SİRİIа SOIQANY: 10 JYLDYQ QYRǦYH
Siriia soiqanyna 10 jyl toldy. Soǧys Taiau Şyǧystyŋ qūtyn qaşyryp, Şamnyŋ astan-kesteŋın şyǧardy. Sonymen sandar söilesın:
1. Soǧysta resmi statistika boiynşa 387 myŋ adam qaza tapqan. Būl syrttan kelgen sodyrlardy eseptemegende. Al beiresmi derekter boiynşa oqqa ūşqandar sany 700 myŋnan bastalyp, 1 mln arasynda.
2. Soǧys saldarynan 5,6 mln adam syrt elderge bosyp kettı. Bosqyndardyŋ basym bölıgı Türkiia, Livan men İordaniiaǧa aǧylǧan. Bırazy Europa elderıne bardy. Al Saud Arabiiasy men BAÄ bosqyn qabyldaudan bas tartty.
3. Eldıŋ ışındegı bosqyndar sany 6,7 mln adamdy qūraidy. Olar ūrys aimaqtarynan eldıŋ qauıpsızdeu ölkelerıne ünemı qonys audarymen keledı.
4. Gumanitarlyq kömekke 13 mlnǧa juyq adam zäru. BŪŪ-nyŋ mälımetıne sensek, Siriiada künıne 12 mln adam tamaq ızdeumen jürse, balalardyŋ 60% aşyqqandar qatarynda. 2 mln halyq kedeilıktıŋ eŋ soŋǧy şegınde ömır sürıp jatyr.
5. Jaraqat alǧandar sany resmi derek boiynşa 2.2 mln adam, al ız-tüssız joǧalǧandar sany 200 myŋnan asady.
6. Qazırgı taŋda Asad eldıŋ 60% öz baqylauynda ūstap otyr, onda şamamen 11-12 mln halyq tūrady. Al oppozisiialyq küşterdıŋ ielıgınde tūratyn halyq sany 2 mln. Türlı terrorlyq toptardyŋ aimaǧynda tūryp jatqan tūrǧyndar sany 1.5-2 mln adamdy qūraidy. Baiqaǧandaryŋyzdai el bölşektenıp ketken.
7. World Vision ūiymynyŋ esepteuınşe Siriia soǧysy el ekonomikasyna 1,2 trln dollar şyǧyn äkelgen. Demek är jyl saiyn 120 mlrd dollar şyǧyn bolǧan. Sūmdyq körsetkış qoi.
8. Ciriiada 70% elektr toqtary ısten şyqqan. Soǧystyŋ saldarynan türlı maman ielerı elden ketıp qalǧan, olardyŋ ışınde 75% därıgerler. Eldegı auruhanalardyŋ 58% ǧana jūmys ısteidı. 2.4 mln bala mektepke barmaidy, al mektepterdıŋ 67% qiraǧan, äskeri jäne terrorlyq toptardyŋ bazalaryna ainaldyrylǧan.
Eger jaǧdaiǧa reali qarasaq, Siriia degen memleket tek kartada ǧana bar. Al şynaiy ömırde joqtyŋ qasy. Memleket yqpal etu aimaqtaryna bölınıp kettı. Resei, Türkiia, AQŞ, İran öz aumaqtaryn aldy. İzrail künde Siriia aumaǧyn bombalaumen keledı. Endı būrynǧy Siriia qalpyna kelu üşın kemı 100 jyl uaqyt kerek şyǧar. Eldı köteretın bılıktı mamandar ne öldı, ne elden ketıp qaldy. Olar qaityp oralmaidy, demek Siriianyŋ da qaita tüleuı ekıtalai.
Sonda da ümıtsız şaitan. Men Siriiaǧa tynyştyq oralyp, soǧystyŋ ünı öşıp, balalar qaita külıp, Künnıŋ qaita jadyrauyn tıleimın. Beibarys pen Äl-Farabi jatqan mekenge baqyt qūsy qaita oralsyn...
Ashat QASENǦALİ,
"Adyrna" ūlttyq portaly
