Būl vals bügınde onşa belgılı emes, ärine. Bır kezde «Qaratereŋ jastarynyŋ valsı» degen sol ändı teŋız jaǧalauynyŋ qyz-jıgıtterı jeldıŋ ekpınımen, tolqynnyŋ yrǧaǧymen terbelıp tūryp, tebırene şyrqaityn-dy. Jergılıktı sazgerler Orynbai Seiıtjanov pen Jappar Qūlmyrzaev «Qaratereŋ valsınıŋ» är üzıgın ärlep-ädıptegenı sonşalyq, būl än bır auyldyŋ aiasynan asyp, tūtas öŋırdı örnekteitın siqyrly äuenge ainaldy. Qazır onyŋ äserlı äuenı de, ädemı äuezı de ūmytylǧan. Öitkenı, zaman özgerdı, ūrpaq almasty. Bıraq onyŋ bala kezımızdegı oi-sanamyzǧa yqpaly ǧajap edı. Sondyqtan aldymen osy ännıŋ sözın jazǧan Serık aǧamyzdyŋ özın körmei tūryp esımın estıdık. Barşa jūrtty ūiytqan berekelı valstıŋ är sözın ǧana emes, är ärpıne deiın köŋılge toqydyq.
Ol naǧyz aqyn boldy... Ädette, aqyn boluǧa şyndap bet būrǧan adam öleŋınıŋ örısın ızdep, Alatau jaqqa attanbaityn ba edı?! Şynynda da solai! Tynymbaidyŋ Ertıleuı qūsap, elde qalyp, qyran jyrdy baptap jüretınder köp emes-tı. Bıraq auyldan ūzai almasa da, olardyŋ maŋdaiy jarqyrap tūratyn. Bızdıŋ jaqta da bar edı sondai arqaly aqyndar. Serık Seiıtmaǧambetov te solardyŋ soiynan-dy.
Topyraǧynyŋ özı qanyŋdy qyzdyratyn bızdıŋ Aralda ekınıŋ bırı öleŋ şyǧara alady. Tolqyǧan teŋızdı körse de talanty tasidy. Şorşyǧan şabaqty körse de şabyty qysady. Al şaŋqyldaǧan şaǧalany körse, bar şaruasyn tastaidy. Sondyqtan sondai süleiler men düleilerdıŋ arasynan daralanyp şyǧu oŋai emes. Araldyŋ öz basynda tūryp, käsıbi aqyn atanudyŋ ūly jauapkerşılıgı de osynda.
Jansaraiy jylulyqqa toly Serık Seiıtmaǧambetovtı bükıl el töbesıne köterdı. Sebebı, ol beikünä baladai taza adam edı. Eş närsege qyzyqpady, eşqaida ūmtylmady. Keibır aǧaiyndar on ocherk, toǧyz tolǧau jazyp tastai sala öŋmeŋdep kırıp ketetın Jazuşylar Odaǧynyŋ müşelıgıne ötu degendı oiyna da almapty. Jazǧanynyŋ basyn qosyp, kıtap etıp şyǧaru qaperıne de kırmeptı. Almatyda alty ai jatyp, şabyt ızdep, şarap ışıp qaitatyn ädetı de bolǧan joq. Onyŋ Almatysy da, Alatauy da aidyndy Aral edı. Al ol Araldy jūrttyŋ bärınen de jaqsy kördı. Onyŋ jüregınen qasiettı qany ǧana emes, teŋızdıŋ tamşysy da tögılıp tūratyn.
Jamandyqtan jirenıp, jaǧalaudan janūşyra qaşqan qart teŋızdı jyrlaudai-aq jyrlady. Bıraq jüregın jyr buǧanda sol jaǧalaudy jaǧalap, şalaŋ şaşyp, şaǧala quyp jüretın aduyn mınezı bolǧan joq.
Ol qarapaiym ǧana ǧūmyr keştı. «Zeinolla Şükırovtıŋ soŋǧy monology» atty öleŋınde
«Düniege perışte bop kelgen em,
Men ölemın sol perışte qalpymda», – dep özı jazǧandai, eluge jeter-jetpeste tap-taza küiınde mäŋgılık mekenıne attandy.
...Alǧaş ret qaşan körıp em men ony? İä, bır künı ol bızdıŋ Qaratereŋge keldı. Qonaqsyz-aq qainap jatatyn menıŋ auylym böten jūrttyŋ töbesı körınse, jainap sala beredı. Sol künı jazu-syzuǧa beiımı bar Qaratereŋnıŋ qara siraq balalary ony Qydyr atadan kem körmei, jatqan üiın töŋırektedı te jürdı. Bedelı öte biık bolatyn onyŋ. Būl bızdıŋ bırınşı körgen käsıbi aqynymyz edı. «Aqyn degen osyndai bolady eken ǧoi» dep, men oǧan qaradym da otyrdym. Aty şyqqan ırı aqyn degenge ekı iyǧyna ekı kısı mıngendei eŋgezerdei bıreudı közge elestetsem kerek. Kerısınşe, ekı iyǧynan ekı kısı susyp tüskendei, jauyryny quşiǧan jūqaltaŋ ǧana sary jıgıt eken. Keudesıne äldebır festival ne konkurs laureatynyŋ altyn jalatylǧan belgısın taǧyp alypty. Onysy da bızge taŋsyq. Ekı közımız sony jep barady.
Özı bızdıŋ auylǧa küieu körınedı. Küläi degen ädemı äpkemızge üilenıptı. Bıraq küieulıgın būldap erkelep jatqan ol joq. Qaratereŋdıkter de oǧan küieu dep qaramaidy, audannyŋ tanymal aqyny, belgılı valstıŋ avtory dep qūrmetteidı.
...Men jurfaktyŋ bırınşı kursyn bıtırgen soŋ sol kezdegı dästür boiynşa Aral audanynyŋ «Tolqyn» gazetıne öndırıstık täjıribeden ötuge keldım. Osy bır aidyŋ ışınde Serık aǧamen jaqynyraq aralasuǧa mümkındık tudy. Öitkenı, ekeumız de qalanyŋ «Avtobaza» dep atalatyn şetkı bölıgınde tūramyz. Taŋerteŋ ortalyqqa jetkızetın tompaq avtobusqa bırge mınemız. Jūmysta künı boiy bırgemız. Qaitarda bırge şyǧamyz. Jol-jönekei azdap söilesken bolamyz. Alaida, äŋgıme aityp jarytpaimyz. Sebebı, ol köp sözge joq. Jymiyp küledı de otyrady. Al men şeşılıp söilegım kelse de, ädepten aspaimyn. «Özı adamǧa onşa aşyla qoimaidy, sonşama öleŋ qai jerınen şyǧady eken?» dep qoiamyn ıştei.
Söitıp jürgende... Bırde ekeumız «Avtobaza» aialdamasynda tompaq kölıgımızdı kütıp tūrdyq. Şaqyraiǧan kün töbenı tesıp barady. Aialdamanyŋ şatyrynan şatyr joq. Äldebıreuler baiaǧyda qiratyp ketken. Jūrt ärırektegı aǧaştyŋ köleŋkesınen älgı aialdamanyŋ «filialyn» jasap alǧan. Appaq köilek kigen Serık aǧam ekeumız sol «filialdyŋ» qalqasyndaǧylarǧa qosylǧanbyz. Tompaq avtobustyŋ älı jete qoimaǧanyn paidalanyp, ol kısımen eptep aqyldasa bastadym. Dälırek aitqanda, «Myna aialdama turaly syn maqala jazaiynşy», – dep rūqsat sūradym. Ol ädettegışe jai ǧana jymiyp, «Jaza ǧoi...», – dedı. Rūqsat sūraǧan sebebım, Serık aǧam «Tolqynnyŋ» «Qarmaq» dep atalatyn syqaq pen mysqyl betınıŋ jauapty şyǧaruşysy edı. Iаǧni, gazet ışındegı gazettıŋ basşysy. Ol kezde bızdıŋ «Qarmaq» sūmdyq bedeldı. Tıptı onyŋ bedelı «Tolqynnyŋ» yqpalynan kem emes. Kez-kelgen mekemenıŋ ırılı-ūsaqty bastyqtaryn jelkesınen ılıp alyp, basylym betınde aimaŋdai qylyp jatady. Onyŋ betıne şyqtym degenşe küiım taidy dei ber. Demek, qarymy qatty «Qarmaqpen» de, sol «Qarmaqtyŋ» salmaqty sabyn myqtap ūstaǧan menıŋ Serık aǧammen de oinauǧa bolmaidy!
Söitıp, «Qarmaqtyŋ» qarymdy qojaiynynyŋ bätualy batasyn alǧan soŋ men aialdamany ekı-üş kün boiy zerttedım. Özımşe «eksperiment» jasadym. Sol jerden türlı kölıkke mınıp, auruhanaǧa bardym, ärı qarai vokzalǧa tarttym. Odan qaityp keldım. Nege öitıp jürgenımdı özım de bılmeimın... Bırınşı kurstyŋ berekesızdeu balasynan ne sūraisyŋ... Aialdamadan qaşyp, köleŋkenı qualap jürgen jūrtpen söilestım. Äiteuır änşeiınde sol qolmen süikei salatyn bır tūtam maqalany ūzaq jazǧanym esımde. Älde jauapkerşılık, älde täjıribesızdık... Bälkım, özıme zor senım artqan Serık aǧany syilaǧan şyǧarmyn.
Maqalany bıtırıp aldyna aparǧanymda, Sekeŋ eptep qana qalam tigızgenı bolmasa, köp özgertken joq. Öndırıstık täjıribedegı jetekşım ärı gazettıŋ jauapty hatşysy, jany jaisaŋ aǧam Oŋdasyn Bektūrǧanov bettelıp jatqan nömırge salyp jıberdı. Erteŋıne, iaǧni, 1982 jylǧy 31 şılde künı «Kün janyp tūrǧanda» degen atpen jaryq kördı. Serık aǧam ekeumızdıŋ alǧaşqy jäne soŋǧy bırlesken şyǧarmaşylyq jūmysymyz osy bolǧan eken. Aralǧa taǧy bır kelgende kördım, aǧam ekeumızdıŋ aialdamamyz şatyryn qaita kiıptı. Aittym ǧoi, būl «Qarmaqpen» oinauǧa bolmaidy dep...
Serık Seiıtmaǧambetovtıŋ aqyndyq quatyna eşkım de mın taǧa almas. Ol ömırdı şeksız süidı.
«Atar taŋ, senı aŋsadym,
Aitarym saǧan bar menıŋ», – dep är taŋdy asyǧa küttı. Onyŋ öleŋge ǧaşyqtyǧy da özgeşe boldy.
«Jaulap aldy boidy aqyndyq dert degen,
Men de özıŋdei tün ūiqymdy tört bölem», – dep ömırı qara öleŋdı qadırleumen öttı. Bylaiǧy jūrtqa baiqala bermeitın tırşılık tüitkılderıne basqaşa qyrynan zer saldy.
«Bır sät atşa tulady,
Jürek şırkın būlqynyp.
Bolmaǧanda jyl aty,
Bolǧandai ma jylqy ūmyt?!», – dep sol kez üşın tosyndau oi aitty. Ol ǧūmyr boiy Aralyn aŋsady, teŋızın joqtady.
«Şynym – būl, aiyp etpeŋız,
Ūiala qolym ūsynam.
Joǧalǧanyna kök teŋız,
Kınälı mendei qysylam», – dep aǧynan jaryldy. Sondai ızettı bola tūra, özıne öktemdık körsetkenderge tarpaŋ mınezın de tanyta bıldı.
«Myqtymyn dep jürgende,
Mytyp ketsem, ne eter eŋ?!», – dep dökırlerge döŋaibat, sanasyzdarǧa ses körsettı.
Bärıbır jany jūmbaq aqyn aǧanyŋ ışınde bır belgısız ökınış ketkendei körınedı bızge. Onyŋ myna öleŋınen baiqaimyz:
Asyqqanmen mūratqa,
Mıngendeimın qūr atqa.
Qanşama öleŋ jazyppyn,
Bıraq, bıraq, bıraq ta…
Sol bıraq, bıraqtyŋ... aqyry qaiyr bolǧan siiaqty. Bır perzentı äkesınıŋ qolynan susyp ketken qalamyn jerge tüsırmei qaǧyp alyp, myǧym ūstap otyr bügınde. Qalamgerlerdıŋ qasiettı qara şaŋyraǧy «Qazaq ädebietı» gazetınıŋ qyzmetkerı Mädina Serıkqyzynyŋ jazǧan-syzǧandary közıŋızge şalyna qalsa, biyl ömırden ötkenıne otyz jyldyŋ jüzı bolǧan abzal aǧanyŋ aqyndyq ǧūmyry jemıstı jalǧasyp jatyr dep bılıŋız...
Bauyrjan OMARŪLY
