QAZAQ TILI ǦYLYM MEN TEHNOLOGİIа JASAUǦA EŊ QOLAILY TIL
(Ǧylym men tehnologiiaǧa köŋıl bölgen jastarǧa qūlaqqaǧys)
Jalpy äŋgıme bylai: Joǧary oqu ornynda oqyp jürgenımızde bızdıŋ oqityn tehnikalyq ädebetterımızdıŋ barlyǧy da orysşa boldy. Özımızdıŋ tehnikalyq mamandyqtarǧa qatysty qai ädebiettı tapsaq ta, kezdeskenınıŋ barlyǧy derlık orysşa. Bız qazaq tobynda oqyǧandyqtan qajettı materialdardy qazaq tılıne audaruǧa tura keletın edı. Oqu ornynda bır kezde bızge qazaqşa jazylǧan, avtory Ǧ.Nūrsūltanov degen «Mūnai men gazdy öŋdeu jäne öndıru» degen kıtaptar keldı. Sonymen mamandyǧymyz boiynşa qazaqşa kıtap tabyldy, bızge jaqsy boldy dep quanyp edık, köpten kütken kıtabymyzdyŋ qazaqşa audarmasyn oqyp, qatelıkke tolyp tūrǧanyn közımmen kördım.
Tehnikalyq ädebietterdıŋ sözderın köpşılık oqityn körkem ädebiettıŋ sözderımen salystyrmaŋyz. Tehnikalyq tılder äldeqaida kürdelı ärı auyr bolady. Ony tezdetıp te audara almaisyŋ. Sonda bır ūstazymnan (tehnika ǧylymdarynyŋ kandidaty) qazaqşa ädebiettegı tehnikalyq sözderdıŋ maǧynasy auysyp ketkenın, nege būlai jazylǧanan sūraǧan bolatynmyn. Sonda ol kısı: «Negızı tehnikalyq materialdar orys tılınde yŋǧaily jazylady. Qazaq tılı tehnikanyŋ tılıne kelmeidı» dep aitqany esımde. Ūstazymnyŋ sol kezde aitqanyn keiınnen qate ekenın bıldım. Men özım student kezde de, odan keiın magistraturany oqyp jürgen kezde de tehnikalyq ädebietterden köptegen materialdardy qazaqşaǧa audardym. Keibır materialdardy kıtap etıp basyp şyǧaramyn degen nietpen jinap jürdım. Özıme kerektı materialdardy ünemı qazaqşalap otyratynmyn. Adam audarmamen ainalysa berse, oǧan da maşyqtanyp ketedı. Maǧynasy men söilmenıŋ ūiqasyn, qai jerde üilespei tūrǧanyn anyq körıp otyrady. Sonda menıŋ közım jetkenı, qazaq tılı naǧyz ǧylym men tehnikanyŋ tılı ekendıgı boldy. Qazaq tılınde qazırgı uaqytta köptegen doktorlyq dissertasiialar qorǧalyp ta jatyr. Bıraq moiyndau kerek, orys tılındegı dissertasiialardyŋ bärıbır salmaǧy men sany basym bolyp tūr.
Mūndaǧy eŋ özektı mäsele taǧy da qazaqtyŋ tılınıŋ taǧdyry bolyp şyǧady. Bız köpten berı qazaq qoǧamnyŋ damuyna ǧylym men tehnologiialyq progress kerek dep zarlap kele jatyrmyz. Ony sız özıŋız de bılesız. Bız köp qūndylyqtardy jaratudan, ıske asyrudan keşıgıp qaldyq. Al özge jūrt progrestıŋ adam senbeitın türlerıne köşıp ülgerdı. Bıraq qazaq özın: «Eşten keş jaqsy» dep jūbatyp otyrady. Ǧylym men tehnologiiany damytyp, ıske asyru üşın bız ne ısteuımız kerek? Bız naqty jolyn taba alyp jatyrmyz ba? Bızge qandai qajettı resurstar jetıspei jatyr? Mıne, osy sūraqtarǧa özımşe jauap ızdep jüremın.
Ǧylym men tehnologiiany jasauymyz üşın aǧylşyn, orys tılındegı sapaly oqulyqtardy sauatty, jinaqy, tüsınıktı, oquǧa yŋǧaily etıp qazaqtyŋ tılınde ǧylymi jolmen audaru kerek. Osy şaruaǧa memleketten qarajatty jetkılıktı bölu kerek. Qazaq tılı naǧyz ǧylymnyŋ tılı. Türkı tılderınıŋ ışındegı eŋ taza, eŋ körkem, eŋ bai tıl de bızdıŋ qazaqtyŋ tılı. Tek qazaqtyŋ özı qadırın bılmei jür. Osy tılge kerektı tehnikalyq ädebietterdı oraiyn keltırıp audarsa, orasan köp dünielerdı jarata alamyz. Bızge qazırgı aqparattyq tehnologiialyq däuırde tehnikalyq ädebietterdı qazaqşalau öte kerek.
Men mūny ne üşın aityp jatyrmyn?
Bızdıŋ tehnikalyq mamandyqtarda oqityn qazaq tıldı studentter qazaqtıldı qūndy materialdar taba almai, däl osy orys tılındegı materialdarǧa kelıp sürınıp, dūrys aqparattar ala almai, şala-jansar bolyp, basym bölıgı bılımsız qaluda. Qazaq tıldı auditoriianyŋ artta qalyp otyrǧany da osydan. Sebebı, men ony öz közımmen körgenmın. Ol jaǧynan habarym da jaqsy. Qazaqtıldı tehnikalyq auditoriianyŋ aurasy men aiasyn keŋeitetın nietımız bolsa, qazaq tılındegı qazaqtyŋ qaraközderın ǧylym men tehnologiianyŋ tehnokrattaryna ainaldyratyn nietımız bolsa, damyǧan örkeniettı el bolamyz degen nietımız bolsa, qazaq tılınde ǧylym men tehnologiianyŋ progress köşın bastaiyq degen nietımız ras bolsa, mıne, men azamattarǧa osyndai ūsynys pen ötınış aitamyn.
Bız osylai ǧana qazaq tılın ǧylymnyŋ tılıne ainaldyramyz. Bız özımızdı syilamai, bızben eşkım sanaspaidy. Barsyŋ ba, joqsyŋ ba, senı eşkım el eken dep, ūlt eken dep moiyndamaidy. Ǧylymyŋdy öz tılıŋde jasasaŋ ǧana sen özgenı ızdemeisıŋ, ızdeitınder özı keledı.
Batystyŋ nemese şyǧys elderınıŋ ǧylymi tehnikalyq progresı men äleuetın özderıŋız bılesızder ǧoi. Olar kez kelgeng elge özderın syilata alady. Nege deseŋız, olar örkenettıŋ tırlıgın jasap otyr. Olar adamzat balasyn zamannyŋ jaŋa qyrymen tanystyryp, tanymyn keŋeitıp, örısın arttyryp otyr. Solardyŋ barlyǧy da öz tılımen örkeniettı jasap jatyr ǧoi.
Bekbolat QARJAN,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
