(Bügın Abaidyŋ jasyna kelgen talantty şaiyr Svetqali Nūrjanovtyŋ söz önerındegı alǧaşqy adymdary turaly kezınde qalamdas dosy Amantai Şärıp te pıkır jazǧan eken. 1988 jyly hatqa tüsıp, 1989 jyly «Jūldyz» jurnalynda, sodan soŋ 1990 jyly «Uaqyt jäne qalamger» jinaǧynda jariialanǧan būl paiymdamalardy sol zamandaǧy ädebi damudyŋ konteksınde qarastyrǧan abzal. Maqalany yqşamdap ūsyndyq).
*****
Qazaqtyŋ belgılı aqyn qyzy Küläş Ahmetova keiıngı jyldardaǧy poetikalyq ahualdyŋ baiybyna boilap barǧan bır sätınde:
Bızdıŋ aru sıŋlıler beinelerı,
Ūly jürek tılınde söilemedı, –
degen joldardy jazǧan bolatyn.
Bazyna-nazdyŋ kımge baǧyştalǧany äbden tüsınıktı. Bır jaǧynan, negızı joq emes paiym. Jıgıtterdıŋ mahabbat taqyrybyna jazǧan öleŋderı sany jaǧynan azdyq etpese de, mazmūny men tolǧanysy tūrǧysynan köp rette talap deŋgeiınen (bälkım, oqyrman qyz-kelınşekter jüregınen) şyqpai jürgenı ras. Būl – tolǧaqty mäsele. Jūmeken aitpaqşy, «Arular dep bastasaŋ-aq bır oidy, Söz soŋyn jūrt tösekke äkep tıreidı». Mümkın, adamgerşılık-estetikalyq baǧdarymyzdan jaŋylyp qaldyq pa eken?..
Äitkenmen, müldem baz keşudıŋ de jönı joq tärızdı. Mıne, «eŋ näzık» taqyryptaǧy olqylyqtardyŋ ornyn bıteitın bır dünie – jas aqyn Svetqali Nūrjanovtyŋ «Jalyn» jurnalynda jariialanǧan «Aral qyzyna» atty öleŋder toptamasy. Kezınde dualy auyz aqsaqalymyz Äbdılda Täjıbaev oǧan qatysty jyly tılek bıldırıp, aq batasyn bergenı belgılı.
Oqty myltyq tūra ma, atylmai tük,
Aşyldy sol qūpiia hatym qaitıp?!
Anam estıp qoiypty, ūiqysyrap,
Jatqanymda özıŋnıŋ atyŋdy aityp...
Ädemı emes pe?! «Men senı öŋımde de körem, tüsımde de körem» degen yŋǧaida jiı ūşyrasatyn dolbarsyz tögılısterge qaraǧanda būl şumaqta äldeqaida äserlı süikımdılık bar. Ǧaşyqtyqtyŋ tylsym küiın aidai älemnen kökıregınde jasyryn ūstap, qasterlep jürgen, bıraq ony eŋ jaqyn janaşyry – anasynan bügıp qala almaǧan mūŋlyq jannyŋ şynaiy da päk tebırenısı aŋǧarylady...
Osy pafosqa qosymşa biık aŋsar, asqaq qūştarlyq – Svetqalidıŋ tyrnaqaldy tuyndylaryna tän etene qasiet desek qatelespespız («Aŋsau bar janda es-tüssız!// Tym-tym alysta//Tek menı kütıp jatqan bır aq älem bardai!»).
Jas aqyn qazaq ūǧymynda kielı sanalatyn aq, boz tüsterdı mol qoldanady. Obrazdy suretterdı osy boiaulardy aralastyra otyryp, qara tüstı fonnyŋ aiasynda jasauǧa beiım. «Tüngı qiial» atty öleŋındegı myna joldar – sonyŋ aiǧaǧy:
... Qara suda qalǧyǧan aqquǧa ūqsap,
Aq köilekpen körınse elesıŋ aldymnan.
...Aq boz atym jetkızse alyp-ūşyp bır
Qara tünde qalǧyǧan, aǧarǧan mūratqa.
Dästürlı arnalardan susyndaǧan Svetqali jyrlarynyŋ ruhy da, naqyşy da qazaqy. Onyŋ tuyndylaryndaǧy sahara tūrmysyn äspetteitın ärtürlı realiialar (aruana, qara saba, tas qorym, arǧymaq, t.b.), ärı-berıde ötken halyqtyq tūlǧalar (Abyl, Sättıǧūl, t.b.) taza tarihi nemese etnografiialyq derek retınde qalyp qoimai, bügıngı zamannyŋ tynys-tırşılıgımen sabaqtastyq tauyp, astarlasyp jatady. Aqynnyŋ balaŋ kezındegı aspani romantizm «ömırlık materialmen» molyǧyp, daralyǧy basym jaŋa bır sapa tüzgen. Jas qalamgerdıŋ körkem oi jüiesıne ūlttyq boiaulardyŋ sıŋıstılıgı – būljymas tabiǧi qasietterınıŋ bırı. Mysaly:
Küldır-küldır küreŋ tai kısınese,
Byldyr-byldyr künderdı saǧynamyn.
*****
Aralasyp kete baram halyqpen,
Üiırımmen tabysqandai qaitadan.
*****
Qaŋǧyp jürem qaşaǧan bır jylqydai, t.b.
Svetqalidyŋ şyn maǧynasynda jan-jaqty da tolymdy suretkerlıktı mūrat tūtatyndyǧy sezıledı. Qanjyǧasyna būiyrǧan olja-jetıstıkterı osynyŋ töŋıregıne saiady.
Ol – körudıŋ aqyny:
...Torsyq şeke säbidıŋ kekılındei
Kün şetınde şökım būlt jelbırep tūr.
*****
...Aspan degen nän tabaq, al Kün bolsa,
Sary maidai tabaqtyŋ tübındegı.
*****
... Töbeşıktıŋ däl üstınen Ai şyqty,
Böbeşıkten şyqqandaiyn süt atyp.
Ol – estudıŋ aqyny:
... Guıldeidı salqyn jel älsın-älsın,
Äldeqaida jatqandai mystan jylap.
*****
...Sypsyŋ-sypsyŋ jel söilep kettı aldymnan.
Ol – qozǧalys-qimyldyŋ aqyny:
Tünı boiy, şırkın-ai, tolǧatqan tal,
Taŋ atqanşa qoidy ǧoi bür jara almai.
*****
...Jūldyzdar da tap bügın
Köz qysudan jalyqqan.
Osy sekıldı ädemı aişyqtar Svetqali öleŋderınıŋ tūtas mazmūnyna nūqsan keltırmei, jönımen salynǧan oiu-örnektei öŋın aşyp tūrady. Aqyn fantaziiasynyŋ ūşqyr ärı bai ekendıgın aiǧaqtaityn basqa da mysaldar barşylyq... Bır qaraǧanda, aulada jaibaraqat qydyrystap jürgen käduılgı aq tauyq pen aspandaǧy qasiettı Aidyŋ arasynda qandai bailanys boluy mümkın? Söitsek, bar eken. Oǧan dälel – Svetqalidıŋ «Altyn aidar aq tauyq» atty öleŋı. Jaŋa tuǧan Ai – jūmyrtqany jaryp şyqqan balapan, al jūldyzdar – qorekke şaşylǧan tary. Sol jemdı terıp jep tolǧan Ai – altyn aidar aq tauyq. Būlt şyqsa, külge aunaǧandai, bauyryn kök tösıne süikep-süikep alady. On bes kün körınbei ketkenı – ketegınde jūmyrtqa basyp jatqandyǧy. Svetqali osylaişa beiqam tırşılık iesı men kosmogoniialyq ūǧymdardy ädemı üilestırıp, mezgıl qozǧalysynyŋ äserlı poetikalyq suretın jasaidy. Bıraq tömendıgı şumaq bolmasa, suret tek suret küiınde qalar edı:
Aq aspanǧa şyqqan kezde jaŋadan,
Qauıp oilap qarai berem anyqtap.
Jūmyrtqany jaryp şyqqan balapan
Ainalǧanşa altyn aidar tauyqqa.
Bükıl älemdık apat qaupı tönıp tūrǧan kezeŋde ötpelı tynyştyq pen qannen-qapersız sūlulyqqa aldanbai, dünienıŋ mänıne üŋılu kerektıgın meŋzeitın būl öleŋnen adamzat taǧdyryna alaŋdaǧan aqynnyŋ oi-sezımı bılınedı...
Amantai ŞÄRIP,
1988 jyl, şılde.
