı.
"egemen".kz
