Qūqyqtyq mädeniet – jalpy mädeniettıŋ bır bölşegı. Ol qoǧamnyŋ qūqyqtyq qūndylyqtaryn, qūqyq salasyndaǧy progressivtı jetıstıkterın sipattaidy.
Būl ūǧym negızınen üş deŋgeide körınıs tabady:
–qarapaiym; –käsıbi; –teoriialyq.Qūqyqtyq mädeniettıŋ qarapaiym deŋgeiı adamdardyŋ kündelıktı ömırımen şekteledı jäne teoriialyq jalpylau deŋgeiıne köterılmeidı. Būl deŋgeidegı tūlǧalar tek jeke basyn qorǧai alatyn zaŋdardy bılumen şekteledı, subektivtı qūqyqtardy jüzege asyrady. Qūqyqtyq mädeniettıŋ käsıbi deŋgeiı zaŋgerlık qyzmetpen ainalysatyn adamdarǧa tän. Būl deŋgei zaŋdy bıludıŋ, qūqyqtyq mäselelerdı, qūqyqtyq qyzmettıŋ maqsattary men mındetterın tüsınudıŋ joǧary deŋgeiımen sipattalady. Teoriialyq qūqyqtyq mädeniet tek qūqyq turaly bılımnıŋ ǧana emes, sonymen bırge onyŋ tereŋ qasietterı men qūndylyqtaryn, äreket etu mehanizmın, zaŋnyŋ tiımdılıgıne äser etetın faktorlardy jäne tüsınudıŋ joǧary deŋgeiın qamtidy. Qoǧamnyŋ qūqyqtyq mädeniet damytu üşın onyŋ üş deŋgeiı de maŋyzdy röl atqarady. Dese de, käsıbi qūqyqtyq mädeniettıŋ erekşe mänge ie ekenın atap ötken jön. Elbasymyz Nūrsūltan Äbışūlyny Qazaqstan halqyna joldauynda «Eger bızdıŋ qūqyq ideialary saltanat qūratyn örkeniettı qoǧam ornatqymyz keletını ras bolsa, onda ärbır azamat mektep qabyrǧasynda jürgende-aq qūqyqtyŋ qarapaiym bastaularyn, bızdıŋ ärqaisymyz qarapaiym esep-qisapty bıletındıgımızdei igerıp aluǧa tiıstı» degen bolatyn. Elımızdıŋ azamattary men azamatşalary «qūqyqtyq mädeniet» terminın qalai tüsınedı? «Adyrna» tılşısı sūrap bıldı. Mälika Jasūlanqyzy, student: – Qūqyqtyq mädeniettı qalyptastyru – bügingi künnıŋ özekti mäselesı. Baiqasaŋyz, damyǧan elderde qūqyqtyq mädeniet deŋgeiı bızge qaraǧanda äldeqaida joǧary. Sebebı ol elder būl mäselege erekşe nazar audarady. Balalaryn erte jastan sauatty boluǧa tärbieleidı, zaŋdy tüsındıredı. Eger olar zaŋsyz närsenı baiqasa, būl turaly bırden aityp, sotqa jügınedı. Al bızde qalai? Bız bırden bäkeler men säkelerdı ızdep tabuǧa tyrysamyz. Sot bilıgı – elımızdıŋ demokratiialyq körsetkışı. Öitkenı Sot tek Konstitusiiaǧa, iaǧni zaŋǧa ǧana baǧynady. Odan basqa eşkım olarǧa üstemdık ete almaidy. Zaŋsyz äreketterge jol beru, oǧan nemqūrailylyq zaŋsyzdyqtyŋ örkendeuıne äkeledı. Qūqyqtyq mädeniet menen, sızden, bızden, qoǧamnyŋ är müşesınen bastalatynyn ūmytpauymyz qajet. Aqjol Pionerov, zaŋger: – Qūqyqtyq mädeniet – adamnyŋ öz qūqyqtaryn bıluı. Mysaly, bızde azamattardy qorqordyŋ ziiandy äserınen qorǧau turaly zaŋ bar. Köptegen oryndarda şylym şeguge tyiym salynǧan. Adamdar mūndai zaŋnyŋ bar ekenın bılmeidı. Şyny kerek, bızdıŋ qūqyqtyq sauattylyǧymyz tömen deŋgeide. Halyq älı qarjylyq piramidalarǧa aldanyp jür. Işınde oqyǧan azamattar da bar. Alaida, olardyŋ zaŋnan habary joq. Sol sebeptı sau basyna saqina tılep alyp jürgen jailary bar. Qūqyqtyq mädeniettı arttyru üşın äleumettık jelıler, teledidar, būqaralyq aqparat qūraldary arqyly belsendı nasihat jürgızu qajet. Aida Kadrkulova, käsıpker: – Är adam özınıŋ qūqyqtyq mädenietın özı köteruı tiıs. Qūqyqtyq bılım berudı jaqsartu üşın köptegen resurstar bar. İnternet arqyly sız ärtürlı baǧyttar boiynşa qūqyqtyq materialdardy taba alasyz. Mektepterde, orta jäne joǧary oqu oryndarynda osy baǧytta bılım beredı. Alaida, ekınşı jaǧynan, är adamnyŋ mındetı - öz ömırın retteitın zaŋdardy oqu, tüsınu, bılu jäne qoldanu. Aibergen Nūraly, filolog: – Qūqyqtyq mädeniet bızdıŋ destruktivtı beineqosylǧylarymyzdy tejeidı. Ärine, ärkım öz qūqyǧyn qūrmetteudı qalaidy. Bıraq qūqyqtyq mädeniet basqalardyŋ qūqyǧyn qūrmetteuden bastalady. Eger qoǧam jäne onyŋ müşelerınıŋ ärqaisysy basqalardyŋ müddelerın qūrmetteudıŋ maŋyzdylyǧyn tüsınbese, onda būl qoǧamda ärdaiym haos bolady. Ümıt Orazbai, jurnalist: – Qūqyqtyq mädeniettı arttyrudyŋ jalǧyz joly – qūqyqtyq bılımdı keŋeitu, būqaralyq aqparat qūraldary men äleumettık jelıler arqyly ünemı nasihattau, eŋ bastysy, mektep jasynan bastap qūqyqtyq mädeniettı damytu üşın bılım beru ideologiiasyn jürgızu. Edıl Jetpıs, media sarapşy: – Damyǧan elderde, mysaly, Germaniiada, eger baǧdarşamda qyzyl tüs jansa, adamdar tıptı maşinalar bolmasa da, jol erejelerın saqtap, jasyl tüs janǧanşa kütedı. Bız mūndai adamǧa taŋdana qaraityn edık. Qūqyqtyq mädeniet – būl erejelerdı ünemı saqtau kerek dep bılemın. Qūqyqtyq mädeniettı arttyruda bilıkke qarap, odan bır närse kütudıŋ qajetı joq. Ärkım özınen bastauy kerek. Qorytyndylai kele, joǧary deŋgeidegı qūqyqtyq mädeniettı qalyptastyru üşın, bırınşıden, qūqyqtyq sanany qalyptastyru qajet ekenın atap ötken jön. Ekınşıden, adam özınıŋ zaŋdary men qūqyqtaryn bıluı kerek. Üşınşıden, zaŋnyŋ būzyluyna nemqūraily qaramau jäne onyŋ oryndaluyn talap etu.
«Adyrna» ūlttyq portaly
