Qazırgı künde tek elımız ǧana emes, küllı dünie tabiǧat özgerısterınıŋ türlı qauıp-qaterlerıne döp kelıp otyr. Ǧalamdyq jylynu, auanyŋ lastanuy, qūrlyqtar ǧana emes, teŋız-mūhittarǧa deiın qoqystardyŋ jaiyluy, sonymen qatar oilamaǧan jerden tuyndaityn türlı tötenşe jaǧdailar sala mamandarynyŋ bas auruyna ainaluda.
Ötken jyly ǧana Break Free From Plastic ūiymy küllı jerşaryn plastik qūmyralarymen lastaǧan brend önımderdıŋ reitingın jasaǧan eken. Reiting basynda Coca-Cola, Nestlé, PepsiCo kompaniialary tūr.
Al, kütpegen jerden tuyndaityn tötenşe jaǧdailar jaiyn söz etsek, elımızde ol salanyŋ saqtyq deŋgeiı qai mölşerde? Būl salanyŋ mamandary Qazaqstan boiynşa öz qalderınşe saqtyq şaralaryn jasap, jūrt nazaryn audaruda qoldan kelgen şaranyŋ baryn jasauda.
Tötenşe jaǧdai degenımızdıŋ özı belgılı bır aumaqtarda halyqtyŋ ömır-tırşılıgıne qater töndıretın tabiǧi qūbylystar, katastrofalar, stihiialyq nemese özge türde kezdesetın apattar arqyly, jūrtty materialdyö jäne densaulyq jaǧynan auyr şyǧyndarǧa ūşyratatyn, tıptı, ölım-jıtım qaupın tudyratyn jaǧdailar
Respublikanyŋ är tükpırınde, är mezgılınde tuylatyn türlı ört apattary, su tasqyny siiaqty ırı qauıpterge sai zaŋnamalyq aktıler negızınde saqtyq şaralary jaqsy jolǧa qoiylǧan.
Bızdıŋ elde tek qana su apatynyŋ özınen är jyly 300 myŋǧa juyq adam zardap köredı eken.
Osy jyldyŋ 20-şy säuırınde el prezidentı Qasym-Jomart Toqaevtyŋ töraǧalyǧymen Tötenşe jaǧdai jönındegı memlekettık komissiianyŋ kezektı otyrysy ötken edı. Oǧan oblystar, respublikalyq maŋyzy bar qalalardyŋ basşylary, sonymen qatar, memlekettık organdar men qūqyq qorǧau qūrylymdarynyŋ mamandary beinebailanys arqyly qatysty.
Apat jaǧdailarynyŋ qalyptasuyna äleumettık mäselelerdıŋ tigızetın kesırı mol. Tehnologiialyq jäne türlı tabiǧi apattar halyqtyŋ ömır süru jaǧdaiyn qiyndatady. Tıptı, halyqtyŋ qalypty tırşılıgın büldırıp, memlekettık saiasatqa äserın tigızedı. Sol üşın kez kelgen el tötenşe jaǧdailarda halyqtyŋ tolqyǧan köŋılın türlı şielenısterge jetuınıŋ aldyn alyp, qoǧamdyq jäne ekonomikalyq mäselelerdı oŋtaily retteuge är qaşan daiyn jüruı kerek.
Elımızdegı tötenşe jaǧdaiǧa bailanysty «Ūlttyq agrarlyq ǧylymi-bılım beru ortalyǧy» KeAQ ǧalymdary Instagram, Facebook, Telegram jäne basqa äleumettık jelıler arqyly konsultasiialar ūiymdastyrǧan. 30 nauryzdan bastap «ŪAǦBO» KeAQ-nyŋ, QazŪAU jäne auyl şaruaşylyǧy jäne ösımdık şaruaşylyǧy, maqta şaruaşylyǧy, jemıs-jidek, kürış, mal şaruaşylyǧy ǧylymi-zertteu instituttarymen bırlesıp 55 myŋ fermerge 7 onlain-keŋes ötkızgen.
Qazaqstanda geografiialyq ornalasu jaǧdaiyna qarai köp türlı tabiǧi apattar tırkeledı. Düniejüzılık bank mamandary halyqaralyq täjıribelerge süiene otyryp, apat deŋgeiın tömendetuge türlı ūsynystar jasauda. Endeşe, tabiǧi apattar tudyratyn tötenşe jaǧdailardyŋ aldyn alu üşın ne ısteu kerek?
Osy mäseleler töŋıregınde Düniejüzılık banktıŋ Ortalyq Aziiadaǧy tabiǧi apattardy basqaru jönındegı jetekşı mamany Ko Takeuchi: "Qazaqstanda su apaty jiı tuyndaidy. Būl apattardyŋ zardaby joiqyn bolmaǧanymen, ekonomikalyq tūrǧyda köp şyǧyn tudyrady. 2005 jyly su tasqyny 7,6 million dollar, 2008 jyly 100 million dollar, 2010 jyly 40 million dollar kölemınde şyǧyn keltırıp, 40 adamnyŋ ömırın jalmady. Qysqasy, Qazaqstanda tek su apatynyŋ özınen är jyl saiyn 300 myŋǧa juyq adam zardap tartady. Jalpy ışkı önımge būdan keletın şyǧyn üş milliard dollar mölşerınde", - degen bolatyn.
Atam qazaqta «Saqtyqta qorlyq joq» degen ataly söz bar. Joǧaryda atalǧan türlı qauıpterdıŋ aldyn alu şaralarymen qosa barşa qazaqstandyqtardy ondai jaǧdai tuyndaǧanda saqtanudyŋ amaldaryn bıle jürgenı abzal.
Ūlarbek Däleiūly
Ūqsas jaŋalyqtar
