"Adyrna" ūlttyq portalynyŋ kezektı sūhbaty otbasylyq psiholog Sabira Nūrpeisqyzymen boldy.
- Sabira hanym, käsıbi psiholog retınde ülken täjıribeŋız bar. Jyldan jylǧa bılımıŋızdı jetıldırıp kelesız. Otbasylyq psiholog boluǧa, būl salany taŋdauǧa qandai jaǧdai türtkı boldy? Maqsatyŋyz qandai?
- Belgılı bır oqiǧalar men jaǧdailardyŋ äserınen, psihologiialyq jaraqat, qarym-qatynastaǧy mäselelerge bailanysty osy salany taŋdadym dep aita almaimyn. Būl mamandyqty taŋdauyma türtkı bolǧan jalǧyz sebep - Deil Karnegidıŋ kıtaptary. Menıŋ maqsatym sızder oilaǧannan da köp. Men psihologiiadaǧy kommunikasiiany, iaǧni lingvistika arqyly adamnyŋ jan-düniesıne, sana-sezımıne, oilaryna, qoǧammen qarym-qatynasyna äser etkendı, jaqsy jaqqa özgertudı janym qalap tūrady. Bılesızder me, bızdıŋ eŋ ülken mäselelemız – adamdarmen tıl tabysa almauymyzda, ıştegı tolassyz sezımder men emosiialardy jaqyn adamdarymyzǧa dūrys jetkıze almauymyzda. Sol sebeptı aramyzda ülken tüsınıspeuşılıkter oryn alady. Deil Karnegidıŋ kıtaptaryn oqyp bolǧan soŋ, anammen kerı bailanys jürgızıp, ol kısıge körgen-bılgenımdı, oqyǧanymdy aityp beretınmın. Älı esımde, sodan keiın anam "senıŋ kıtaptaryŋ saǧan menımen söz talastyryp, jeŋudı, manipuliasiia jasaudy üiretedı. Ol eŋbekterdı oqyǧanyŋdy qalamaimyn" dep rūqsat bermeitın. Bıraq anamnyŋ qarsylyǧyna qaramastan, psihologiiaǧa degen qyzyǧuşylyǧymnyŋ oianǧany sonşalyq, jasyryn oqitynmyn.
- Qazırgı taŋda qabyldauyŋyzda qandai otbasylyq mäselerge jiı kezıgesız?
- Menıŋ qabyldauymda äielder qauymy 3 mäsele boiynşa kelıp, aqyl-keŋes sūraidy. Bırınşısı - er azamatymen qarym-qatynasy suyp ketken, "uaqyt bölmeidı" dep qapalanyp, būrynǧy jylulyq pen mahabbatty sezıne almai jürgender. Būl mäselemen keletın kısıler jūbaiynyŋ mınez-qūlqyn özgertkısı keledı. Ekınşı mäsele - enesımen qarym-qatynas. Äsırese "qanşa jyl kelındık qyzmetımdı atqaryp jürsem de, jarymnyŋ anasy maǧan oŋ közımen qaramaidy. Mennen abysynymdy artyq köredı" dep şaǧymdanatyndar köp. Al soŋǧy mäsele boiynşa özın damytudy qalaityn qyz-kelınşekter kömek sūraidy. Nenı, qaidan, qalai bastau keregın bılmei, küizelıske tüsıp, aşuşaŋdyqty jeŋe almai, ünemı köŋılsız jüretın kısıler jiıkeledı.
- Sız otbasylyq psihologsyz, alaida äŋgımeŋızden qabyldauyŋyzda tek äielder qauymy köp bolatynyn baiqadym. Nege?
- Es bılıp, oŋ-solymyzdy tanyǧaly bızdıŋ qūlaǧymyzǧa sıŋıp qalǧan jäne eşqaşan özgermeitın qaǧidattar bar. Mäselen, otbasynyŋ ūiytqysy äiel, onyŋ baqyty otanasyna tıkelei bailanysty. Eger äiel adam dana, aqyldy bolsa, kez kelgen qiyndyqty eŋseruge bolady. Jaqsy äiel jaman erkektıŋ basyn törge süireidı. Oryndy söilep, kerek jerde ünsız qalu da äielge tän äreket. Osyndai aqyl-keŋesterge, oilarǧa taŋylyp qalǧanbyz. Sondyqtan boijetken aru özge şaŋyraqtyŋ otyn jaqqanda, bolmaşy mäseleler tuyndasa, özın kınälai bastaidy. Uaiym-qaiǧymen janyn jegıdei jei beredı. Al er adamdarǧa "otbasyŋdy saqta, sen onyŋ qorǧany bolasyŋ, äielıŋmen jyly söiles, ol - öte näzık jan, bala-şaǧaŋnyŋ baqytty ömır süruı, armansyz oinap-küluı senıŋ qolyŋda" dep aitpaidy. Sanauly otbasynda ǧana osyndai tärbie bar şyǧar. Sondyqtan er azamattyŋ sanasyna "qyz degen köp, bır jıgıtke segız qyzdan keledı, şertıp jürıp qalaǧanymdy tauyp alamyn" degen siiaqty şegelenıp qalǧan nadan oilar bar. Mümkın sondyqtan şyǧar, psihologtardyŋ kömegıne äielder qauymy köp jügınedı.
- Bızdıŋ qoǧam, otbasy müşelerı, erlı zaiyptylar psihologtyŋ kömegıne jügınuge qanşalyqty daiyn?
- Menıŋ täjıribemde, erlı-zaiyptylar bırge kelıp, mäselelerın ortaǧa salyp, talqylap, öz oilarymen aşyq bölısetın jaǧdailar jiı kezdesedı. Sol sebeptı, qazaq qoǧamy būl prosesske tolyqtai daiyn dep aita almaimyn. Bıraq 50%-ǧa juyǧy psihologtardyŋ kömegıne jügınedı. Al äiel zatynyŋ psihologtyŋ qabyldauyna jalǧyz keluı otbasyndaǧy mäsele jartylai şeşımın tapty degen söz. Qalǧany onyŋ er azamatyna bailanysty. Eger aldaǧy uaqytta psihologqa bırge keletın erlı-zaiyptylardyŋ sany artatyn bolsa, Qazaqstandaǧy otbasylardyŋ 80-90%-nyŋ bosaǧasy berık bolady.
- Şaŋyraqtyŋ şaiqaluyna ne sebep? Ajyrasudyŋ basty sebepterı nede? Täjıribeŋız ne deidı?
- Şaŋyraqtyŋ şaiqaluyna sebep bolatyn basty mäsele - äiel men er adamnyŋ özımşıldıgı. "Menıŋ qalaǧanym bolsa, menıŋ köŋılımdı tabuǧa tyryssa, menımen jaqsy qarym-qatynasta bolsa eken. Äuelı enem özgersın, jūbaiym özgersın, sosyn men de özgeruge äreket jasaimyn" deitın oilardan körınıs tabady. Bır-bırınıŋ psihologiiasyn tüsıne almaǧan adamdar taiaz oilai bastady. Äiel adam aşulansa da, bar ökpe-renışın emosiiamen aityp tastaidy. Al er adamdar - logikanyŋ adamy, sondyqtan naqtylyqty jaqsy köredı. Olar qarym-qatynasta ne keregın, ne ūnamaitynyn barlyǧyn bır-bırıne aşyq aitu kerek. Iştei tynǧannan paida joq. Keide äiel adamdarda bır mäseleler tuyndaidy. Sonyŋ barlyǧymen olar bölıskendı jaqsy köredı. Al er azamat būl mäselege aralaspasa da, bastysy jarynyŋ äŋgımesın, syryn tyŋdap, öz oiymen bölısıp, dūrys baǧyt-baǧdar berıp, aqyldasyp tūrsa bolǧany. "Analyq instinkt" degen ūǧym barlyq qiyndyqqa qasqaiyp qarsy tūruǧa mümkındık beredı. Al er adamdar özderın otbasynyŋ basşysy, üzdık ekenın sezınse boldy, basqa närsenı qajet etpeidı.
- Qazırgı taŋda zorlyq-zombylyq köp. Bıraq toqpaqtyŋ astynda jiı qalatyn äielder qauymy qūqyq qorǧau organdaryna bara bermeidı. Būl qanşalyqty dūrys?
- Būl müldem dūrys emes. Äiel adamdardyŋ qatyp qalǧan qaǧidalary bar. Sebebı tärbie solai. Mäselen, analary tūrmystaǧy qyzǧa "sol üidıŋ otymen kırıp, külımen şyq. Sen jaqsy bolsaŋ, er azamatyŋ da jaqsy bolady. Eger saǧan qol köterse, onda tılıŋnen tapqansyŋ. Ydys-aiaq syldyrlamai tūrmaidy, jas kezınde qol köteredı, qartaiǧanda qaida barar deisıŋ, sennen artyǧyn tappaitynyn tüsınedı. Qaityp kelgen qyz jaman" deidı. İä, dūrys, äiel erkekten bır saty tömen tūruy kerek. Bıraq ol oǧan qūqyǧyŋ joq, ūrsa da, soqsa da jūmǧan auzyŋdy aşpai köndıge ber degen söz emes. Būl - syilasa bılu degen tüsınık. Men ünemı "küieuım qol köterdı" deitın äielderge, "özıŋdı qorǧai bıl, sen özıŋde jalǧyzsyŋ, sondyqtan baqytty boluǧa mındettısıŋ" dep jiı aitamyn, jiı qairattandyramyn. Negızı osy jaǧdaiǧa jetkızbei, mäselenıŋ aldyn alǧan dūrys. Sondyqtan er adam men äieldıŋ arasynda bır şekara boluy kerek. Erkekter barlyq äielge jūdyryq ala jügırmeidı. Äuelı "men jarymmen qandai qarym-qatynasta bolǧanym dūrys? Auyr nemese dörekı sözderdı kötere me? Ündemei köndıger me eken älde özın qorǧai ala ma?" deitın saualdarǧa jauap ızdeidı. Eger qyz-kelınşekter qara basyn, özderın, ömırın saqtai almasa, baǧalai almasa, basqalardan ony kütpei-aq qoisyn.
- Jaŋadan otau qūrǧan jas jūbailarda qandai qiyndyqtar boluy mümkın? Ūzaq baqytty ömır süru üşın ne ısteu kerek? Olarǧa qandai aqyl-keŋester bere alasyz?
- Jas jūbailarda aitarlyqtai qiyndyqtar nemese kedergıler bolady dep aita almaimyn. Tek bır-bırınıŋ toiǧa deiıngı baiqalmaǧan jaŋa qyrlary aşyluy mümkın. Sız ol adamdy sol qalpynda qabyldai alsaŋyz bolǧany. Al ol qoldan kelmese, toiǧa deiıngı jäne keiıngı bolmystaryn salystyra bastaidy. Bır-bırın özgertuge tyrysady. Er azamattyŋ jaman ädetterı paida boluy, erınşektıkke salynuy, būryn-soŋdy özın kütetın äiel endı müldem boiau qoldanbauy, dūrys as äzırlei almauy mümkın. Sondai bolmaşy närselerdı ılıp alyp, tyrnaq astynan kır ızdemeuge tyrysu kerek. Şynaiy mahabbatpen, süiıp qosyldy ma, bır-bırıne mın taqpaǧany dūrys.
- Sabira hanym, köp er adamdar "özım bılem-dıge" salynyp, jarymen aqyldasudy jön sanamaidy, tüsınuge tyryspaidy. Psihologiia būl tūrǧyda ne deidı?
- Psihologiialyq tūrǧydan men sızge basqa közqaraspen tüsındırıp köreiın. Bırınşıden "özım bılemın" degen sözın özımşıldıkke balamaŋyz. Ol mäselenı "men özım şeşemın, uaiymdama" degen sözben para-par. Būl uaqytta er adam özgege emes, özınıŋ moinyna jauapkerşılık aludy üirenedı, iaǧni äiel zatyn uaiymdatpauǧa äreket jasap jürgenı. Onyŋ balalary üşın, jary üşın jauap bere alatynyn, olardy qorǧai alatynyn bıldıredı. Al keibır mäseleler tym kürdelı bolsa, "sen osylai jasa" dep būiyrmai, "sen osyndai qadamdar jasap körseŋ qaitedı, qalai oilaisyŋ" dep barynşa jūmsaq ärı jyly jetkızuge tyrysqan dūrys.
- Psihologiialyq eŋbekterde «qazırgı kezde nekede tuyndaityn mäseleler otbasyndaǧy genderlık rölderdıŋ özgeruımen bailanysty» dep jazylǧan. Būl tūjyrymnyŋ qazaq otbasylaryna qatysy bar ma?
- Äiel zatynyŋ da, er adamnyŋ da otbasyda öz rölı bolu kerek, ol ärıden belgılenıp qoiǧan. "Tepe-teŋdık" degen ūǧym otaǧasy özınıŋ janūiadaǧy jauapkerşılıgın, qorǧau, asyrau, basqaru qyzmetın ūmytqan kezde qalyptasady. Būl jaǧdaida auyrtpalyqtyŋ barlyǧy avtomatty türde äielge ötedı. Sosyn näzık jandy jaratylysqa "mende aqşa taba alam, men de mansap qūra alam, qolymnan köp närse keledı" deitın oilar kele bastaidy. Al eger qyryq, elu jasqa kelgenşe er azamat ata-anasymen bırge tūryp, olardyŋ esebınen kün köruge äbden üirenıp alsa, būl jaǧdaidyŋ soŋy tıptı jaqsy bolmaityny anyq.
- Sūhbatyŋyzǧa raqmet!
Äŋgımelesken: Aijan SYLANOVA,
«Adyrna» ūlttyq portaly
